Het dilemma - Mag ik nog reizen | Onderzoekend gesprek
Het dilemma - Mag ik nog reizen | Onderzoekend gesprek met reisfilosoof Ruud Welten en milieufilosoof Lisa Doeland | Maandag 10 september 2018 | 20.00 – 22.00 uur l LUX, Nijmegen
Aantekeningen Mag ik nog reizen? (pdf, 125 kB)
"Ik vond het heel interessant!" (uit een deelnemersevaluatie)
Tijdens deze eerste aflevering van de nieuwe reeks Het Dilemma onderzocht het publiek samen met filosofen Lisa Doeland en Ruud Welten de vraag of we nog wel mogen reizen. Liefhebber van reizen Michiel van Veen introduceerde het dilemma. Filosoof Maïté Tjon A Hie en politicoloog Kiki Kolman leidden het gesprek met de deelnemers in goede banen. Weegt het eigen belang dat je reizen leuk vindt op tegen de nadelige effecten en de impact op de wereld?
Liefde voor reizen
Michiel van Veen houdt heel erg van reizen, komt graag in aanraking met andere culturen en reist ook vaak en veel. Reizen geeft je volgens hem een andere kijk op het leven. Maar hij ziet tijdens zijn reizen ook de keerzijde van het toerisme. Het liefst pakt hij elke week het vliegtuig, maar dit heeft een enorme impact op het milieu. Bovendien ziet hij op de plekken waar hij naar toe gaat het afval van zijn voorgangers liggen en schieten de hotels en resorts uit de grond. Hij is zich er steeds meer van bewust dat hij door zijn reizen bijdraagt aan de negatieve kanten van toerisme. Volgend jaar wil hij graag naar Zuid-Amerika, maar mag je nog wel reizen?
Onrust
Volgens filosoof Lisa Doeland heeft reizen veel met onrust te maken. We hebben niet de rust om op een plek te blijven. Vaak wordt de vraag gesteld of reizen het nieuwe roken is. Maar dit is volgens Doeland een foute vergelijking. Bij roken schaadt je vooral jezelf, bij reizen doe je juist iets wat fijn is voor jezelf, maar waarmee je de wereld en mensen om je heen schaadt. Door toerisme veranderen steden en plaatsen, er is impact op cultuur, landschappen worden verstoord en er is sprake van een negatieve milieu impact. Natuurlijk kun je in je eentje niet de toeristenindustrie veranderen. Maar veel individuen maken een groep en individuen binnen een groep worden door anderen beïnvloed. Je kunt dus wel een voorbeeld stellen voor anderen. Daarbij is het goed om niet de vraag te stellen mag ik reizen, maar hoe reis ik? 
Toerisme als industrie
Filosoof Ruud Welten vindt het problematisch dat de toeristenbranche steeds groter wordt. Iedereen denkt van zichzelf dat hij geen toerist is, maar een reiziger. We maken hiermee het probleem onzichtbaar, want ‘ik ben niet zo’. We hebben de obsessieve neiging om ons te onderscheiden van anderen. Maar volgens Welten bestaat alternatief reizen niet, dit idee maakt het probleem alleen maar erger. Denk maar aan sloppenwijktoerisme, dat een commerciële markt is geworden. Het is een nieuwe optie in de reisbrochure. Het meest problematisch is volgens Welten het vrijwilligerstoerisme, ook dit is in handen van een nieuwe commerciële reisbranche. En bovendien is het een neokolonialistische manier om naar de wereld te kijken. Wij Westerlingen gaan de rest van de wereld redden door onze Westerse normen en waarden op te leggen. Op deze manier verzinnen we strategieën om geen toerist te zijn. Reizen lijkt de dwang en vorm te hebben van een collectieve neurose. Maar wat is er op tegen om gewoon niet te reizen?
Andere culturen
Door een deelnemer werd gesteld dat reizen een grote sociale waarde heeft. Door te reizen komen mensen in aanraking met andere culturen en hierdoor zijn ze ook thuis toleranter ten opzichte van mensen met een andere achtergrond. Volgens Welten is het echter de vaag of je toleranter wordt door ver te reizen. De duizenden Nederlanders die in de zomer naar Marokko gaan, hebben niet opeens meer begrip voor Nederlanders met een Marokkaanse achtergrond. En waarom zo ver reizen als je ook in gesprek kunt gaan en kunt leren van je Syrische of Marokkaanse buurvrouw?
Wat is reizen
En wat verstaan we eigenlijk onder reizen. Volgens de deelnemers is het een fluïde begrip. Want wanneer ben je een toerist en wanneer een inwoner als je ergens voor wat langere tijd verblijft? En maakt het uit wat de reden is voor je reis; vakantie, werk of studie? Gaat het bij reizen altijd om fysiek reizen? Of kan verplaatsen in de ander of de ander ontmoeten ook als reizen worden gezien? Als de ontmoeting met andere culturen de essentie van reizen is, moet je daarvoor dan op reis? Sommige deelnemers merkten hierbij op dat reizen vooral zit in het op weg gaan zonder doel. En inderdaad daarvoor hoef je niet ver te gaan.
Egoïsme
Via de vraag naar wat reizen is, kwam het gesprek op de vraag waarvoor je reist. Reis je alleen voor jezelf? Wie houdt er eigenlijk iets over aan reizen? Ik leer er misschien wel iets van, maar het milieu wordt er niet beter op en de mensen in het land waar ik naar toe ga misschien ook wel niet. Welten voegde hier nog aan toe dat toerisme vaak helemaal niet goed is voor de economie van een land. Het gaat blijft vaak steken bij Westerse reisbureaus en bovendien zijn het instabiele inkomsten waarbij in het betreffende land niks substantieels wordt opgebouwd. Andere landen worden zo financieel afhankelijk van het Westen, dit is een vorm van neokolonialisme. 
Drang en druk
Toch voelen veel mensen de drang om te reizen en ook de sociale druk om te reizen. Je wordt al snel als een mislukkeling of apart figuur gezien als je niet de drang hebt om de hele wereld over te vliegen. De sociale druk om in het buitenland avonturen te beleven en naar plekken te gaan waar ‘niemand’ nog is geweest is enorm. Welten wijst er op dat reizen ook een enorm privilege is. Maar tegenwoordig zien we het bijna als een plicht voor onszelf. We hebben behoefte aan vermaak en zien de wereld als een groot pretpark. Reizen lijkt bijna een verslaving.
Tragiek
De tragiek van het reizen zit volgens Lisa Doeland in dat wat we zoeken, verdwijnt als we het vinden. We zoeken naar andere culturen, naar verschillen. Maar door toerisme en door te reizen wordt de wereld juist homogener en verdwijnen de verschillen en andere culturen. De avond werd afgesloten met de vraag aan de ervaringsdeskundige Michiel van Veen wat hij meeneemt van de avond. Hij stelde dat hij zichzelf herkent in het idee dat hij verantwoording probeert te zoeken voor de reizen die hij graag maakt. Hij is zich ervan bewust dat reizen egoïstische kanten heeft. Zijn ideeën om duurzamer te gaan reizen, met bijvoorbeeld de fiets in plaats van het vliegtuig, zijn misschien niets anders dan een vluchtpoging. Hierdoor kan hij blijven genieten van het reizen en andere negatieve kanten negeren. De avond leverde genoeg stof op om verder over na te denken.
Door Anouta de Groot
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.