Zwarte Piet: politici, rechters en neutraliteit

Zwarte Piet voor de rechter? | Actualiteitencollege met jurist Roel Schutgens en filosoof Mathijs van de Sande | Donderdag 15 november 2018 | 12.30 - 13.15 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit | Radboud Reflects, de Faculteit der Rechtsgeleerdheid en VOX

VOX - 'Er staat meer op het spel dan de huidskleur van Piet'

Aankondiging - Alweer olie op het vuur van de zwartepietendiscussie. Vorige week spande Stichting Majority Perspective een kort geding aan tegen stereotiepe uitingen tijdens de aankomende intocht van Sinterklaas. Is de rechtbank de plek waar de zwartepietendiscussie moet worden uitgespeeld, omdat we er samen niet uitkomen? En hoe behandel je als rechter zo’n politiek beladen zaak? Kom luisteren naar jurist Roel Schutgens en filosoof Mathijs van de Sande en praat mee over de politieke spanningen rondom Zwarte Piet. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag

In de uitspraak van woensdag stelde de rechter dat er niet voldaan was aan de procedurele eisen, maar gaf hij ook een opmerkelijke boodschap mee. Wat betekent deze uitspraak? Is de rechtbank de plaats waar de zwartepietendiscussie moet worden uitgespeeld? En kan de rechter of de politiek neutraal zijn in deze discussie? Hoogleraar Algemene Rechtswetenschap Roel Schutgens en politiek filosoof Mathijs van de Sande gingen onder leiding van ethicus Marcel Becker in gesprek over deze onderwerpen en stonden regelmatig lijnrecht tegenover elkaar.

Kort geding

Stichting Majority Perspective spande vorige week een kort geding aan tegen onder andere de NTR, burgemeester Hamming van Zaanstad en de Staat der Nederlanden. De organisatie wil dat de zwarte schmink van Zwarte Piet, diens gouden oorbellen en stereotiepe gedragingen tijdens de intocht van Sinterklaas van komende zaterdag verboden worden. De rechter stelde echter dat er niet voldaan was aan de voorwaarde dat er voorafgaand overleg gevoerd moet worden, en dat de rechtbank de zaak niet inhoudelijk kan beoordelen.

Afwegen van grondrechten

Roel Schutgens gaf als eerste een toelichting bij de uitspraak. “De stichting heeft een procesrechtelijke fout gemaakt. Je kunt als stichting opkomen voor algemene belangen, maar dan moet je eerst in overleg treden met diegene tegen wie je een procedure start. Dat hebben ze nagelaten en daarom is de vordering niet ontvankelijk.” De rechter voegde echter ten overvloede toe dat de zaak ook zonder procedurele fout verloren zou zijn, omdat twee grondrechten – de vrijheid van meningsuiting en het verbod op racisme en discriminatie – tegenover elkaar afgewogen moeten worden. “Daarbij geldt dat de vrijheid van meningsuiting heel zwaar weegt, en dat de NTR al het nodig doet om Zwarte Piet aan te passen.”

‘Vredigheid en gesprek’

Volgens Schutgens komt het regelmatig voor dat er een extra inhoudelijk oordeel gegeven wordt, ook als niet aan de procedurele eisen is gedaan. Dit wordt met name gedaan voor het maatschappelijk belang. Als de claim alleen op een procedureel punt wordt afgewezen kan er op korte termijn weer eenzelfde claim komen. De morele oproep die de rechter daarna deed, om een inhoudelijke dialoog te voeren en samen een vredig sinterklaasfeest te vieren, is volgens Schutgens minder gebruikelijk. “Maar ik vond het wel erg charmant. Hij roept op tot vredigheid en gesprek, zonder een kant te kiezen.”

‘Politieke neutraliteit bestaat niet’

Mathijs van de Sande vindt het vanuit politiek oogpunt raar dat de rechter stelt dat de partijen eerst in debat hadden moeten treden. “Er is al 6 à 7 jaar een groot maatschappelijk debat. Het is niet alsof de NTR nu pas bedacht ‘Oh ja, daar hadden we nog niet over nagedacht’.” Daarnaast maakte de uitspraak van de rechter volgens Van de Sande ook expliciet duidelijk dat politieke neutraliteit niet bestaat. “Hij zegt dat het een politiek debat is en dat impliceert altijd een stellingname. Veel mensen claimen een neutrale partij te zijn.” Van de Sande stelde dat onder andere beleidsmakers die toestemming geven voor een evenement, of een burgemeester die Sinterklaas met zwarte pieten ontvangt, altijd een positie nemen. “Dit maakt de rechter expliciet duidelijk met zijn uitspraak en daar heeft hij wel gelijk in.”

‘Politici kunnen niet doen alsof ze er buiten staan’

Ook veel politici houden vol dat ze geen rol hebben in het uiterlijk van Zwarte Piet. Zo zegt Mark Rutte hier niks mee te maken te hebben. Van de Sande vindt dit gek. “Politici hebben altijd meningen, maar in zo’n prominent debat willen ze plotseling geen stelling nemen.” Van de Sande stelde dat Rutte geen consistent standpunt kan innemen en daarom zwijgt. “Als liberaal zou je moeten zeggen dat minderheden rechten hebben en stereotypen schadelijk zijn. Dan zou je tot andere conclusies komen dan ‘Zwarte Piet is nou eenmaal zwart’. De enige consistente conclusie die hij zou kunnen trekken is een conclusie die hij vanuit politiek oogpunt niet wil trekken.” Politici verschuilen zich volgens Van de Sande echter achter een illusie van neutraliteit. “Wat je er ook van vindt: het Sinterklaasfeest wordt gefaciliteerd met publieke middelen, dus het is beleidsmatig interessant. Politici kunnen niet doen alsof ze er buiten staan.” Geen mening hebben is volgens Van de Sande daarom stilzwijgend instemmen met de status quo.

‘Verstandig dat politici afwachtend zijn’

Schutgens stelde echter dat neutraliteit wel de beste optie voor politici is. “Het is van belang dat de staat niet al te veel gaat dicteren wat mensen mogen zeggen. Ik vind het buitengewoon verstandig dat politici afwachtend zijn en het resultaat van het publieke debat afwachten is. Ga als politicus niet te snel met je bemoeizuchtige tengels aan het debat zitten, dit is een vrij land.” Volgens Schutgens moet de overheid beide geluiden laten horen en vooralsnog geen standpunt innemen. “Als Rutte zich inhoudelijk mengt zou hij wetten moeten maken over het uiterlijk van Zwarte Piet, en dat zou niet moeten in een vrij land.” Volgens Van de Sande mist Schutgens echter nuance, omdat stelling nemen niet betekent dat je de mening opdringt. “Nu wordt Zwarte Piet actief met publieke middelen gefaciliteerd door de overheid. Een overheid die geen stelling neemt pretendeert niet mee te doen met de discussie, maar houdt de status quo wel in stand.”

Door: Bas Nordkamp

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Alweer olie op het vuur van de zwartepietendiscussie. Vorige week spande Stichting Majority Perspective een kort geding aan tegen stereotiepe uitingen tijdens de aankomende intocht van Sinterklaas. Is de rechtbank de plek waar de zwartepietendiscussie moet worden uitgespeeld, omdat we er samen niet uitkomen? En hoe behandel je als rechter zo’n politiek beladen zaak? Kom luisteren naar jurist Roel Schutgens en filosoof Mathijs van de Sande en praat mee over de politieke spanningen rondom Zwarte Piet.

Kort geding

Stichting Majority Perspective spande vorige week een kort geding aan tegen onder andere de NTR, burgemeester Hamming van Zaanstad en de Staat der Nederlanden. De organisatie wil dat de zwarte schmink van Zwarte Piet, zijn gouden oorbellen en stereotiepe gedragingen tijdens de intocht van Sinterklaas van komende zaterdag verboden worden. Volgens de stichting maken de gedaagden zich schuldig aan racisme, systematische onderdrukking en schending van het VN-Kinderrechtenverdrag.

Juridische afwegingen

Jurist Roel Schutgens legt uit wat de afwegingen van de civiele rechter van Haarlem zijn geweest in het kort geding van Stichting Majority Perspective en gaat in op de vraag hoe een rechter zich opstelt in deze politiek beladen discussie. Spelen de standpunten van het College voor de Rechten van de Mens, de Kinderombudsman en de Verenigde Naties daarin bijvoorbeeld een rol? En weegt de maatschappelijke onrust ook mee in het oordeel?

Podium

Filosoof Mathijs van de Sande vertelt op welke manier de zwartenpietendiscussie een uiting is van veel grotere spanningen in onze samenleving. Het gaat volgens hem eigenlijk niet echt om Zwarte Piet. Het Sinterklaasfeest is veel eerder het podium waarop de huidige politieke spanningen worden geuit. Daarnaast gaat hij in op de vraag of de overheid zich nog wel afzijdig kan houden in deze steeds meer verhardende discussie. Hoort Zwarte Piet wel thuis is de rechtbank? Ethicus Marcel Becker is gespreksleider.

Over de sprekers

Roel Schutgens is hoogleraar Algemene Rechtswetenschap aan de Radboud Universiteit en voorzitter van het Onderzoekscentrum voor Staat & Recht (SteR).

Mathijs van de Sande is politiek filosoof aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar theorieën over radicale democratie, anarchisme en politiek activisme.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.