In dialoog over maatschappelijke problemen
Maak kennis met…. communicatiewetenschapper Noelle Aarts | Dinsdag 20 november 2018 | 15.30 – 17.30 uur | Huygensgebouw 00.616 | Radboud Reflects i.s.m. Radboud Services
Aankondiging - Waarom gaan gesprekken vaak mis? Waarom is de dialoog zo moeilijk? Onder onze woorden ligt een heel scala aan veronderstellingen, verwachtingen en interpretaties waarvan we ons meestal niet bewust zijn, maar die wel een grote invloed hebben op wat we zeggen, en hoe we interpreteren wat de ander zegt. Maak kennis met communicatiewetenschapper Noelle Aarts die aan de hand van filmpjes laat zien hoe dialogen misgaan, en hoe dat voorkomen had kunnen worden. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag
Op 20 november vond weer een nieuwe “Maak kennis met”- lezing plaats, waarin de medewerkers van Radboud Services kennis kunnen maken met een hoogleraar van de Radboud Universiteit. Deze keer was de beurt aan communicatiewetenschapper Noelle Aarts. Zij werkt inmiddels een jaar bij het Institute for Sience in Society, en houdt zich voornamelijk bezig met maatschappelijke problemen op het gebied van communicatie en dialoog.
Roep om dialoog
“Mensen praten heel wat af op een dag. Managers praten maar liefst tachtig procent van de tijd.” Noelle Aarts stelt dat de dialoog de laatste jaren een steeds meer gevraagde oplossing is voor maatschappelijke problemen. “We praten om problemen te signaleren, op te lossen, te bespreken. Voor maatschappelijke problemen, zoals klimaat, energietransitie en Zwarte Piet, willen we een dialoog.” Volgens Aarts is echter vaak niet duidelijk wat precies bedoeld wordt met de roep om dialoog. Anders dan bij een discussie of debat gaat een dialoog namelijk niet om winnen, maar om de kunst van het samen nadenken. Hierbij is het belangrijk samen op zoek te gaan naar verborgen aannames en normen die we als feiten presenteren. Bedoeld of onbedoeld kan communicatie, onder meer door deze aannames, gewelddadig zijn. Juist de dialoog legt deze verborgen aannames bloot en voorkomt misverstanden.
Zelfreferentialiteit
Aarts signaleert in haar onderzoek een aantal patronen die kenmerkend zijn voor gesprekken die misgaan. Eén van de belangrijkste is de selectieve waarneming en framing. Omdat het onmogelijk is om de werkelijkheid in haar totaliteit te omvatten in de communicatie, maken we altijd een selectie: we maken van elke situatie een verhaal. Dit gebeurt vaak onbewust, waardoor de verhalen incompleet en incorrect zijn. Deze selectie gebeurt niet willekeurig, maar berust op aannames, verwachtingen en ervaringen. We zien de omgeving vanuit een volstrekt eigen idee van wat belangrijk is en wat niet, zonder dat we ons daarvan bewust zijn. Dit wordt zelfreferentialiteit genoemd. Dit is geen individueel proces: ons gedrag en onze denkpatronen zijn “besmettelijk”, waardoor we bijvoorbeeld modeverschijnselen of opvattingen van andere overnemen.
Bonding en bridging
Aarts stelt dat er twee verschillende soorten sociale verbindingen tussen mensen zijn: bonding en bridging. Bonding zijn de verbindingen tussen mensen die op elkaar lijken en dezelfde ideeën hebben. Dit proces verloopt heel natuurlijk en geeft ons een veilig gevoel. Het aangaan van sociale verbindingen met andersdenkenden, bridging, vinden we echter ontzettend lastig. Omdat onze meningen niet weersproken worden in ons eigen ‘bonding-clubje’ worden die meningen gezien als waarheden. Hierdoor vinden we het ontzettend moeilijk als onze waarheden worden weersproken. Er staat ook veel op het spel: van mening veranderen betekent breken met je sociale netwerk. Zo toonde de cognitieve gedragswetenschapper Tali Sharot in ‘The Influential Mind’ aan dat onze hersenen ‘op slot’ gaan als er iets binnenkomt waar we het niet mee eens zijn, terwijl denkbeelden waar we al in geloven met open armen ontvangen worden. Hoewel het ontzettend moeilijk is, moeten we volgens Aarts juist beter leren luisteren naar andersdenkenden. Als er geen bridging plaatsvindt, wordt de samenleving namelijk steeds meer gepolariseerd.
Luisteren
Onderzoek toont aan dat we ontzettend slecht zijn in luisteren. Volgens hoogleraar Otto Scharmer bestaat maar liefst tachtig procent van ons luistergedrag uit ‘downloaden’, het luisteren naar informatie die bevestigt wat we al weten. Luisteren naar informatie die we nog niet kennen of empathisch luisteren vinden we ontzettend moeilijk. Volgens Noelle Aarts is dit echter cruciaal in een dialoog. “Luister met aandacht en respect, vraag door tot de ander zich gehoord voelt en jij echt begrijpt wat de ander bedoelt”. Hierbij moeten we erkennen dat er meerdere perspectieven op een situatie bestaan, en ons daarin verplaatsen. Daarnaast is het belangrijk om ons te verdiepen in de onderliggende normen en aannames tijdens een dialoog.
Emotie
Een andere factor waar we in dialogen vaak moeite mee hebben is de omgang met emotie. Zeker in Nederland is de reactie op verdriet of woede vaak dat we stil of rustig moeten zijn. Emoties worden gezien als irrationeel of een teken van zwakte. Volgens Aarts moeten we echter de ruimte geven aan emoties en ze serieus nemen. Emoties zijn namelijk het ultieme communicatiemiddel, omdat het duidelijk maakt dat iemand geraakt wordt. In plaats van emoties proberen weg te stoppen, moeten we doorvragen om erachter te komen wat de persoon zo raakt.
Ruimte voor verbetering
Een laatste voorwaarde voor een dialoog is het toewerken naar concrete en haalbare vervolgstappen, zodat de dialoog niet alleen blijft bij het uitwisselen van denkbeelden, maar ook iets kan oplossen. De minimale stap is besluiten dat je er in de nabije toekomst verder over doorpraat. Aarts stelt echter dat er maar heel weinig gesprekken zijn die voldoen aan de richtlijnen voor een dialoog. Volgens haar ligt er veel ruimte voor verbetering en zal de wereld er een stukje beter uitzien als we echt aan de slag gaan met het voeren van dialogen.
Door: Bas Nordkamp
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Waarom gaan gesprekken vaak mis? Waarom is de dialoog zo moeilijk? Onder onze woorden ligt een heel scala aan veronderstellingen, verwachtingen en interpretaties waarvan we ons meestal niet bewust zijn, maar die wel een grote invloed hebben op wat we zeggen, en hoe we interpreteren wat de ander zegt. Maak kennis met communicatiewetenschapper Noelle Aarts die aan de hand van filmpjes laat zien hoe dialogen misgaan, en hoe dat voorkomen had kunnen worden.
Drie redenen
Noelle Aarts geeft drie redenen waarom communiceren soms zo lastig is: ten eerste luisteren we selectief – we zijn vooral gericht op de boodschap die we verwachten te zullen horen. Ten tweede zijn we geneigd om mensen die een andere mening zijn toegedaan te willen overtuigen, in plaats van eerst vragen te stellen tot je het perspectief van de ander ook echt begrijpt. De derde reden voor miscommunicaties is dat we geneigd zijn dingen als feiten te presenteren die eigenlijk interpretaties zijn.
Feit of interpretatie
Aarts: “Zeggen dat het in deze kamer 20 graden is, is een feit. Zeggen dat het hier warm is, is een interpretatie. Wanneer het over belangrijke zaken gaat, leiden dat soort verschillen nogal eens tot misverstanden.” De oplossing is volgens Aarts om anders te kijken naar communicatie: “Nu staat vaak de intentie centraal, het doel dat we willen bereiken. Maar misschien zouden onze gesprekken soepeler verlopen als we meer oog zouden hebben voor de interactie zelf.”
Workshop
Ga na de inleiding over de complexiteit van interpersoonlijke communicatie zelf aan de slag. Bekijk met de andere deelnemers filmpjes en vraag je af: wat gaat er mis? En hoe had dit anders gekund?
Over de spreker
Noelle Aarts is hoogleraar Socio-ecologische interacties aan de Radboud Universiteit en verbonden aan het Institute for Science in Society. Ze doet onderzoek naar gesprekken tussen stakeholders met verschillende achtergronden en belangen bij complexe thema’s. In 2016 en 2017 werd ze door collega’s verkozen tot de meest inspirerende communicator van Nederland.
Maak kennis met
Tijdens Maak kennis met ... ontmoet je hoogleraren van de Radboud Universiteit. Na een kort college over hun vakgebied worden zij geïnterviewd over hun werk, hun motivatie en de maatschappelijke relevantie van hun onderzoek. Je krijgt een kijkje in de wetenschappelijke keuken en als het onderzoek zich daarvoor leent een rondleiding op hun werkplek. En natuurlijk is er ook gelegenheid voor je eigen vragen.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.