Deal or no deal: het concept-akkoord voor de Brexit

Column Peter van der Heijden

Aankondiging - Kun je straks na de Brexit nog wel studeren, reizen of wonen in het Verenigd Koninkrijk? En kunnen de Britten andersom dit ook nog in de Europese Unie? Nu er na lang onderhandelen een concept-Brexit-akkoord ligt, worden deze vragen steeds reëler. Zijn de gevolgen van een Brexit al te overzien? Voor het zover is moet dit conceptakkoord langs Europese bestuurders, maar vooral ook langs het Britse parlement. Daar is de strijd nog niet gestreden. Kom luisteren naar de tekst en uitleg van politicoloog Anna van der Vleuten en rechtssocioloog Kees Groenendijk over de gevolgen van een mogelijk Brexit-akkoord. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag

Vorige week presenteerden Britse en Europese onderhandelaars een concept-akkoord voor de Brexit. Volgens EU-onderhandelaar Michel Barnier is het een goed afgewogen akkoord. Het biedt uitkomsten voor hete hangijzers als de Noord-Ierse grenskwestie en de toegang tot de interne markt, en het houdt ruimte voor een handelsakkoord met de Europese Unie. Premier Theresa May sprak zelf over de best mogelijke deal, maar heeft het Verenigde Koninkrijk ook echt het beste uit de onderhandelingen weten te slepen? En welke stappen zijn er nog te nemen voordat Groot-Brittannië op 29 maart 2019 definitief afscheid neemt van de EU? Politicoloog Anna van der Vleuten en rechtssocioloog Kees Groenendijk kwamen in een actualiteitencollege bijeen om tekst en uitleg te geven over de inhoud van het conceptakkoord en een blik te werpen op de toekomst. Programmamaker Tjidde Tempels leidde het gesprek.

‘Democratie is niet voor ongeïnformeerde mensen’

Parlementair historicus Peter van der Heiden trapte de lezing af met een column. “ ‘Democratie is niet voor bange mensen’ is een gevleugelde uitspraak van de politiek. Ik wil die graag amenderen: democratie is niet voor domme – of, misschien net wat aardiger geformuleerd, ongeïnformeerde – mensen. Mensen gingen juichend de straat op na de uitslag van het Brexit-referendum, maar dat heeft alleen nog maar ellende opgeleverd, al twee jaren lang.” Van der Heiden stelde dat de Britten met het conceptakkoord al helemaal in de aap gelogeerd zijn. Van de gewenste soevereiniteit komt immers weinig terecht, omdat Groot-Brittannië ook bij een Brexit nog jarenlang aan de regels van de EU moet voldoen, zonder daarover mee te kunnen praten. Wat de situatie extra complex maakt is dat de Britten niet op één eiland leven, maar op twee. Londen zal ook een oplossing moeten vinden voor de grens tussen Ierland en Noord-Ierland. “Van alle landen is Groot-Brittannië misschien wel het minst geschikt om de EU te verlaten.”

Blijven voldoen aan Europese regels

Tjidde Tempels vroeg de sprekers allereerst wat hen opviel aan het zeshonderd pagina’s tellende conceptakkoord. Kees Groenendijk vond het opmerkelijk dat er in het akkoord niks staat vastgelegd over de toekomstige relatie tussen Groot-Brittannië en de EU. “Daarover zijn maar acht pagina’s geschreven, met daarop de onderwerpen die nog onderhandeld moeten worden.” Daarin staat onder andere dat Groot-Brittannië juridisch dynamisch verbonden blijft aan de EU. Dit betekent dat ze niet alleen moeten blijven voldoen aan de EU-regels, maar ook eventuele nieuwe regels moeten doorvoeren. Groenendijk: “In feite verliezen ze hierdoor veel soevereiniteit, omdat ze niet meer aan tafel zitten over het onderhandelen van de nieuwe regels.”

Zwakke onderhandelingspositie

Anna van der Vleuten stelde dat Groot-Brittannië wel soeverein is, maar weinig beleidsautonomie heeft. “Ze moeten vervangende afspraken over de relatie met de EU nog onderhandelen. Tot nu toe is er alleen maar een kader gegeven van deze relatie, maar die moeten verwoord worden in juridische afspraken.” Daarnaast moeten de Britten blijven voldoen aan andere afspraken, van bijvoorbeeld de Verenigde Naties of de Wereldhandelsorganisatie. “Het idee dat ze zich kunnen gedragen als een groot eiland met een hek eromheen, zoals misschien het geval was in een heel grijs verleden, is fictie. Of ze meer beleidsautonomie inleveren door de Brexit hangt af van de uitkomst van de onderhandelingen. De Britse onderhandelingspositie is in ieder geval erg zwak, want ze staan alleen tegenover 27 staten. Ze zullen dus compromissen moeten sluiten.”

‘Alleen maar verliezers’

Ook op het gebied van migratie zal Groot-Brittannië weinig extra bevoegdheden krijgen, zo stelde Groenendijk. “De eerste twee jaar mag er niks veranderen en blijft het vrije verkeer van personen van kracht. Ook in de jaren daarna blijven ze gebonden aan het Europese Hof van Justitie. Een kleine verandering is de openbare orde-clausule: Groot-Brittannië heeft iets meer ruimte gekregen om mensen die een strafbaar feit begaan uit te zetten. Verder moeten ze echter vooral de bestaande regels accepteren.” Volgens Van der Vleuten hebben de onderhandelaars van de EU goed werk geleverd. “Zelfs vanaf de Britten was er waardering voor de kwaliteit van het onderhandelingsteam. Daarom heerst er de opvatting dat dit conceptakkoord het best haalbare is. Tegelijkertijd waakt de EU ervoor te triomfantelijk te zijn en stelde EU-president Donald Tusk dat deze onderhandelingen alleen maar verliezers kende.”

Stemmen

Volgens Van der Vleuten zal er op de aanstaande Europese top geen discussie ontstaan over het terugtrekkingsdocument. Men zal het vooral hebben over de politieke verklaring die de toekomstige relatie met het Verenigd Koninkrijk beschrijft. “Ieder land wil hier een vinger in de pap. Spanje wil aan tafel zitten bij de onderhandeling over Gibraltar en Nederland eist toegang tot de Britse vissersgronden.” Wanneer de regeringsleiders op de top instemmen met het terugtrekkingsakkoord, moet het Europese Parlement nog instemmen. Hiervoor is een gekwalificeerde meerderheid nodig, maar Van der Vleuten verwacht dat dit geen problemen op zal leveren. De moeilijkheid ligt primair bij het behalen van een meerderheid in het Britse parlement.

Verantwoordelijkheid

Groenendijk stelde dat deze meerderheid uiteindelijk wel gevonden zal worden. “De ware Brexiteers leden begin deze week een grote nederlaag, omdat de leden die de positie van Theresa May ter discussie stelden veel kleiner bleek te zijn dan verwacht. Tegelijkertijd wordt het risico van een no-deal Brexit steeds groter, nu de deadline op 29 maart steeds dichterbij komt. Maar niemand wil verantwoordelijk zijn voor de gevolgen van een harde Brexit. Ik denk dat deze druk zo groot is dat partijpolitieke berekeningen uiteindelijk zullen wegvallen.” Ook Van der Vleuten was voorzichtig positief, maar plaatste nog wel een kanttekening. “Het hangt allemaal samen met hoe de parlementariërs zich rekenschap geven van de verantwoordelijkheid die ze hebben en of ze zichzelf en het volk goed informeren over het conceptakkoord en het alternatief. Met het gemakzuchtige gebrul van Boris Johson of Nigel Farage zouden we niks verder komen.” Volgens van der Vleuten is het onwaarschijnlijk dat er een tweede referendum over de Brexit zal komen. Het Verenigd Koninkrijk zal de Europese Unie verlaten, het is alleen nog de vraag op welke manier.

Door: Bas Nordkamp

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Het Brexit akkoord: Deal or No Deal? | Actualiteitencollege

Kun je straks na de Brexit nog wel studeren, reizen of wonen in het Verenigd Koninkrijk? En kunnen de Britten andersom dit ook nog in de Europese Unie? Nu er na lang onderhandelen een concept-Brexit-akkoord ligt, worden deze vragen steeds reëler. Zijn de gevolgen van een Brexit al te overzien? Voor het zover is moet dit conceptakkoord langs Europese bestuurders, maar vooral ook langs het Britse parlement. Daar is de strijd nog niet gestreden. Kom luisteren naar de tekst en uitleg van politicoloog Anna van der Vleuten en rechtssocioloog Kees Groenendijk over de gevolgen van een mogelijk Brexit-akkoord.

Conceptakkoord

Vorige week presenteerden Britse en Europese onderhandelaars een conceptakkoord voor de Brexit. Volgens EU-onderhandelaar Michel Barnier is het een goed afgewogen akkoord. Het biedt uitkomsten voor hete hangijzers als de Noord-Ierse grenskwestie en de toegang tot de interne markt, en het houdt ruimte voor een handelsakkoord met de Europese Unie. Premier Theresa May sprak zelf over de best mogelijke deal, maar heeft het Verenigde Koninkrijk ook echt het beste uit de onderhandelingen weten te slepen?

Macht blijft bij Brussel

Een bezwaar tegen het conceptakkoord is dat de macht (voorlopig) bij Brussel blijft. De drie miljoen EU-burgers die in het Verenigd Koninkrijk wonen houden recht op werk, onderwijs, pensioen en uitkeringen. Eerdere financiële verplichtingen blijven deels bestaan, en Britten blijven ‘terdege’ rekening houden met uitspraken van het Europese Hof van Justitie. Komt het Verenigd Koninkrijk wel los van de Europese Unie?

Winnaar of verliezer

De conceptdeal wordt verguisd binnen de Britse politiek. Kabinetsleden stapten op, de oppositie slijpt haar messen en de publieke opinie is vernietigend. Hardliners binnen de Conservatieve partij sturen zelfs aan op het ontslag van May. Er lijkt geen meerderheid te zijn in Lagerhuis voor dit akkoord. Wat gebeurt er als het niet wordt aangenomen? Zet dit de verhoudingen in bijvoorbeeld Noord-Ierland niet nog meer op scherp? Hebben de Britten wel een keus?

EU versus VK

Politicoloog Anna van der Vleuten vertelt over het conceptakkoord voor de Brexit en wat de gevolgen er van zijn. Wat betekent dit akkoord en mogelijke andere scenario’s voor Noord-Ierland en Schotland. Wordt het Verenigd Koninkrijk met dit akkoord een soort vazal van de EU? Wat zijn de gevolgen van een Brits of Europees “Nee” tegen de deal?

Emeritus hoogleraar sociologie en migratierecht Kees Groenendijk vertelt wat de gevolgen zijn voor de 3,8 miljoen Europeanen die in het Verenigd Koninkrijk wonen en de miljoenen Britten die in Europa wonen. Is (arbeids)migratie in de toekomst nog wel mogelijk?

Parlementair historicus en onze huiscolumnist Peter van der Heiden trapt af met een column. Politicoloog en ethicus Tjidde Tempels is de gespreksleider.

Over de sprekers

Anna van der Vleuten is hoogleraar Contesting Europeanization aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar Europese integratie.

Kees Groenendijk is emeritus hoogleraar Sociologie en migratierecht. Hij doet onderzoek naar wetgeving rond migratie en de legale status van migranten in Nederland en Europa. Zijn laatste publicaties gingen over arbeidsmigratie, de status van lang gevestigde migranten en de effecten van nieuwe Europese wetgeving op migratie.

Peter van der Heiden is politicoloog en parlementair historicus. Hij geeft als freelance journalist politieke analyses bij het nieuws.