19|01|10 Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen | Lezing door filosoof Herman De Dijn

Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen | Lezing door filosoof Herman De Dijn | Donderdag 10 januari 2019 | 19.30 – 21.00 uur | Collegezalencomplex, RU

Podcast | Video | NPO1 - Rituelen. Waarom we niet zonder kunnen

Aankondiging - Vuurwerk afsteken bij Oud en Nieuw, de trouwring als symbool van eeuwige liefde, liefdesslotjes aan bruggen. Mensen zijn rituele wezens. Ons leven wordt ingedeeld met rituelen rond geboorte en dood, rond de seizoenen en rond dagelijkse handelingen. Rituelen en tradities zijn er volgens de Belgische filosoof Herman De Dijn niet om het verleden te eren, maar om betekenis te geven aan het heden. Kom luisteren naar hoe De Dijn stelt dat rituelen het leven betekenis geven. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Verslag

De mens is volgens de Vlaamse filosoof Herman De Dijn geen rationeel dier, zoals zo vaak wordt beweerd, en ook geen dier dat op maximalisering van nut gericht is, zoals economen vaak beweren. De mens is fundamenteel een ritueel wezen. In zijn lezing legde De Dijn dit uit, liet hij zien wat het belang van rituelen is voor mensen en waarom we niet zonder kunnen. Na afloop van zijn lezing ging De Dijn in gesprek met theoloog Elianne Keulemans van de Radboud Universiteit.

Wat is een ritueel?

Rituelen zijn volgens De Dijn een gepaste manier om om te gaan met een belangrijk betekenisvol gebeuren of een betekenisvolle relatie in het menselijk leven. Deze belangrijke gebeurtenissen en relaties noemt De Dijn het wonder in ons leven. Het leven is volgens hem vol wonderen en vol verwondering over het wonder. Het wonder in het menselijk leven is bijvoorbeeld de geboorte van een kind of de band met een geliefde. Het wonder is alles wat voor mensen betekenisvol en waardevol is. Er is volgens De Dijn geen natuurlijke reactie beschikbaar op deze wonderen. Onze reacties hebben de vorm van rituelen; van ingestelde en in traditie overgeleverde handelingen.

Eren en vieren

Bij sterfte gebeurt er bijvoorbeeld iets dat we niet kunnen uitdrukken. We willen op een gepaste manier reageren, alleen weten we niet hoe. De rituele manier biedt hier uitkomst en is de gepaste manier. Je kunt de dood niet zo voorbij laten gaan. We willen de laatste eer bewijzen. Door middel van rituelen vier je en eer je. Dit is niet alleen bij religieuze rituelen het geval, maar ook in een seculiere maatschappij. Zo vinden we het onteren van doden of graven heel erg. Dit komt door de betekenis die deze rituelen voor ons hebben.

Gemeenschap

Rituelen zijn tegelijk universeel en individueel. Elke cultuur kent rituelen, maar deze verschillen per cultuur. Rituelen vooronderstellen en maken gemeenschap. Mensen zijn volgens De Dijn altijd onderdeel van een gemeenschap. Zelfs het individualisme is een sociaal gebeuren. Door middel van rituelen worden niet alleen de levenden met elkaar verbonden, maar ook de doden. De doden zijn niet echt dood. Verleden en heden worden verbonden. Rituelen verbinden de tijd met de eeuwigheid.

Handelingen

Rituelen hebben altijd primair een grote vormelijkheid, een precieze herhaling van bepaalde woorden en handelingen. Houding, ervaring en gevoel zijn hierbij volgens De Dijn secundair. Het gaat bij een ritueel niet om wat jij voelt, maar om het bewijzen van eer. En die eer bewijs je door middel van je gedragingen. Het individu kan niet bepalen welke handelingen eer bewijzen, dat is cultureel bepaald. Juist door de gedeelde handelingen bieden rituelen houvast.

Spel

Volgens De Dijn zijn rituelen niet gericht op inzicht, nut of overleven. Rituelen zijn een doel op zich, ze dienen voor niks. Rituelen zijn puur spel en in die zin ook pure verspilling. De mens is een soort die overleeft, niet door instincten, of door op nut gericht te zijn, maar door het uitvoeren van rituelen rond betekenis. De mens vindt cultuur uit en die cultuur zorgt er onbedoeld voor dat we overleven. Het gaat om zinvol overleven.

De leefwereld

De Dijn noemt rituelen ‘des mensen’. De secularisering van de maatschappij doet volgens hem niet af aan het belang van rituelen. De moderne mens heeft volgens hem twee verschillende kijken op de werkelijkheid. Je kunt mensen zien als vormen van DNA, als zoogdieren en onderdeel van de natuur. Of je kunt mensen zien als wezens die categorieën van betekenis en waarde nodig hebben. Aan de ene kant is er de wereld van de wetenschap, aan de andere kant de leefwereld, de wereld van gedeelde betekenissen en waarden. Dit is de wereld van de wonderen. De Homo Sapiens is niet de slimme mens, maar de wijze en rationele mens. Deze wijsheid toont zich volgens De Dijn in ritualiteit. De rituelen zijn een indicatie van hoe wij moeten reageren ten aanzien van de wonderen van het menselijk leven.

Door: Anouta de Groot

Podcast:

Aankondiging

Vuurwerk afsteken bij Oud en Nieuw, de trouwring als symbool van eeuwige liefde, liefdesslotjes aan bruggen. Mensen zijn rituele wezens. Ons leven wordt ingedeeld met rituelen rond geboorte en dood, rond de seizoenen en rond dagelijkse handelingen. Rituelen en tradities zijn er volgens de Belgische filosoof Herman De Dijn niet om het verleden te eren, maar om betekenis te geven aan het heden. Kom luisteren naar hoe De Dijn stelt dat rituelen het leven betekenis geven.

Betovering

Volgens Herman De Dijn toont de grote interesse voor rituelen dat we, ook in een seculiere maatschappij, verlangen naar betovering. Bij grote gebeurtenissen zoals de geboorte van een kind schiet een afstandelijke of rationele benadering tekort. Op zulke momenten zoeken we naar handelingen die betekenis geven, doordat ze onderdeel zijn van een traditie, cultuur en gemeenschap. Rituelen die we van generatie op generatie doorgeven, geven ons houvast en geven het leven zin.

Begroeting

Rituelen hebben we volgens De Dijn nodig zoals zuurstof. Een leven zonder rituelen is moeilijk voor te stellen. Denk bijvoorbeeld aan hoe wij elkaar begroeten. In Nederland schudden we elkaar de hand, in andere landen volgt men een ander ritueel. Het bestaan van rituelen is universeel en van alle tijden. Vaak zijn we ons nauwelijks bewust van de betekenis ervan totdat we zien dat het elders anders gaat.

Na zijn lezing gaat Herman De Dijn in gesprek met een wetenschapper van de Radboud Universiteit over de rol van rituelen in onze huidige samenleving. Elianne Keulemans is de gespreksleider.

Over de spreker

Herman De Dijn is emeritus hoogleraar aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven. Hij publiceerde internationaal vooral over Spinoza en Hume, maar is ook auteur van talrijke kritische cultuur - filosofische essays over de post- of laatmoderne maatschappij, zoals Vloeibare waarden (2014). Hij is speciaal geïnteresseerd in de transformaties op ethisch en religieus gebied en is een eigenzinnige, dissidente stem. In 2017 verscheen Drie vormen van weten. Over ethiek, wetenschap en moraalfilosofie .

Elianne Keulemans is theoloog en adviseur strategische relaties van de Radboud Universiteit. Zij leidt het gesprek.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.