19|02|07 Democratie in digitale tijden | Lezing door communicatiewetenschapper Maurice Vergeer en filosoof Fleur Jongepier

Democratie in digitale tijden | Lezing door filosoof Fleur Jongepier en communicatiewetenschapper Maurice Vergeer
| Donderdag 7 februari | 20.00 – 21.45 uur | Theaterzaal C, Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 141 | Radboud Reflects i.s.m. het Democratisch Laboratorium van de Radboud Universiteit

Podcast | VOX - Fleur Jongepier ‘Wij zijn geen kudde machteloze schaapjes’

"Fleur Jongepier [was] erg helder en scherp in haar antwoorden en uiteenzetting, erg de moeite waard. Het overzicht van Maurice Vergeer was ook goed." (Uit een deelnemersevaluatie.)

Aankondiging - Heeft digitalisering de democratie toegankelijker gemaakt? Moeten we ons zorgen maken over de impact die fake news, online trollenlegers en digitale marketing hebben op onze politieke overtuigingen? Of zijn we als burgers juist beter geïnformeerd dan ooit nu het internet toegang biedt tot een oneindige hoeveelheid informatie? Kom luisteren naar politicoloog Kristof Jacobs en filosoof Fleur Jongepier over de toekomst van de digitale democratie. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Democratie in digitale tijden

Er was een tijd van optimisme over de invloed van digitalisering op de democratie. Midden jaren negentig was de opvatting dat de opkomst van internet zou leiden tot het vrijelijk uitwisselen van informatie, meer betrokken burgers en een betere democratie. Inmiddels leven we in een tijd van fake news, trollenlegers en gepersonaliseerde advertenties en lijkt er weinig reden tot optimisme. Wat is de invloed van digitalisering op de democratie? Communicatiewetenschapper Maurice Vergeer en filosoof Fleur Jongepier kwamen samen om in twee korte lezingen hun visie hierop te geven. Na afloop gingen ze in gesprek onder leiding van filosoof Marcel Becker.

Revoluties

Maurice Vergeer ging in zijn lezing in op wat het internet heeft gebracht. De ogenschijnlijke successen van de recente revoluties tijdens de Arabische Lente worden mede toegeschreven aan de opkomst van digitale innovaties en social media. “Met name in Egypte werd gezegd dat het een echte social media-revolutie was: het leidde ertoe dat mensen in opstand konden komen, zich konden organiseren en regimes omver konden werpen.” Dat klinkt volgens Vergeer veelbelovend, maar veel van de revoluties – in Tunesië, Libië en Syrië – zijn uitgedraaid op een deceptie, terwijl het succes van de ‘umbrellarevolutie’ in Hong Kong minimaal was. “Over het algemeen zie je dat de revoluties mislukt zijn: succes van de social media is niet de waarheid geworden.”

Slacktivism

Volgens Vergeer verschilt de functie van social media wezenlijk van traditionele media. Traditionele media zijn van oudsher de brug tussen de machthebbers en de burgers, die relatief makkelijk te reguleren is en waarin professionele journalisten aan het werk zijn. Social media is vooral een gereedschap voor directe communicatie tussen burgers. Hierin ontbreekt de mediërende rol van de journalist. Hoewel het internet participeren in het politieke systeem eenvoudiger heeft gemaakt door laagdrempelige informatievoorziening, eenvoudige petities en het kieskompas, leidt het volgens Vergeer ook tot ‘slacktivism’. Dit is het idee dat je politiek actief bent, terwijl je slechts een vinkje zet of een kritisch bericht plaatst. “Meegaan met daadwerkelijke betogingen vereist veel meer activisme. Die nieuwe technologie is hartstikke leuk, maar het maakt je ook een beetje lui.”

Verharding van het debat

Het internet heeft er daarnaast voor gezorgd dat de toon van het debat is verhard, aldus Vergeer. “Nieuws heeft over het algemeen een negativity-bias, maar dit is ook zeker zo bij social media. Dan krijg je boze burgers die hun boosheid kwijt willen, wat we onder meer zien in het Pietendebat.” Volgens Vergeer zijn social media niet de juiste media om dergelijke gesprekken te voeren. “Wanneer je voor- en tegenstanders van zwarte piet om een fysieke tafel zet, dan kan zo’n gesprek wel constructief verlopen. Zet je ze achter een computer, dan komt daar niks van terecht.” Het debat wordt gedomineerd door een relatief kleine negatieve groep. Politici richten zich met name op deze groep en nemen de online “straattaal” over. Tegelijkertijd is er echter ook een zwijgende meerderheid van burgers, die de indruk kunnen krijgen dat wat zij denken een minderheidsstandpunt is en dat voor zich houden. Door digitalisering zijn er niet per se meer discussies, maar zijn ze wel zichtbaarder. Ook stelt Vergeer dat de kwaliteit van de discussies beperkt is: “Zeker in verkiezingstijd is het vooral zenden en niet luisteren.”

Eén autonoom persoon, één stem

Fleur Jongepier ging in haar lezing in op digitalisering en autonomie. Volgens Jongepier lijkt onze autonomie onder druk te staan als gevolg van alle digitale innovaties. “Zo wordt gesteld dat we worden gehackt door de Mark Zuckenbergs, Facebooks, Googles van deze wereld, en misschien ook wel overheidsinstanties. Zij laten allerlei slimme algoritmes op ons los, waardoor wij het gevoel hebben een speelbal te zijn.” Voor democratie is autonomie van groot belang: het principe “één persoon, één stem” leidt slechts tot een goede democratie als deze persoon autonoom is en dus zelf een keuze kan maken.

Wat is autonomie?

De vraag wat autonomie inhoudt is echter een complex filosofisch vraagstuk. Hierin zijn tegengestelde visies mogelijk. Aan de ene kant is er sprake van positieve zelfbepaling. Dit houdt in dat je niet autonoom bent op het moment dat je verlangens, intenties of overtuigingen hebt waarvan je denkt dat ze niet bij jezelf horen. Negatieve zelfbepaling veronderstelt echter dat er sprake is van autonomie als je niet door een ander gedomineerd of gestuurd wordt. Over de bron van autonomie zijn ook twee tegengestelde opvattingen: aan de ene kant is er wat Jongepier de “Lion King”-opvatting noemde: alleen jijzelf maakt je autonome keuzes en daarvoor is onafhankelijkheid noodzakelijk. Aan de andere kant staat een sociale conceptie van autonomie: door in gesprek te gaan met anderen weet je pas wat je wil en we hebben anderen nodig om autonoom te kunnen handelen. Tenslotte zijn er twee standpunten in te nemen over het bereik van autonomie: het kan zich betrekken op het lokale domein, waardoor je handelingen, verlangens of overtuigingen individueel als (niet) autonoom kunt bestempelen, of op het globale domein, waarmee jij als persoon geheel (niet) autonoom bent.

‘Hacking’ met een korrel zout

Volgens Jongepier moeten we de ideeën dat we ‘gehackt’ worden met een korrel zout nemen. Zo heeft recent onderzoek uitgewezen dat het effect van gepersonaliseerde advertenties tegenvalt. “De invloed van de advertenties gaat soms ver, maar over het algemeen blijf je een autonoom persoon die zelf de keuzes maakt. Dan kan het nog steeds zo zijn dat bepaalde aspecten van je handelen niet autonoom zijn, maar dat is een heel andere boodschap dan veronderstellen dat het individu niet meer bestaat.” Degenen die denken dat het individu en vrijheid in het digitale tijdperk hun betekenis hebben verloren, hadden volgens Jongepier vooral een verkeerd beeld van deze concepten. “Alleen als je een “Lion King”-idee hebt van autonomie is het plausibel om te denken dat we helemaal niet meer autonoom zijn.”

Door: Bas Nordkamp

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Podcast:

Aankondiging

Heeft digitalisering de democratie toegankelijker gemaakt? Moeten we ons zorgen maken over de impact die fake news, online trollenlegers en digitale marketing hebben op onze politieke overtuigingen? Of zijn we als burgers juist beter geïnformeerd dan ooit nu het internet toegang biedt tot een oneindige hoeveelheid informatie? Kom luisteren naar filosoof Fleur Jongepier en communicatiewetenschapper Maurice Vergeer over de toekomst van de digitale democratie.

Online autonomie

In een goedwerkende democratie kunnen burgers op basis van eigen waarden, overtuigingen en gevoelens keuzes maken. Maar kan dat tegenwoordig nog? Filosoof Fleur Jongepier onderzoekt op welke manier digitalisering onze autonomie beïnvloedt. Wat betekent het eigenlijk om online autonoom of in digitale zin vrij te zijn? Zijn we een speelbal geworden van Big Tech-bedrijven als Facebook, Amazon en Cambridge Analytica, ook als het om onze politieke voorkeuren gaat? Staat onze politieke autonomie onder druk of is online beïnvloeding helemaal geen probleem?

Digitale revolutie

In de politieke arena heeft het aanvankelijke optimisme over de digitalisering plaatsgemaakt voor angst en onzekerheid. Bedrijven handelen in kiezersdata, politieke partijen sturen de politieke opinie door middel van nepaccounts, terwijl het verharde online debat de samenleving verder polariseert.
Volgens communicatiewetenschapper Maurice Vergeer moeten we kijken wat een juiste manier is om social media in de politiek in te zetten. Digitalisering kan ook een positieve impact hebben op de democratie. Burgers hebben sneller toegang hebben tot informatie en kunnen via Twitter en Facebook in contact komen met politici. Ook danken bewegingen als #metoo en Black Lives Matter hun succes mede aan het internet.

Democratie onder druk

Na een korte lezing gaan Fleur Jongepier en Maurice Vergeer in gesprek over kansen en uitdagingen van digitalisering voor de democratie. Staat politieke autonomie onder druk als gevolg van de digitaliseringsgolf? En hoe kunnen we als burger op een goede manier omgaan met de mogelijkheden die de digitale democratie ons biedt? Filosoof Marcel Becker is de gespreksleider.

Over de sprekers

Fleur Jongepier is filosoof en universitair docent Toegepaste ethiek aan de Radboud Universiteit. Ze schreef een proefschrift over zelfkennis. In haar huidige onderzoek kijkt ze o.a. naar de rol en betekenis van zelfkennis binnen maatschappelijke vraagstukken als big data, de opkomst van algoritmes en privacy.

Maurice Vergeer is communicatiewetenschapper en universitair docent aan de Radboud Universiteit. Hij is expert op het gebied van social media zoals Facebook, Twitter en YouTube. In zijn onderzoek kijkt hij doe hoe digitalisering de interacties tussen burgers en politici beïnvloedt en wat voor rol social media spelen in politieke

Marcel Becker is filosoof aan de Radboud Universiteit. Hij doet onder meer onderzoek naar de ethiek van digitale media. Hij leidt het gesprek.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.