19|02|11 Feit en fictie in The Crown en Redbad | Lezing en gesprek met historicus Sven Meeder en cultuurwetenschapper Dennis Kersten
Feit en fictie in The Crown en Redbad | Lezing en gesprek met historicus Sven Meeder en cultuurwetenschapper Dennis Kersten | Maandag 11 februari 2019 | 19.30 – 21.00 uur | Theaterzaal C Radboud Universiteit
"Zeer boeiend onderwerp. Zeer boeiende sprekers. Zeer mooie ruimte." (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Queen Elizabeth II zwaait al ruim 66 jaar met de scepter in het Verenigd Koninkrijk. In de populaire serie The Crown volgen miljoenen kijkers haar leven, haar worsteling met het koningschap, maar ook haar liefdesleven en familiebanden. In hoeverre geeft deze serie een correct beeld van de werkelijkheid? In de verfilming Redbad van het levensverhaal van koning Radboud wordt de geschiedenis niet zo nauw genomen. Is dat erg? Kom luisteren naar historicus Sven Meeder en cultuurwetenschapper Dennis Kersten over de omgang met feit en fictie in films en series. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Feit en fictie in The Crown en Redbad
Dat films en series in ons digitale tijdperk ongekend populair zijn, is bekend. Maar ook een verdiepend gesprek over films en series kan mensen op de been brengen, zoals tijdens deze avond in theaterzaal C. Op de agenda stonden de dramaserie The Crown over het Britse koningshuis en de Nederlandse film Redbad, twee producties gebaseerd op historische gebeurtenissen en personages. Hoe wordt bij dit type films en series omgegaan met de geschiedenis? Hoe verhouden feit en fictie zich tot elkaar? Historicus Sven Meeder en cultuurwetenschapper Dennis Kersten, beiden van de Radboud Universiteit, gaven aan de hand van fragmenten uit Redbad en The Crown antwoord op deze vragen. Na afloop gingen zij onder leiding van programmamaker Anouta de Groot met elkaar en het publiek in gesprek over de grens tussen feit en fictie in series en films.
Feit en fictie in Redbad
In de zomer van 2018 ging de Nederlandse film Redbad in première. De film speelt zich af in de achtste eeuw en draait om de historische Friese koning Radboud, die de strijd aangaat met de Frankische hofmeier Karel Martel. Historicus Sven Meeder schreef een boek, eveneens genaamd Redbad, over hoe in deze film met de geschiedenis om wordt gegaan. “Waarheid, zo stelde Meeder, is in de geschiedenis een problematisch begrip. Zodra een moment in de geschiedenis is gepasseerd, is de waarheid vervlogen. Wat rest zijn verslagen van ooggetuigen, altijd gekleurd door belangen en perspectieven, die vervolgens worden gelezen door moderne lezers, zelf ook bewapend met een eigen perspectief.” Ondanks deze problemen kunnen we echter stellen dat Redbad wel heel vrij met de geschiedenis omspringt. “Als we alle feitelijke onwaarheden in de film uiteen zouden zetten”, zo stelde Meeder, “hadden we een avondprogramma kunnen vullen.”
Eigenaarschap en actualisering
Dit punt werd kracht bijgezet door het historische verhaal van de doop van Radboud te contrasteren met de scene van de doop in de film, waarbij op komische wijze duidelijk werd hoe vrij hierbij met het historisch materiaal is omgesprongen. Maar als je zo weinig doet met de historische bronnen, waarom gebruik je dan dit verhaal? Waarom maak je geen volledig fictieve film? Het antwoord lag besloten in een radio-interview met producent Klaas de Jong, waarin Radboud wordt neergezet als een ‘Friese held’. Het gaat hier volgens Meeder om eigenaarschap: een volledig fictief verhaal kan door niemand worden toegeëigend, maar zodra er een paar feiten in de film zitten, kan men zich ermee identificeren. Daarmee hangt ook de drang tot actualisering samen. “Als je als volk open staat voor alles en iedereen”, gaat De Jong in het interview verder, “zet je ook de poorten open voor andere mensen. Daar gaat deze film over.” Een hedendaags denkkader wordt hiermee op de historische feiten geprojecteerd. Hiermee is de balans tussen feit en fictie eigenlijk verloren. Het was waarschijnlijk beter geweest, eindigde Meeder, om een volledig fictieve film te maken.
Wat is fictionalisering?
De Britse serie The Crown is, omdat het verhaal in deze serie zich dichter bij onze tijd afspeelt, een stuk minder gefictionaliseerd dan Redbad. Maar wat bedoelen we eigenlijk met fictionalisering? In eerste instantie denken we, aldus cultuurwetenschapper Dennis Kersten, voornamelijk aan het verzinnen van zaken – het verdraaien van de waarheid – meestal om historische figuren van een kant te laten zien die meer spektakel oplevert voor een film of serie. In dit opzicht, zo stelde Kersten, is The Crown eigenlijk heel waarheidsgetrouw.
Vorming van verhalen
Verhalen worden in The Crown echter wel ‘gevormd’, voornamelijk om te beïnvloeden hoe bepaalde personages door de kijker worden ervaren. Een compositietechniek die in bijna iedere aflevering wordt gebruikt, zo liet Kersten zien, is het parallel laten zien van twee gebeurtenissen, beide werkelijk gebeurd, echter niet op hetzelfde moment. Zo worden beelden waarin Edward de Achtste troonafstand doet, afgewisseld door beelden waarop de jonge prinsesjes Elizabeth en Margaret aan het spelen zijn. De onschuld van de meisjes wordt hiermee benadrukt, evenals de invloed die de keuze van Edward zal hebben op de hele familie. Het in verband brengen van feiten die niets met elkaar te maken hadden kan, aldus Kersten, ook worden gezien als een vorm van fictionalisering.
Controverse
Wat moeten we vinden van deze fictionalisering van historische figuren en gebeurtenissen? Aan de hand van twee fragmenten liet Kersten zien dat dit geen makkelijke vraag is. In beide fragmenten wordt een fictief personage – Venetia Scott – gebruikt om Winston Churchill in een bepaald daglicht te zetten. Het maakt echter nogal uit, liet Kersten zien, of dit wordt gedaan om Churchill in een positief licht te zetten, of in een negatief licht. Het eerste fragment, waar de introductie van Scott helpt om Churchill als menselijk en sympathiek te portretteren, oogt weinig problematisch. In het tweede fragment wordt Scott echter gebruikt om Churchill neer te zetten als een opportunistisch en manipulatief politicus. Hier wordt een moment dat nooit heeft plaatsgevonden gebruikt om een historisch figuur in een kwaad licht te zetten.
Afstand in tijd
Het feit dat koningin Elizabeth II nog leeft maakt daarnaast fictionalisering in The Crown extra controversieel. Om nationale symbolen dingen te laten doen die nooit zijn gebeurd, zo stelde Kersten, is vragen om problemen. Daarnaast is fictionalisering ook heel lastig, aangezien we simpelweg heel veel weten over Elizabeth. Of de regisseur hier expliciet rekening mee houdt wist Kersten niet zeker. Controversiële thema’s, zoals de nazisympathieën van Edward de Achtste, worden in The Crown niet geschuwd, maar, zo suggereerde Kersten, waarschijnlijk wordt hierbij wel de keuze gemaakt geen extreme fictionalisering toe te passen.
Actualisering
De vraag die je eigenlijk zou moeten stellen bij films en series die historische gebeurtenissen weergeven, zo stelde Meeder in gesprek met Kersten, is of het verhaal betekenisvol zou zijn voor de tijd waarin het verhaal zich afspeelde. Met andere woorden, zijn de keuzes en motieven van de hoofdpersonen motieven en keuzes die ook voor de hand hadden gelegen in die tijd? Hierin schiet Redbad duidelijk tekort, stelde Meeder. Er worden in de film vraagstukken opgeworpen en thema’s geïntroduceerd die voor Radboud en zijn tijdgenoten geen betekenis zouden hebben gehad. Tot op zekere hoogte is actualisering echter onvermijdelijk en misschien ook niet onwenselijk, merkte Kersten echter op. Je kunt eigenlijk geen film of serie maken waarin je geen thema’s behandelt die voor de kijker anno nu relevant zijn. Ook in The Crown is dit onvermijdelijk. Wat leert bijvoorbeeld The Great Smog ons over vervuiling, democratie, en integriteit? Dat The Crown er echter beter in slaagt om dit te combineren met een getrouwe weergave van de geschiedenis dan Redbad beaamden Meeder en Kersten beiden.
Door: Simon Jacobs
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Queen Elizabeth II zwaait al ruim 66 jaar met de scepter in het Verenigd Koninkrijk. In de populaire serie The Crown volgen miljoenen kijkers haar leven, haar worsteling met het koningschap, maar ook haar liefdesleven en familiebanden. In hoeverre geeft deze serie een correct beeld van de werkelijkheid? In de verfilming Redbad van het levensverhaal van koning Radboud wordt de geschiedenis niet zo nauw genomen. Is dat erg? Kom luisteren naar historicus Sven Meeder en cultuurwetenschapper Dennis Kersten over de omgang met feit en fictie in films en series.
The Crown
The Crown is een gedramatiseerd verhaal, maar gebaseerd op feiten. De makers van de serie geven hun eigen invulling aan bepaalde ervaringen en gevoelens van bestaande personen. Is het erg dat wij als kijker niet weten wat op waarheid gebaseerd is? We krijgen immers wel het gevoel dat we de ‘echte’ Queen Elizabeth II leren kennen. Cultuurwetenschapper Dennis Kersten vertelt wat echt is en wat niet in The Crown. Wat doet een dergelijke serie met onze beeldvorming van het Britse koningshuis? En maakt het nog verschil of de hoofdpersoon iemand is die op dit moment nog leeft?
Redbad
In de film Redbad zien we de Friese koning Radboud als een stoere strijder. Dat beeld doet volgens historicus Sven Meeder de geschiedenis geweld aan: Radboud was eerder een politicus en diplomaat dan een koppige krijger. Meeder schreef een boek over Radboud, waarbij hij zich baseert op de historische bronnen die over Radboud die bewaard zijn. Deze zijn ook al niet neutraal te noemen. Ze zijn vaak decennia later geschreven en doordrenkt met eigentijdse politieke bedoelingen. Geen geschiedschrijving zonder frame, maar hoe ver mag je hier in gaan? Vertelt Redbad nog wel echt het verhaal van de Friese koning uit de achtste eeuw?
Grens
Moet de geschiedenis gepimpt worden om mensen te boeien? Blijft het verhaal anders niet verteld? In dit programma geven historicus Sven Meeder en cultuurwetenschapper Dennis Kersten ieder een korte lezing met fragmenten uit Redbad en The Crown. Daarna gaan ze met elkaar in gesprek over de grens tussen feit en fictie.
Over de sprekers
Sven Meeder is historicus aan de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit. Hij schreef naar aanleiding van de verfilming van Redbad het gelijknamige boek samen met Erik Goosmann waarin hij laat zien hoe er wordt omgegaan met de historische feiten bij de verfilming van het levensverhaal van koning Radboud. 
Dennis Kersten is onderzoeker Engelse taal en cultuur aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar populaire series en films.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.