19|02|25 De geheimen van ons geheugen | Lezing, gesprek en miniworkshop met hersenwetenschapper Boris Konrad en cognitiefilosoof Jolien Francken
De geheimen van ons geheugen | Lezing, gesprek en miniworkshop met hersenwetenschapper Boris Konrad en cognitiefilosoof Jolien Francken | Maandag 25 februari 2019 | 19.30 – 21.00 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit | Radboud Reflects i.s.m. het Donders Institute van de Radboud Universiteit
"Leuke spreker die op een levendige manier complexe materie uitlegde. Leuk dat hij zijn vaardigheden demonstreerde." (Uit een deelnemersevaluatie)
Aankondiging - We vragen veel van ons geheugen. Dagelijks worden we overspoeld met informatie. Maar hoe ons geheugen deze informatiestroom bolwerkt en hoe we het gezond houden weten we niet precies. Een goed geheugen heeft volgens hersenwetenschapper Boris Konrad niets te maken met aanleg, maar met goede training. Neurofilosoof Jolien Francken vraagt zich af in hoeverre de inrichting van de samenleving nog aansluit bij de capaciteiten van ons geheugen? Denk verder over je geheugen en doe mee met een miniworkshop geheugentraining. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Verslag - De kansen en risico’s van een trainbaar geheugen
We vertrouwen dagelijks op ons geheugen, maar weten nauwelijks hoe het werkt en hoe we het kunnen trainen. Hersenwetenschapper Boris Konrad (Donders Institute, Radboud Universiteit) vertelde hoe ons geheugen in elkaar zit en demonstreerde dat ons geheugen met de juiste methode ook echt te trainen is. Dat riep vragen op over de gevolgen van deze maakbaarheidsgedachte die gespreksleider Marc Slors (Radboud Universiteit) in het gesprek tussen Konrad en filosoof Jolien Francken (Donders Institute, Radboud Universiteit) ter discussie stelde. Want in hoeverre ben je verantwoordelijk voor je eigen mentale fitheid als je zelf aan de staat van je geheugen kan werken?
Boris Konrad begon zijn verhaal dan ook met een kleine demonstratie. Konrad is naast hersenwetenschapper ook geheugenatleet en met het Duitse nationale team heeft hij meerdere keren het wereldkampioenschap geheugensport gewonnen. Binnen één minuut en negentien seconden – het publiek hield de tijd streng in de gaten – leerde hij de volgorde van een volledig pak kaarten uit zijn hoofd om deze vervolgens foutloos aan het publiek te presenteren. Het persoonlijk record benaderde hij daarbij niet eens – dit ligt op dertig seconden. Maar hoe doe je dat?
Niet één geheugen
Mensen vragen na een dergelijke demonstratie vaak: ‘Wanneer heb je ontdekt dat je dit kan?’ Dit is echter de verkeerde vraag, stelde Konrad. Het is geen kwestie van talent, maar een vaardigheid die te trainen is. Konrad legde uit hoe dit proces in het brein werkt. “Interessant is dat ons geheugen zich niet in één bepaald deel van de hersenen bevindt. Ervaringen van patiënten met hersenbeschadigingen hebben ons daarbij veel geleerd. Zo weten we uit ervaring dat patiënten, waarbij de hypocampus ernstig beschadigd is, niet langer in staat zijn om nieuw langetermijngeheugen op te bouwen. Maar andere interessante geheugentaken zijn nog steeds mogelijk.”
Konrad noemde het voorbeeld van een patiënt die ze meenamen naar de golfbaan. “Hoewel de patiënt zich een half jaar later niet meer kon herinneren ooit op de golfbaan te zijn geweest, was hij wel degelijk een stuk beter geworden in golf. Hieruit kunnen we concluderen dat we meerdere geheugens hebben en de hypocampus dus niet de als enige een geheugenfunctie vervult. Hersenscans van getrainde geheugenatleten laten zelfs zien dat zij veel meer verbindingen in de hersenen hebben dan gemiddeld, niet alleen tijdens specifieke taken maar ook in rust. De hersenen zijn dus te trainen.”
Denken in beelden
Een belangrijke factor bij de meeste geheugentechnieken is dat je leert in beelden te denken. Hierdoor worden meerdere verbindingen aangemaakt in de hersenen en wordt op termijn het geheugen getraind. Konrad liet het publiek in tien seconden twintig afbeeldingen zien en vroeg hoeveel beelden zij hadden onthouden. Slechts een paar afbeeldingen werden genoemd. Vervolgens liet hij de afbeeldingen naast een andere afbeelding zien. Vrijwel iedereen kon foutloos de juiste afbeeldingen herkennen. Konrad onderschreef dit resultaat met wetenschappelijk onderzoek. In het meest uitgebreide onderzoek kregen mensen in een week tijd 10.000 afbeeldingen te zien. Zij konden uiteindelijk negentig procent van de getoonde afbeeldingen herkennen.
Uit het hoofd leren
Naast afbeeldingen kunnen bewegingen ook helpen om dingen te onthouden. Konrad vroeg het publiek om te gaan staan en met hem tien punten op het lichaam te onthouden: de voeten, knieën, bovenbenen, billen, buik, borst, schouders, keel, mond en ogen. Vervolgens koppelde hij twee woorden aan elk lichaamsdeel dat het publiek moest onthouden. Binnen vijf minuten wist het gehele publiek de lijst met twintig woorden foutloos en in de juiste volgorde op te noemen. En, zo bleek, het waren niet eens nutteloze woorden: het publiek had onbewust de tien grootste steden van Europa uit het hoofd geleerd. Konrad toonde daarmee aan dat beelden en beweging van groot nut kunnen zijn bij het trainen van ons geheugen.
Individuele verantwoordelijkheid
Jolien Francken, universitair docent Neurofilosofie aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker bij het Donders Institute van de Radboud Universiteit, ging na afloop van Konrads lezing en demonstratie met hem in gesprek. Gespreksleider Marc Slors, hoogleraar Filosofie van Cognitie en Taal aan de Radboud Universiteit, bracht de maatschappelijke keerzijde van de maakbaarheid van ons geheugen aan de orde. Konrad benadrukte vooral de voordelen van een goed geheugen. Zo zag hij kansen voor geheugentraining binnen het onderwijs om het leerproces van kinderen te verbeteren.
Francken wees op een aantal risico’s. “De mogelijkheden die geheugentraining ons biedt, kunnen namelijk ook omslaan in verwachtingen en verplichtingen. We zijn in onze samenleving erg gericht op de maakbaarheid van het individu en het idee dat ons geheugen te trainen is kan extra verantwoordelijkheden met zich meebrengen. In een ergste geval zou je zelfs kunnen bedenken dat een zorgverzekering korting geeft aan mensen die regelmatig hun geheugen trainen of de premie verhogen voor mensen die dit niet doen. Moeten we dat willen?” Maar, vonden zowel Konrad als Francken, geheugentraining is een mooie vaardigheid waar mensen wel degelijk iets aan kunnen hebben.
Door: Simon Jacobs
Podcast:
Aankondiging
We vragen veel van ons geheugen. Dagelijks worden we overspoeld met informatie. Maar hoe ons geheugen deze informatiestroom bolwerkt en hoe we het gezond houden weten we niet precies. Een goed geheugen heeft volgens hersenwetenschapper Boris Konrad niets te maken met aanleg, maar met goede training. Neurofilosoof Jolien Francken vraagt zich af in hoeverre de inrichting van de samenleving nog aansluit bij de capaciteiten van ons geheugen? Denk verder over je geheugen en doe mee met een miniworkshop geheugentraining.
Breintraining
Hoe werken herinneren en vergeten? Boris Konrad legt uit hoe we dingen onthouden, wat goed en wat slecht is voor ons geheugen en waarom er niet zoiets bestaat als een superbrein. Een gezond geheugen komt hoofdzakelijk neer op oefening volgens hem. Dit maakt dat wij zelf verantwoordelijk zijn voor de staat van ons geheugen.
Evolutie
Na zijn lezing geeft Boris Konrad een miniworkshop geheugentraining en gaat hij in gesprek met neurofilosoof Jolien Francken. Ons geheugen heeft zich door de eeuwen heen enorm geëvolueerd. Onze voorouders leefden in kleine groepen en moesten vooral onthouden waar schuilplaatsen en voedsel te vinden waren en waar gevaar dreigde. De moderne mens heeft juist te maken met een overdaad aan informatie en besteedt denkwerk uit aan moderne technieken: reclames en smartphones schreeuwen constant om aandacht en veel cognitieve taken zijn overgenomen door laptops, tablets en smartphones.
Digitale dementie
Wat is het effect van digitale media op ons geheugen en concentratievermogen? Zijn hulpmiddelen als navigatiesystemen nuttig of maakt het ons geheugen vooral lui? En wat doet een overdaad aan informatieprikkels met ons brein? Zijn we nog wel in staat om informatie goed te verwerken? Of leiden we, in de woorden van de Duitse neuroloog Manfred Spitzer, aan digitale dementie?
Cognitiefilosoof Marc Slors is de gespreksleider.
Over de sprekers
Boris Konrad is hersenwetenschapper aan het Donders Institute van de Radboud Universiteit. Hij is met zijn team zevenvoudig wereldkampioen geheugentraining en haalde het Guinness Book of Records.
Jolien Francken is universitair docent Neurofilosofie aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker bij het Donders Institute van de Radboud Universiteit.
Marc Slors is hoogleraar Filosofie van Cognitie en Taal aan de Radboud Universiteit.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.