19|02|28 Syriëgangers terughalen? | Actualiteitencollege

Syriëgangers terughalen? | Actualiteitencollege met religiewetenschapper Martijn de Koning en politiek historicus Koen Vossen | Donderdag 28 februari 2019 | 12.30 – 13.15 uur | Collegezalencomplex CC5, Radboud Universiteit | Radboud Reflects i.s.m. VOX

Column Peter van der Heiden - Syriëgangers | Podcast
 
Aankondiging - Wat moet er met de Europese Syriëgangers gebeuren nu het kalifaat van IS zo goed als verslagen is? Trump is daar helder over: Europa moet de Syriëgangers terugnemen, anders laat de VS ze vrij. Maar de Nederlandse regering is bang voor de veiligheidsrisico’s en wil geen potentiële terroristen terughalen. Kom luisteren naar religiewetenschapper Martijn de Koning en politiek historicus Koen Vossen en denk verder over de afwegingen die er spelen bij de eventuele terugkeer van Syriëgangers. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Syriëgangers terughalen?

Wat moet er met de Europese Syriëgangers gebeuren nu het kalifaat van IS zo goed als verslagen is? Tijdens een goedbezocht lunchcollege gingen religiewetenschapper Martijn de Koning en politiek historicus Koen Vossen hierover met elkaar in gesprek. Programmamaker Liesbeth Jansen was gespreksleider.

Het lijkt een uniek vraagstuk, het wel of niet terughalen van Nederlandse Syriëgangers. Is dat wel zo?

Volgens Koen Vossen is dit niet zo. Er zijn in de geschiedenis een aantal vergelijkbare processen geweest. Aan het einde van de 19^e eeuw waren er Nederlanders die naar Rome trokken om daar voor de Paus te vechten; in de jaren ’30 van de vorige eeuw gingen er Nederlanders naar Spanje om te vechten tegen het bewind van Franco en tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten er Nederlandse burgers aan de zijde van de Duitsers aan het Oostfront. Veel van deze mensen keerden ook weer terug – al deden zij dat op eigen initiatief en bestond de vraag dus nog niet of dit door de overheid begeleid zou moeten worden.

Als we over de Nederlandse Syriëgangers spreken, over hoeveel mensen hebben we het dan precies?

Martijn de Koning vertelt dat er geen harde cijfers zijn. De schattingen lopen uiteen tussen 250 tot 400 mensen met de Nederlandse nationaliteit en in totaal ca. 6000 burgers uit de EU.

Waarom vertrokken deze mensen naar Syrië?

Volgens Martijn de Koning zijn er een aantal redenen te noemen. Degenen die al vroeg vertrokken, gingen meestal uit verontwaardiging over hetgeen de burgers van Syrië werd aangedaan. Zij vertrokken om tegen Assad te strijden. Mensen die later vertrokken, gingen ofwel om zich aan te sluiten bij Al Qaida of IS, of in elk geval om zich te vestigen in een staat onder islamitisch bewind.
 Koen Vossen vertelde dat er ook in het verleden een mengeling van redenen waren om te vertrekken, met enerzijds het idee dat de wereld zich op een kruispunt bevindt waaraan men persoonlijk een bijdrage wil leveren als centraal uitgangspunt. En tegelijkertijd factoren als werkeloosheid of om een andere reden een positie in de marge van de samenleving, waardoor men het frustrerende gevoel heeft niet echt deel uit te maken van de maatschappij. En zin in avontuur, natuurlijk. Martijn de Koning ziet een grote overeenkomst tussen wat Vossen vertelt en de mensen die nu naar Syrië zijn gegaan. Behalve voor de eerste uitreizigers, die voor een groot deel hoog opgeleid waren en met goede banen, gold voor vrijwel iedereen dat zij in de marge van de samenleving stonden. Voor hen allen gold het gevoel niets te verliezen te hebben. Iemand die hij sprak en die van plan was te vertrekken had een lijstje gemaakt met voor- en tegenargumenten. Het probleem was dat de kolom met redenen om te blijven leeg was.

Moeten we de Nederlandse Syriëgangers terughalen? En zo ja, wie dan precies?

Martijn de Koning vindt dit eigenlijk een rare vraag. Het gaat om mensen die krijgsgevangenen zijn van de oorlog die o.a. Nederland voert tegen IS, dus de Nederlandse overheid kan niet doen alsof ze er niets mee te maken heeft. Bovendien is het naïef om te denken dat het een oplossing zou zijn om hen daar te laten. Ofwel ze komen terug, maar dan op eigen initiatief en dus zonder dat de Nederlandse overheid grip op hen heeft, of ze vormen een rondreizend ‘terreurcircus,’ zoals we eerder in Tsjetsjenië zagen.
Koen Vossen is het hier niet helemaal mee eens. Natuurlijk moeten we de richtlijnen van de internationale conventies volgen, stelde hij, maar tegelijk is het belangrijk om te kijken naar de gevolgen van eventuele terugkeer voor de Nederlandse maatschappij. Kunnen we harmonie en veiligheid garanderen? Misschien hebben we wel een juridische verplichting om de uitreizigers terug te halen, maar de morele verplichting zag hij niet – en misschien moet dat het primaat krijgen. Martijn de Koning erkende dat daarmee een gevoelig en terecht punt werd geraakt. In Nederland zou men hooguit 4 tot 6 jaar gevangenisstraf krijgen. Wat gebeurt er wanneer deze mensen daarna terugkeren in de maatschappij? De overheid kan ze natuurlijk niet tot in lengte van dagen blijven volgen.

Willen de Syriëgangers eigenlijk wel terug?

Martijn de Koning vertelt dat een groot deel wel graag terug wil naar Europa, maar niet per se naar Nederland. Zij hebben geen veilig leven meer in Syrië en Irak en vinden het moeilijk te integreren in de bestaande samenlevingen.

Wat gebeurde er met terugkerende uitreizigers in vroegere tijden?

Koen Vossen ligt toe dat de communisten die terugkeerden uit Spanje veelal in het verzet gingen toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Zij hadden al ervaring met wapens en vechten waardoor voor hen de stap kleiner was dan voor andere Nederlanders. De mensen die aan het Oostfront gevochten hadden bleven meestal ofwel in Duitsland, of zij keerden terug naar Nederland om vervolgens te gaan vechten in Korea of Indonesië. Veelal om hun eigen blazoen weer op te poetsen, maar ook hier kwam het de overheid goed uit dat zij al zoveel gevechtservaring hadden.

Wat moeten we vinden van de mogelijkheid om uitreizigers hun Nederlandse paspoort te ontnemen?

Martijn de Koning legt uit dat op dit moment alleen paspoorten ingenomen mogen worden van mensen met een dubbele nationaliteit, dus als het goed is wordt hierdoor niemand helemaal stateloos.
Koen Vossen zou het nog wat scherper willen stellen. Hij is hier erg vóór. Uitreizigers hebben er bewust en vrijwillig voor gekozen om te vertrekken. Een optie zou zijn om mensen die willen terugkeren gewoon volgens de gangbare asielprocedure te behandelen. Een belangrijke voorwaarde voor het toekennen van asiel is dat je geen oorlogsmisdaden hebt gepleegd.

Door: Liesbeth Jansen

Podcast:

Aankondiging

Wat moet er met de Europese Syriëgangers gebeuren nu het kalifaat van IS zo goed als verslagen is? Trump is daar helder over: Europa moet de Syriëgangers terugnemen, anders laat de VS ze vrij. Maar de Nederlandse regering is bang voor de veiligheidsrisico’s en wil geen potentiële terroristen terughalen. Kom luisteren naar religiewetenschapper Martijn de Koning en politiek historicus Koen Vossen en denk verder over de afwegingen die er spelen bij de eventuele terugkeer van Syriëgangers.

Terugkeer

Sommige Syriëgangers, mannen en vrouwen soms met kinderen, willen wel zelf graag terug: zij zitten vaak onder erbarmelijke omstandigheden vast en kunnen in Nederland op mildere straffen rekenen. Nederland zit echter niet te wachten op de terugkeer van Syriëgangers. Nu andere Europese landen wél overwegen om Syriëgangers te repatriëren, komt het standpunt van de Nederlandse overheid onder druk te staan. 

Bij begeleide terugkeer kunnen mensen direct vervolgd en in de gaten gehouden worden. Het gevaar voor de samenleving is veel groter als mensen op eigen initiatief terugkeren. Bovendien zijn deze voormalig IS strijders óók een gevaar voor de samenlevingen waarin zij nu leven, zoals Syrië of in Koerdisch gebied.

Niet nieuw

Het probleem van terugkerende strijders is niet nieuw. In de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw reisden Oostfrontstrijders en Spanjestrijders uit om respectievelijk de Duitsers en de beweging tegen Franco te helpen. Hoe keek men toen aan tegen deze uitreizigers? Wat zijn de verschillen en overeenkomsten met degenen die naar Syrië vertrokken? Wat kunnen we leren van hoe de overheid toentertijd omging met de terugkeerders?

Gevolgen

Religiewetenschapper Martijn de Koning en politiek historicus Koen Vossen gaan in gesprek onder leiding van programmamaker Liesbeth Jansen. Moet de overheid Nederlandse Syriëgangers terughalen? En zo ja, wie dan? Alleen de kinderen? Moeders én kinderen? Of ook de vaders? Hoe ging men eerder met dergelijke uitreizigers om? Wat zijn de gevaren? En hoe moeten deze oud-strijders vervolgens in Nederland behandeld worden? Is er plek voor hen in de samenleving?

Parlementair historicus Peter van der Heiden trapt af met een column.

Over de sprekers

Martijn de Koning is religiewetenschapper aan de Radboud Universiteit. Zijn onderzoek richt zich onder meer op islam en radicalisering en op Nederlandse strijders in Syrië.

   
Koen Vossen is politiek historicus aan de Radboud Universiteit. Hij publiceerde over de historische paralellen tussen Syriëgangers en eerdere vergelijkbare bewegingen.

Peter van der Heiden is politicoloog en parlementair historicus. Hij geeft als freelance journalist politieke analyses bij het nieuws.

 

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.