19|03|14 Wijsheid in het onderwijs | Lezing en gesprek met filosofen Tina Rahimy en Jan Bransen

Wijsheid in het onderwijs | Lezing en gesprek met filosofen Tina Rahimy en Jan Bransen | Donderdag 14 maart 2019 | 19.30 – 21.15 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit

Podcast | Video

"Mooie kijk op de invulling van ons onderwijs, waarbij ruimte voor het levensverhaal de tas bijna niet uitkomt. Kernachtig en autentiek verhaal van Tina en interessante nabespreking met Jan." (Uit een deelnemersevaluatie.)

Aankondiging - Ons onderwijssysteem lijkt aan alle kanten vast te lopen. We hebben te maken met lerarentekorten en hoge werkdruk bij scholieren, studenten en docenten. Met een onderwijscrisis en stakingen tot gevolg. Hoe kunnen we het onderwijs omvormen naar de eenentwintigste eeuw? Filosofen Tina Rahimy en Jan Bransen pleiten beide voor de docent als gids of leermeester. Kom luisteren hoe zij allebei vanuit hun eigen achtergrond pleiten voor meer wijsheid in het onderwijs. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Wijsheid in het onderwijs | Lezing en gesprek met filosofen Tina Rahimy en Jan Bransen

Er is veel spanning in het onderwijs. Docenten staan onder hoge druk, we hebben grote lerarentekorten en studenten kampen steeds vaker met burn-outs. Hoe gaan we om met deze onderwijscrisis? Filosoof, lector Sociaal Werk in de Superdiverse Stad én auteur van Verborgen Verhalen: Over leermeesters en inspiratoren Tina Rahimy deelde haar verhaal. Voor een grote groep docenten en geïnteresseerden die weer eens plaats in de collegebanken hadden genomen, pleitte Rahimy voor meer wijsheid in het onderwijs, een onderwijs met ruimte voor iedereen. Na haar verhaal ging zij het gesprek aan met hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen Jan Bransen en filosoof en programmamaker Anouta de Groot over ambigue leermeesters, onloochenbare inspiratoren en de toekomst van het onderwijs.

Onderwijs als verhalen vertellen

“Onderwijs is voor mij het vertellen van verhalen,” begon Tina Rahimy. Met verwijzing naar de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben legde Rahimy uit dat het haar gaat om de verborgen verhalen. Niet de verhalen die we nooit zien, maar de verhalen die we over het hoofd zien, omdat we er geen aandacht aan besteden. Rahimy vertelde het verhaal van een aantal van haar studenten in Rotterdam. Zij wilden graag een statement maken tegen discriminatie en hadden Rahimy gevraagd om hen daarbij te helpen. Wat ze niet wist was dat ze een foto van haar op Facebook wilden zetten, met daarnaast een inspirerende quote: “You cannot help everybody, but you can help somebody.” Rahimy sprak de studenten erop aan dat dit een quote was van Ronald Reagan, de man die de bommen op Irak en, haar thuisland, Iran had gegooid. Nota bene de meest verlegen studente spreekt haar aan. “Mevrouw, je hebt het altijd over verantwoordelijkheid. Maar u had ook een verantwoordelijkheid. U heeft er nooit over verteld, over oorlog, over Irak en Iran, over uzelf.” Een levensles, legt Rahimy uit. “Als ik mezelf niet als mens inzet, maar telkens wel aan de studenten vraag dit te doen, wat ben ik dan aan het zeggen?”

Ambigue leermeesters en onloochenbare inspiratoren

Aan de hand van verhalen maakte Rahimy het onderscheid tussen twee rollen van de docent. Aan de ene kant staat de ambigue leermeester: iemand van wie je heel veel leert, maar die je ook klein maakt en die je probeert om te vormen naar haar eigen evenbeeld. Vandaar de ambiguïteit. Van een slechte docent loop je weg, maar bij de ambigue leermeester gaat dit niet, aangezien je graag wilt leren wat zij je doceert. “Als ik terugkijk naar het voorbeeld van Ronald Reagan, was ik zelf een ambigue leermeester,” legde Rahimy uit. “Ik had een beeld van de wereld, dat iedereen moet weten wie Ronald Reagan is en dat hij slecht is en dat beeld legde ik mijn studenten op.” Aan de andere kant staat de onloochenbare inspirator. Dit is geen persoon, het zijn momenten, flikkeringen, iemand die op een bepaald moment, in een bepaalde setting, opeens schittert. “Waarom schittert de inspirator? Omdat zij volledig opgaat in een relatie.” “Op het moment dat we echt opgaan in elkaar,” stelde Rahimy, “komen onze hersengolven met elkaar in sync. De studente die mij op mijn verantwoordelijkheid wees, was op dat moment mijn docent. Zij was mijn onloochenbare inspirator.”

Leerdoelen en levenslessen

“Wat het probleem is in het onderwijs, is dat we niet meer de ruimte durven te bieden om mensen fouten te laten maken,” stelde hoogleraar Jan Bransen, auteur van Gevormd of vervormd? Een pleidooi voor ander onderwijs. Bransen maakte het onderscheid tussen leerdoelen en levenslessen. “We zijn in het onderwijs geobsedeerd door leerdoelen. We willen alles georganiseerd en efficiënt. Maar je kan het onderwijs niet organiseren als een route naar levenslessen,” stemde Bransen in met Rahimy, “die krijg je er per ongeluk bij op de momenten dat de inspiratoren er zijn.” “Je kan de levensdoelen niet organiseren,” vulde Rahimy aan, “maar je kan ze wel blokkeren en dat zijn we in het onderwijs wel heel erg aan het doen.”

Weg met de excellente leerling

Bransen en Rahimy waren het eens dat er in het onderwijs te veel aandacht is voor kennis en te weinig voor wijsheid. Maar wat is wijsheid en hoe krijgt wijsheid een plek in ons onderwijs? “Wijsheid draait erom met het leven om te kunnen gaan,” stelde Bransen. “Wat er gebeurt, is dat de variëteit aan eigenschappen die we de moeite waard vinden ontzettend versmalt. Een excellente HAVO-leerling is een leerling die bijna naar het VWO kan. Een excellente VMBO-leerling kan bijna naar de HAVO. Maar op deze manier creëren we een heel nauw beeld van waardevolle eigenschappen,” aldus Bransen. Rahimy vulde aan: “De voornaamste zin die ik in vergaderingen hoor is: ‘We moeten met z’n allen de neuzen dezelfde kant op.’ Maar waarom zouden we allemaal dezelfde kant opkijken? Dan missen we de ‘drukke’ leerling, of de ‘stille leerling’.”

Zelfvertrouwen en verantwoordelijkheid

Wat is de oplossing? Bransen beschreef zijn utopie aan de hand van de basisschool. “Op de lagere school is er niet zozeer een behoefte aan kennis, maar wel aan vaardigheden. De belangrijkste vaardigheid is dat leerlingen lid worden van onze taalgemeenschap. Ik zou dit graag willen koppelen aan het opbouwen van zelfvertrouwen. Als jij medespreker wordt,” vervolgde Bransen, “als jij lid wordt van onze gemeenschap, is jouw stem ook een stem die gehoord mag worden. Rahimy beaamde dit: “De verantwoordelijkheid voor dit opbouwen van zelfvertrouwen delen we met z’n allen. Ons onderwijs is van verantwoordelijkheid vervallen in aansprakelijkheid, maar eigenlijk is het inspireren van de jeugd een verantwoordelijkheid die we met z’n allen dragen, binnen en buiten het schoolsysteem."

Podcast:

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Ons onderwijssysteem lijkt aan alle kanten vast te lopen. We hebben te maken met lerarentekorten en hoge werkdruk bij scholieren, studenten en docenten. Met een onderwijscrisis en stakingen tot gevolg. Hoe kunnen we het onderwijs omvormen naar de eenentwintigste eeuw? Filosoof Tina Rahimy ziet de docent als leermeester. Kom luisteren hoe zij pleit voor meer wijsheid in het onderwijs.

Betrokkenheid

Je hebt ze vast wel gehad in je leven: onderwijzers die bepalend zijn geweest voor je levensloop. Dat ene gesprek, dat ene advies maakte dat je een bepaalde keuze maakte. Respect en liefde, maar vooral betrokkenheid liggen volgens Tina Rahimy, lector aan de Hogeschool Rotterdam, aan de basis van goed onderwijs en maken dat ontmoetingen tussen leraren en leerlingen de wereld kunnen veranderen. Tina Rahimy gebruikt in haar lezing persoonlijke verhalen over wijsheid om de impact van onderwijs duidelijk te maken.

Wijsheid

Met wijsheid geef je iemand anders ruimte om zich te ontwikkelen. Onderwijs is volgens Tina Rahimy niet het vastleggen van steeds verouderende doelen, maar gaat om engagement en betrokkenheid. Met persoonlijke verhalen over wijsheid verweven met een theoretisch filosofisch kader biedt Tina Rahimy denkgereedschap voor het onderwijs van morgen.

Leermeesters

Zo geeft Tina Rahimy voorbeelden over haar eigen leermeesters. Haar vader die haar de waarde van het stellen van vragen leerde, in plaats van het geven van antwoorden. Haar docent in Iran die het voor haar opnam toen ze opstandig was en daardoor haar baan verloor. Haar leerlingen die haar leerden echt naar hen te kijken, in plaats van abstracte theorieën over goed onderwijs op ze toe te passen. De waarde van goed onderwijs, zit in de wijsheid die wordt overgedragen. Niet in de normen die worden opgelegd.

Faillissement

Jan Bransen, hoogleraar aan de Radboud Universiteit, maakt zich hard voor verandering. Volgens hem is het huidige onderwijssysteem failliet. Hij stelt net als Rahimy dat we af moeten van de focus op leerdoelen. Het onderwijs is volgens hem gebaseerd op verkeerde ideeën. Het huidige systeem daagt niet uit om creatief en nieuwsgierig te zijn, maar traint leerlingen in het passief reproduceren van kennis. Bransen pleit voor een leven lang leren, maar hiervoor moeten leven en leren allebei belangrijk zijn. De docent is dan gids van de leerling als gezel.

Na de lezing gaan Tina Rahimy en Jan Bransen met elkaar in gesprek over de vraag wat goed onderwijs is en hoe we wijsheid hier een plek in kunnen geven. Waarom zijn de ideeën van Rahimy en Bransen zo belangrijk en hoe kunnen zij een plaats in ons onderwijs krijgen. Programmamaker en filosoof Anouta de Groot leidt het gesprek.

Over de sprekers

Tina Rahimy is politiek filosoof en lector Sociaal werk in de superdiverse stad aan de Hogeschool van Rotterdam. Ze schreef het boek Verborgen verhalen; over leermeesters en inspiratoren. Tina Rahimy promoveerde als politiek filosoof op processen van in- en uitsluiting. Vanuit haar huidige werk heeft zij nagedacht over de rol van leermeesters. Haar theorie goot ze niet in een standaard academisch paper, maar in een verhalende geschiedenis waarin verhalen en filosofische theorie verweven zijn.

Jan Bransen is hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit. Hij onderzoekt de begrippenkaders die ten grondslag liggen aan ons alledaagse mensbeeld, waarin wij onszelf beschouwen als rationele, autonome en moreel verantwoordelijke individuen.

Anouta de Groot is filosoof. Ze werkt als programmamaker en coördinator programmering bij Radboud Reflects.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.