Wij tegen het water | Lezingen door watermanager Leon Lamers en neerlandica Lotte Jensen
Wij tegen het water | Lezingen door watermanager Leon Lamers en neerlandica Lotte Jensen | Dinsdag 19 maart 2019 | 20.00 – 21.30 uur | LUX, Nijmegen
"Ik vond het een hele leuke en interessante avond. Ik ben altijd trots geweest op Nederland, omdat we het water buiten houden, maar ik wist eigenlijk niks over de geschiedenis, daarom was de "cultuurkant" van het verhaal interessant. Verder vond ik het interessant om de internationalisering van de Nederlandse watercultuur te zien. En dit zal ik niet snel vergeten: van 'wij tegen het water naar wij met het water naar 'wij op het water'!" (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Zijn we door onze jarenlange strijd tegen het water gemakzuchtig geworden? Geloven we dat wij het water er wel onder houden, dat we de natuur naar onze hand kunnen zetten? Of ligt het in de toekomst anders, complexer? Kom luisteren naar watermanager Leon Lamers en neerlandica Lotte Jensen en leer wat de gevolgen zijn van de huidige waterproblemen en hoe onze Nederlandse identiteit is gevormd door de strijd tegen het water. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Wij mét het water
In 1953 werd Nederland getroffen door de watersnoodramp. Het was een van de grootste en meest verontrustende natuurrampen die ons land ooit heeft meegemaakt. Lotte Jensen, Neerlandicus en Cultuurhistoricus aan de Radboud Universiteit, stelt dat de strijd tegen het water een fundamenteel onderdeel van onze Nederlandse identiteit is. Momenteel werkt ze aan een onderzoeksproject over de verwerking van rampen in Nederland en de manier waarop dit op lokaal en nationaal niveau leidde tot identiteitsvorming. De tweede lezing van de avond is van Leon Lamers, hoogleraar Aquatische ecologie aan de Radboud Universiteit. Hij onderzoek de gevolgen van onze huidige waterproblemen, zowel op nationaal als op mondiaal niveau. Na de lezingen zullen beide sprekers met elkaar in gesprek gaan onder leiding van Radboud Reflects programmamaker Anouta de Groot. Het is dinsdagavond in de sfeervol-verlichte theaterzaal van de Lux en we wachten in belangstelling af.
De vier pijlers van samenhorigheid
Nederlandse waterwerken zoals de Delta en de Zuiderzee worden beschouwd als “kroonjuwelen van de strijd tegen het water,” moderne wereldwonderen om trots op te zijn, aldus Jensen. Het lijkt wel alsof expertise op het gebied van water in ons DNA zit. Hoe komt het dat wij de strijd tegen het water als iets typisch Nederlands zien? Jensen benoemt vier pijlers waarop het nationale saamhorigheidsgevoel steunt: ten eerste het vaste beeldenrepertoire. Dit repertoire van beelden komt tot uitdrukking in teksten, gedichten, verhalen, liederen enzovoorts en is ‘vast’ omdat verschillende motieven terugkeren. Bijvoorbeeld het kindje in de wieg dat bij verschillende watersnoodrampen afgebeeld staat. De tweede pijler die Jensen aangeeft zijn voorbeeldfuncties of rolmodellen, zoals het koningshuis. Zo twijfelde Koningin Juliana tijdens de watersnoodramp in 1953 geen moment en probeerde ze ter plaatse de slachtoffers gerust te stellen. De derde pijler is de liefdadigheidscultuur. Doordat wij aan anderen geven en hen steunen bevorderen we het wij-gevoel. De vierde en laatste pijler is de herinneringscultuur. Deze pijler omschrijft hoe wij de strijd tegen het water blijven associëren met Nederland. Dit doen wij bijvoorbeeld met boeken, documentaires en monumenten. Daarbij zijn er verschillende reacties vanuit de toerismebranche, zoals een fietsroute of het waternoodrampmuseum die zorgen dat de herinnering aan ons verleden blijft voortbestaan.
Twee narratieven
Jensen stelt dat, wat betreft de Nederlandse waterschappen, er twee narratieven met elkaar in conflict zijn: die van de technische superioriteit en die van mens en natuur. De eerste wil zeggen dat Nederland een sterke reputatie heeft op het gebied van watermanagement. Ook Leon Lamers benadrukt dit: “Qua waterwerken zijn we de top van de wereld.” Echter, volgens Jensen creëert dit narratief een schijngevoel van veiligheid. “We hebben dit narratief steeds omgebogen tot een succesverhaal, terwijl we in de praktijk eigenlijk steeds te laat waren: al onze uitvindingen zijn ontstaan in de nasleep van rampen, niet ter preventie. Maar doordat we de geschiedenis zijn gaan zien als een serie van overwinningen op het water, gaan we ervanuit dat het ons nu ook wel zal lukken. Maar het is niet de vraag óf Nederland onder water loopt, maar wanneer, stelt Jensen in navolging van NOS Meteoroloog Peter Kuiper Munneke. Het tweede narratief, dat van de mens en natuur, is wat bescheidener en gaat uit van een leven mét water waarbij de rivier als het ware de vrije ruimte krijgt. Jensen stelt dat het ons misschien wel zou helpen om het (calvinistisch) zondebesef terug in het leven te roepen. “Vroeger betekende een overstroming dat God ons strafte en dat we ons gedrag moesten verbeteren. We moeten ons bewust worden dat het gedrag van mensen impact heeft op hun omgeving – wat dat betreft ben ik dus wel voor een seculiere variant van zondebesef,” aldus Jensen.
Problemen met water
Leon Lamers wisselde Jensen af en gaf aan dat er drie belangrijke waterproblemen zijn: de kwaliteit is slecht; op sommige plaatsen is er teveel water en op andere te weinig. We neigen ertoe vooral op problemen rond de hoeveelheid water te focussen, terwijl de kwaliteit van het (drink)water tot de meeste slachtoffers leidt. Bovendien zijn we, om economische redenen door de hele geschiedenis heen, dichtbij het water gaan wonen – maar dat is tegelijk een erg gevaarlijke plek omdat er een grotere kans is op overstromingen. Lamers geeft aan dat er verschillende manieren zijn om met water om te gaan. Waar mensen aanvankelijk bij overstromingen gewoon verdronken, was de volgende strategie het water in te dammen. Maar het nadeel daarvan is dat het water geen kant meer op kan. Waar rivieren eerst geflankeerd werden door natuurlijke overstromingsvlaktes, moet het water nu door een smal gootje weg. Daarom zouden we het water meer ruimte moeten geven. Bijvoorbeeld door te kijken hoe natuurlijke systemen zoals moerassen, venen en mangroven ruimte geven aan water. Lamers geeft aan dat het geen zin heeft om met het water te blijven vechten. Een belangrijke factor in het zoeken naar constructieve oplossingen is internationaliseren. Rivieren stromen nu eenmaal van boven naar beneden en van het ene land naar het andere, dus het heeft weinig zin om enkel op nationaal niveau te investeren. Zo wordt het niet “Wij tegen het water,” maar “Wij mét het water.”
Internationaliseren
Internationaliseren vraagt om een internationaal narratief en dit is moeilijk volgens Jensen. Het nationale narratief is namelijk taalgebonden. Landsgrenzen zijn niet door rivieren getrokken, maar door geografische lijnen en instituties. Wat we nodig hebben is een overtuigend verhaal met metaforen die mensen de mogelijkheid geeft om anders naar de wereld te kijken. Het begint volgens Jensen bij de bewustwording van het narratief. Men moet een verhaal kunnen analyseren en beseffen welke invloed het op andere mensen kan hebben. Het gaat erom hoe kennis over “de werkelijkheid” overgebracht wordt. De wetenschapper zou daarbij kunnen helpen om de feiten te onderbouwen. Een cultuurhistorische blik kan daarbij onderzoeken hoe een narratief tot stand komt.
Door: Cita van den Heuvel
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Podcast:
Aankondiging
Zijn we door onze jarenlange strijd tegen het water gemakzuchtig geworden? Geloven we dat wij het water er wel onder houden, dat we de natuur naar onze hand kunnen zetten? Of ligt het in de toekomst anders, complexer? Kom luisteren naar watermanager Leon Lamers en neerlandica Lotte Jensen en leer wat de gevolgen zijn van de huidige waterproblemen en hoe onze Nederlandse identiteit is gevormd door de strijd tegen het water.
Wij tegen het water
Overstromingen, de watersnoodramp van 1953, onze wereldberoemde dijken, polders en deltawerken. De strijd tegen het water is de basis van ons wij-gevoel, de kern van de Nederlandse identiteit, stelt Lotte Jensen. In romans, gedichten en liedjes wordt de herinnering eraan hoog gehouden.
Solidariteit
Zware regenval, smeltende gletsjers en tsunami’s leiden nu al tot ernstige rampen in verschillende delen van de wereld. De verwachting is dat dit alleen maar erger wordt. Ook wat Nederland betreft koppen de kranten dat het verhogen van de dijken niet gaat helpen: de vraag is niet óf Nederland onderloopt, maar wanneer. Lotte Jensen stelt dat solidariteit in de komende jaren een urgent begrip zal worden, zowel regionaal als internationaal.
Na twee korte lezingen gaan Lotte Jensen en Leon Lamers met elkaar in gesprek over de vraag hoe wij ons verhouden tot water. In hoeverre is ons maakbaarheidsdenken over de natuur naïef? Welke lessen kunnen we uit het verleden trekken, en wat zijn de nieuwe uitdagingen?
Over de sprekers
Lotte Jensen is neerlandica en filosoof aan de Radboud Universiteit. Momenteel werkt ze aan een onderzoek over rampen en Nederlandse identiteitsvorming. Haar meest recente boek, Wij tegen het water, gaat over de strijd van Nederlanders tegen het water en hoe dit hun identiteit heeft gevormd.
Leon Lamers is hoogleraar Aquatische ecologie en milieubiologie aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar de ecologie van wetlands, water en natuurmanagement en herstel van ecologie.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.