Wild Wild Country. In de ban van Bhagwan
Wild Wild Country. In de ban van Bhagwan | Gesprek tussen religiewetenschapper Paul van der Velde en cultuurpsycholoog Cor van Halen | Dinsdag 26 maart 2019 | 19.30 – 21.30 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit
"Beide sprekers hadden een grote kennis van zaken en waren onderhoudende vertellers. Boeiend." (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - In 2018 bracht de documentaire Wild Wild Country ons opnieuw in de ban van Bhagwan en zijn beweging. Vergapen we ons vooral aan de intriges en turn of events? Of is het misschien het ongemakkelijke besef dat we meer op Bhagwans volgelingen lijken dan we zouden willen? Zouden wij ook zijn geradicaliseerd? Aan de hand van fragmenten uit Wild Wild Country gaan religiewetenschapper Paul van der Velde en sociaal- en cultuurpsycholoog Cor van Halen dieper in gesprek over religie, sektarisme en groepsdynamiek. Zie de volledige aankondigingstekst onderin
Verslag - In de ban van Bhagwan?
Bhagwan Shree Rajneesh (1931-1990), later bekend als Osho, was een Indiase filosoof, psycholoog en stichter van de spirituele Bhagwan-beweging. In de jaren 60, 70 en 80 hadden veel hoogopgeleiden mensen uit Europa en de Verenigde Staten affiniteit met deze vorm van spiritualiteit. Zij trokken massaal naar Poona, India en later naar de Ranch of Rajneesh in de Amerikaanse staat Oregon om in de nabijheid van hun leermeester te zijn. Wat sprak al die westerlingen zo aan? Wat voor religieuze beweging was het precies? En in hoeverre was er sprake van sektarische kenmerken? Onder leiding van filosoof en programmamaker Lisa Doeland gingen religiewetenschapper Paul van der Velde en Cultuurpsycholoog Cor van Halen in gesprek.
Bhagwan
Zoals dat een goeroe betaamt, had Bhagwan op zijn 21ste een verlichtingservaring. Wanneer men spreekt over verlichting wordt er vaak verwezen naar het Sanskriet woord ‘Advaita,’ de niet-tweeheid ervaring, geeft Van der Velde aan. De verlichtingservaring wordt vaak beschreven als het inzicht in de Veda’s, de oudste hindoegeschriften. Het is een éénwordingservaring met de kosmos waarbij tegenstellingen, verschillen of oordelen wegvallen en men de kern van gewaarwording is. Bhagwan geloofde dat iedereen zo’n soort verlichtingservaring kan beleven. Diep van binnen is ieder wezen verlicht en heeft iedereen wijsheid. Hoe moet deze wijsheid vrijgemaakt worden? Het heeft alles te maken met lichamelijkheid, stelt van Halen, “het lichaam is essentieel om tot dat innerlijk te komen.” We moeten terug naar onze emoties, omdat deze puur en instinctief zijn in tegenstelling tot het intellect, dat gevormd is. Binnen de Bhagwan-beweging streefde men er dan ook naar om het ego af te breken, om zo de ware verlichte aard naar boven te halen.
Terug naar het lichaam
Het ego afbreken gaat niet vanzelf. Dit wordt duidelijk wanneer we een van de fragmenten bekijken. Het fragment bevat beelden van een groep mensen die eruitzien alsof ze bezeten zijn. De mensen zijn naakt, maken wilde bewegingen, springen, schreeuwen, huilen en sissen zelfs. In de opname die volgt lijkt er geen groter contrast te bestaan: de mensen zijn stil, bewegen niet en hebben hun ogen dicht. Vervolgens zien we dat de groep mensen dansen, elkaar omhelzen en lachen. Wanneer Van de Velde gevraagd wordt wat deze beelden betekenen, antwoord hij dat dit een vorm van therapie is die waarschijnlijk onderdeel uitmaakt van tantra, een rituele praktijk die gericht is op tegenstellingen en sensualiteit. Het is een vorm van therapie die goed aansloot bij andere Westerse therapieën uit de jaren 70 en 80.
Transformatie
Het doorgeven van de verlichtingservaring speelde bij de Bhagwan een grote rol. Volgelingen probeerden dan ook zo dicht mogelijk bij de Bhagwan te zijn om zijn aura en kracht te voelen. Men wil “sterven in Bhagwan,” stelde Van der Velde, waarmee hij de sannyasininwijding bedoelde. Men kan Sanyasins herkennen aan hun oranje kleding. ‘Sannyasin’ is een term uit het hindoeïsme en betekent ‘het laatste levensstadium.’ Wanneer een Sannyasin wordt ingewijd, wordt hij of zij officieel doodverklaard. Het oude leven wordt achtergelaten en men krijgt een nieuwe naam. Sannyasins zijn maatschappelijk gestorven, het ego staat hen dus niet meer in de weg. Dat persoonlijke transformatie belangrijk was, wordt zichtbaar wanneer wij een fragment bekijken van Ma Anand Sheela, de voormalige rechterhand van Bhagwan, die over haar eerste ontmoeting met Bhagwan opmerkt: “op dat moment had ik kunnen sterven, mijn leven was compleet.” Vooral intellectuelen mensen uit Europa en de Verenigde Staten voelden zich aangetrokken tot de Bhagwan-beweging. Dit heeft volgens Van Halen te maken met de jaren 60 die in cultureel opzicht belangrijk waren. Meer mensen kregen de kans om te studeren, de wereld werd toegankelijker gemaakt door de uitvinding van de TV en de media en voorbehoedsmiddelen zorgden ervoor dat seks niet hoefde te leiden tot voortplanting.
Het begin van het einde
In 1981 verhuisde de Bhagwan-beweging naar Antelope, een kleine plattelandsgemeenschap (42 inwoners) in Oregon, VS. In korte tijd werd op de “Ranch of Rajneesh” een nieuwe gemeenschap (ongeveer 10.000 inwoners) uit de grond gestampt. Het gevoel bedreigd te worden neemt aan beide kanten steeds hevigere vormen aan en het duurt niet lang voor de vredelievende idealen van de Bhagwan-beweging overboord gaan. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Volgens van Halen kan de situatie in Antelope vergeleken worden met radicaliseringsgedrag. “Je ziet het vaak bij gemeenschappen die rondom een ideologie zijn gevormd,” mensen willen bij de groep horen en gaan zich ermee identificeren. Dit betekent tegelijkertijd ook dat mensen zich gaan conformeren. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de veilige binnenkant en de bedreigende buitenkant. Wanneer de gemeenschap, waar iemand deel van uitmaakt bedreigd wordt, kan het aanleiding zijn voor verdedigingsmechanismes. Wil dit zeggen dat de beweging sektarisch was? Van Halen stelt dat alhoewel de beweging wel wat sektarische trekjes vertoonde – het onderscheid tussen gelovers en niet-gelovers en het sterke samenhorigheidsgevoel – het zich nooit echt afgeschermd heeft van de buitenwereld en het dus geen sekte genoemd kan worden. De beweging was altijd open en liet nieuwe mensen toe. Van der Velde stemt in, maar merkt op dat de inner circle wel degelijk sektarisch was.
Door: Cita van den Heuvel
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
In 2018 bracht de documentaire Wild Wild Country ons opnieuw in de ban van Bhagwan en zijn beweging. Vergapen we ons vooral aan de intriges en turn of events? Of is het misschien het ongemakkelijke besef dat we meer op Bhagwans volgelingen lijken dan we zouden willen? Zouden wij ook zijn geradicaliseerd? Aan de hand van fragmenten uit Wild Wild Country gaan religiewetenschapper Paul van der Velde en sociaal- en cultuurpsycholoog Cor van Halen dieper in gesprek over religie, sektarisme en groepsdynamiek.
Wild Wild Country
Wild Wild country geeft een fascinerend én ontluisterend inkijkje in de Bhagwanbeweging. Waarom raakten zoveel westerlingen in de jaren 70 in de ban van Bhagwan en trokken zij naar Poona, India? Waarin school de aantrekkingskracht van deze geestelijke leider, die niet minder dan 93 Rolls-Royces aanschafte? En wat ging er mis toen de beweging naar Antelope, Oregon verhuisde en een aantal sannyasins (volgelingen) over gingen tot geweld om hun gemeenschap te beschermen?
Van Poona naar Antelope
In het vierdelige Wild Wild Country worden we deelgenoot van de botsing tussen de plattelandsbewoners uit Antelope (40 inwoners) en de sannyasins (al snel zo’n 700) die in 1981 in no-time in Oregon de “Ranch of Rajneesj” uit de grond stampten. We zien hoe Sheela, de rechterhand van Bhagwan, radicaliseert en steeds verder gaat in een poging om “haar” Bhagwan en zijn gemeenschap te beschermen. Sheela en haar getrouwen gaan over tot brandstichting, het verspreiden van salmonella via een plaatselijke diner en vatten uiteindelijk zelfs het plan op om openbaar aanklager Charles Turner te vermoorden. Ondertussen hield Bhagwan zelf een vierjarige vow of silence. De boel klapt in elkaar in 1985, toen het Bhagwan te heet onder de voeten werd en hij probeerde in zijn privéjet het land te ontvluchten.
In de ban van Bhagwan
De Bhagwanbeweging bestaat nog steeds, maar in hoeverre is de beweging kenmerkend voor de tijd waarin die ontstond, de seventies, met z’n vrije liefde en communes? Waarom trokken al die westerlingen naar het oosten? Wat voor religieuze beweging was het precies, en in hoeverre was er sprake van sektarische kenmerken? En wat kunnen we zeggen van de groepsdynamiek? Hoe heeft een grote groep ogenschijnlijk weldenkende mensen zo kunnen radicaliseren?
Filosoof en programmamaker Lisa Doeland is de gespreksleider.
Over de sprekers
Paul van der Velde is hoogleraar Vergelijkende Godsdienstwetenschap aan de Radboud Universiteit. Zijn onderzoek richt zich met name op Aziatische religies.
Cor van Halen is docent sociale- en cultuurpsychologie aan de Radboud Universiteit.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.