19|04|18 Pleidooi voor de gematigde mening| Lezing door Denker des Vaderlands Daan Roovers

Pleidooi voor de gematigde mening| Lezing door Denker des Vaderlands Daan Roovers | Donderdag 18 april 2019 | 19.30 – 21.00 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit

Video | Podcast | De Volkskrant – Opinie Daan Roovers: Wie geeft de microfoon aan de gematigde stem?

"Ik was erg enthousiast over haar boek "Wij zijn de politiek". En ze heeft mij die avond zeker niet teleurgesteld." (Uit een deelnemersevaluatie.)

Aankondiging - Aan meningen geen gebrek vandaag de dag. Bang om ze te uiten zijn we ook niet. Toch schort het volgens Daan Roovers, de nieuwe Denker des Vaderlands, aan een vruchtbaar publiek debat. We richten ons te veel op meningsuiting en te weinig op meningsvorming. Bovendien is er te veel aandacht voor extreme opvattingen, terwijl de meeste mensen er behoorlijk gematigde opvattingen op nahouden. Kom en leer waarom juist de gematigde stem van belang is in het publieke debat. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Pleidooi voor de gematigde mening

Aan meningen geen gebrek vandaag de dag. En bang om ze te uiten zijn we ook niet. Toch schort het volgens Daan Roovers, de nieuwe Denker des Vaderlands, aan een vruchtbaar publiek debat. Waar media zich blindstaren op extreme opvattingen, worden gematigde meningen nauwelijks gerepresenteerd. Wat betekent dit voor onze politiek, onze democratie en onze samenleving? Na een lezing over dit onderwerp ging Roovers in gesprek met politiek filosoof Stefan Schevelier.

Experts bestaan niet

Daan Roovers begon haar lezing door terug te gaan in de geschiedenis van de filosofie. Naar de vijfde eeuw voor Christus om precies te zijn, toen Socrates filosofische inzichten toepaste op de politiek en het dagelijks leven. Ten aanzien van democratie had hij een ambivalente houding, die volgens Roovers weinig afwijkt van onze houding van nu. Roovers: “Als het over scheepsbouw of bouwkundige kwesties gaat hebben we geen moeite met het vertrouwen op de oordelen van experts, maar wie zijn de experts als het om de politieke moraal gaat? Volgens Socrates bestaan deze experts niet: niemand kan bepalen wat rechtvaardig is.” De politiek is dus aan ons allen en een goed alternatief voor democratie ontbreekt.

Oligarchisering

Hoe staat onze politiek er eigenlijk voor anno 2019? Op het eerste gezicht, zo stelde Roovers, lijkt de democratie springlevend: we hebben 100 jaar algemeen kiesrecht, onderwijs en een rechtsstaat. Volgens politicoloog Chantal Mouffe is er echter sprake van de ‘oligarchisering’ van de democratie. Volgens Mouffe is de gelijkheid van het volk ondermijnd door de vergroting van de kloof tussen arm en rijk en worden internationale verdragen of afspraken met bedrijven door politici belangrijker geacht dan de publieke opinie. Roovers: “En ze heeft een punt, kijkende naar de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen. Populisme is de verkeerde therapie voor de juiste diagnose.”

Opiniedruk

Een andere ontwikkeling die Roovers signaleerde in de politiek is een druk om een kant te kiezen. Dit is een opmerkelijke wending: in eerdere onderzoeken naar publieke opinie werd verondersteld dat mensen daar juist niet van af willen wijken. Nederlanders maken zich zorgen over deze polarisatie: volgens onderzoeken van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) denkt driekwart dat meningsverschillen heviger worden. Zo ervoer bijna de helft een sterke druk om zich voor óf tegen vluchtelingen uit te spreken, en meende dat een tussenpositie niet mogelijk is. Dit noemde Roovers de ‘opiniedruk’: de druk om een partij te kiezen.

Populistische correctheid

Roovers merkt op dat polarisatie ook heel productief kan zijn en dat elke emancipatie gepaard gaat met polarisatie. Ook lijkt de polarisering wel mee te vallen. Zo oordeelde het SCP dat deze kloof in de jaren zeventig groter was en er geen bewijs is voor groeiende radicalisering. Er is echter wel veel meer aandacht voor extreme opinies. Zo omringen social media ons alleen met gelijkgestemden en krijgen extremen meer aandacht door clickbait. Ook traditionele media gaan hierin mee. Roovers: “Er is een zekere populistische correctheid: elke mogelijke opleving van boosheid verdient een plek in de krant of op de zender.” Veel interesse in de stem van het midden lijken media niet te hebben: ze denken alle meningen te omvatten door de extremen aan het woord te laten. Hierdoor overheerst de extreme stem de gematigdheid en gaan de media zich, aldus Roovers, steeds verder vervreemden van de gematigde meerderheid.

Van meningsuiting naar meningsvorming

Om polarisering tegen te gaan, kunnen we echter ook juist deze nieuwe media gebruiken. Zo kunnen we via social media eenvoudig in contact komen met andersdenkenden. Ook moeten media het potentieel van de gematigde stemmen gaan herkennen. Ze zijn immers met heel velen. Roovers: “Misschien moeten we een voorbeeld nemen aan de podcast This American Life: dat heeft miljoenen luisteraars die luisteren naar gewone en buitengewone levensverhalen van levens. Ik zou daar graag een non-fictie variant van hebben: iedereen heeft een opinie en mag die delen.” Daarnaast moet de journalistiek zich volgens Roovers niet alleen bezighouden met meningsuiting, maar ook met meningsvorming. “Na de verkiezingen bleek dat een nieuwe partij aan de rechterkant van het spectrum gewonnen heeft. Daar kan je veel van vinden, en in de kranten lees je veel uitroepen van mensen, maar wat ik veel interessanter vind: waarom vinden ze dit? Mijn oproep aan de krant is om daarin de energie te steken.”

Iedereen bij de politiek betrekken

In gesprek met Stefan Schevelier ging Roovers dieper in op de onderwerpen van de lezing. Schevelier stelde de vraag of het midden niet genoeg gerepresenteerd is door de feitelijke manier waarop we de zaken hebben geregeld. Roovers: “Over de status quo wordt altijd lullig gedaan: er is geen hond die de politiek van de compromissen verdedigt.” Volgens Roovers willen partijen immers vooral benadrukken dat behaalde resultaten hun eigen verdienste zijn en niet voortkomen uit compromissen van andere partijen.

Ook gingen ze in gesprek over de vraag hoe er meer mensen te betrekken zijn bij de politieke besluitvorming en of iedereen wel betrokken wil worden. Roovers stelde dat je politiek niet kunt uitbesteden aan deskundigen, “en al helemaal niet aan politici.” Politiek gaat immers over hoe we samenleven en de samenleving als geheel moet zich dus daarover uitspreken. Roovers: “We mogen van elk mens verwachten dat ze zich op enige mate over de politiek buigt. Ik hoop dat we niet alle tijd die we overhouden door het uitvinden van robots gaan besteden aan yoga, mindfulness en bezoekjes aan de sauna, maar dat we ook tijd vrijmaken om onze politieke moraal te ontwikkelen.”

Door: Bas Nordkamp

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Podcast:

Aankondiging

Aan meningen geen gebrek vandaag de dag. En bang om ze te uiten zijn we ook niet. Toch schort het volgens Daan Roovers, de nieuwe Denker des Vaderlands, aan een vruchtbaar publiek debat. We richten ons te veel op meningsuiting en te weinig op meningsvorming. Bovendien is er te veel aandacht voor extreme opvattingen, terwijl de meeste mensen er behoorlijk gematigde opvattingen op nahouden. Kom en leer waarom juist de gematigde stem van belang is in het publieke debat.

Vrijheid van meningsvorming

Meningen zijn privé-uitingen geworden. Wat we voorheen alleen thuis op de bank ventileerden, durven we tegenwoordig ook rustig op televisie of op sociale media te zeggen. Maar is zeggen wat je denkt niet iets heel anders dan het hebben van een mening? Als de vrijheid van meningsuiting wordt opgevat als een recht op zelfexpressie, verdwijnt het publieke en politieke karakter ervan.. Volgens Roovers ontstaan meningen pas in interactie. We zouden daarom minstens zoveel waarde moeten hechten aan meningsvorming als aan meningsuiting. En dan blijken we vaak een stuk gematigder. Het hedendaagse publieke debat is daar niet op ingericht. Op (sociale) media voeren extremen de boventoon en ook aan talkshowtafels schuiven vooral de uitersten aan. Hoe te zorgen dat het (digitale) plein weer van iedereen wordt en ook de gematigde stem wordt gehoord?

Publiek denken

Daan Roovers is geïnteresseerd in hoe opinievorming werkt en hoe we écht publiek kunnen leren denken. Het gaat er volgens haar niet zozeer om dat we kritisch leren denken, maar dat we publiek leren denken. Publiek denken is niet gericht op wat ons onderscheid van elkaar, maar op het publieke, op onze gezamenlijkheid. In haar onderzoek naar hoe een dergelijk publiek denken eruit zou kunnen zien, gaat ze te rade bij de Duitse filosoof Immanuel Kant, die het belang benadrukte van het “publiek gebruik van de rede.” Volgens Kant is het belangrijk dat we de rest van de wereld in ons denken betrekken en dat we zélf leren denken en ons niet verschuilen achter autoriteiten.

Na haar lezing gaat Daan Roovers in gesprek met politiek filosoof Stefan Schevelier.

Over de spreker

Daan Roovers is filosoof en sinds 29 maart 2019 Denker des Vaderlands. De komende twee jaar wil ze zich vooral inzetten voor ‘publiek denken’: hoe kunnen wij gezamenlijk verder komen? Politiek gaat namelijk over ons, en de vragen die we daarbij stellen moeten we weer onderdeel maken van ons dagelijks leven. Samen met Marc van Dijk schreef zij hierover het boek Wij zijn de politiek.

Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.