19|04|25 De zin en onzin van belasting betalen | Lezingen door jurist Gerard Meussen, politicoloog Indra Römgens en filosoof Bruno Verbeek
De zin en onzin van belasting betalen | Lezingen door jurist Gerard Meussen, politicoloog Indra Römgens en filosoof Bruno Verbeek
Donderdag 25 april 2019 | 19.30 - 21.15 uur | Collegezalencomplex Radboud Universiteit | Radboud Reflects en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Radboud Universiteit
"Interessante lezingen, waarbij de filosoof met zijn genuanceerde gedachten en originaliteit voor mij hoog scoorde. Ook de jurist had een helder verhaal. En de politicoloog geeft mij de overtuiging dat belasting opbrengsten eerlijker over de verschillende landen verdeeld moeten worden Kortom, een avond die ik zeer de moeite waard vond!" (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - “Belastingen, belastingen, belastingen! De rest is onzin.” Deze woorden van historicus Rutger Bregman tijdens het World Economic Forum in Davos gingen de wereld over. Zijn boodschap was simpel: de allerrijksten moeten stoppen met belasting ontwijken en hun eerlijke deel gaan betalen. Maar waarom betalen we belasting? En wat is eerlijk? Denk mee met jurist Gerard Meussen, politicoloog Indra Römgens en filosoof Bruno over het nut van belasting. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - De zin en onzin van belasting betalen
Multinationals die belasting ontwijken, doen op papier niets verkeerd. Ze zoeken de mazen in de wet, maar houden zich aan de afgesproken regels. Toch wringt hier ons rechtvaardigheidsgevoel: want waarom betalen de meest vermogende bedrijven en individuen het minste belasting? Moeten ze naar verhouding niet net zoveel belasting betalen als wij? Jurist Gerard Meussen, politicoloog Indra Römgens en filosoof Bruno Verbeek kwamen bij elkaar om vanuit hun eigen discipline hun licht te laten schijnen op belastingontwijking. Na afloop van de drie korte lezingen ging filosoof Mathijs van de Sande met de sprekers in gesprek.
Alledaagse belastingontwijking
Gerard Meussen ging in zijn lezing in op de juridische praktijk van belastingontwijking. “Belastingontwijking is geen belastingfraude, zoals het niet aangeven van vermogen.” Bij belastingontwijking worden geen formele wetten en regels overtreden, maar het is de vraag of deze handelingen wel in de geest van de wet zijn. Hoewel men bij belastingontwijking vaak denkt aan multinationals, is het eigenlijk iets alledaags waar vrijwel iedereen zich wel eens schuldig aan maakt. Zo is ook het tanken over de grens een vorm van belastingontwijking. Meussen: “Mensen, personen en ondernemingen die in de gelegenheid komen om belasting te ontduiken grijpen die heel vaak aan.”
Maatschappelijk verzet
Wel komt er steeds meer maatschappelijk verzet tegen belastingontwijking. Zo is onder invloed van Europarlementariër Paul Tang Nederland als belastingparadijs bestempeld. Meussen: “Als je kijkt naar Nederlands fiscaal beleid krijg je de indruk dat het beleid een beetje enerzijds-anderzijds is. Het kabinet vindt wel dat het naar gelijkheid moet streven, maar dit moet tegelijkertijd ook niet teveel ten koste gaan van BV Nederland.” Het is volgens Meussen ook moeilijk om daadwerkelijk iets te doen aan belastingontwijking, omdat het iets is van alle tijden. Daarom moeten we ook juist op ons eigen gedrag reflecteren, vindt Meussen: “Het is makkelijk om naar de ander te wijzen, maar wat doe je nou eigenlijk zelf?”
Belastingcompetitie
Indra Römgens ging in haar lezing in op de politiek van belastingontwijking. Van multinationals zelf hoeven we immers binnenkort nog geen verandering te verwachten. Zo zei de toenmalige CEOvan Google in 2012 dat hij erg trots was op de manier waarop Google belasting ontweek. Römgens: “Vaak is dat de reactie van CEOs: ‘We houden ons aan de wet, dus wat is het probleem?’ Daarom denk ik dat het goed is om te kijken naar de mensen die de wet maken: de politici.” Landen concurreren om de laagste belastingpercentages, in de hoop dat zo veel mogelijk bedrijven zich daar vestigen. Hierbij richt elk land zich op een specifieke sector, waardoor een netwerk van belastingparadijzen ontstaat. Nederland is bijvoorbeeld een doorsluisland: je wilt als multinational niet dat je winst hier eindigt.
Belastinglobby
Hoeveel invloed multinationals uitoefenen op het nationale belastingbeleid is onduidelijk, maar we kennen allemaal het voorbeeld van de lobby van Unilever tegen de verhoging van de dividendbelasting. Daarnaast wordt werkgeversorganisatie VNO-NCW als succesvolle belastinglobbyist gezien. Ook binnen de Europese Unie lijkt er een verstrengeling tussen de commerciële sector en het overheidsapparaat. Toch lijkt er volgens Römgens wat te veranderen en is fairness het sleutelwoord geworden. Waar de EU zich voorheen met name richtte op een competitief belastingbeleid, is een eerlijk belastingsysteem het nieuwe streven. Een fundamenteel andere vorm van belasting lijkt volgens Römgens echter nog slechts een stip op de horizon. “Maar als structurele verandering niet mogelijk is in deze tijd – waarin we ons druk maken over belastingontwijking en Rutger Bregman viral gaat – wanneer dan wel?”
Fair play
Bruno Verbeek gaf een kijkje in het filosofisch spanningsveld omtrent het betalen van belastingen. Belastingen zijn een verplichting waar geen individuele tegenprestatie tegenover staat, dus waarom zou je deze wet moeten volgen? Volgens Verbeek zijn mensen bereid hieraan te voldoen vanwege het principe van fair play, waarbij het gewenste doel alleen haalbaar is als (vrijwel) iedereen bijdraagt. Het probleem is echter dat de tegenprestatie van de overheid niet altijd tastbaar is, omdat ze een abstract pakket aan collectieve goederen en diensten bekostigd met de belastingopbrengsten. De inhoud van dit pakket van goederen en diensten zal altijd een compromis zijn, maar Verbeek stelde dat in een liberale democratie deze pakketten zeer redelijk zijn. Daarom is belastingontwijking vanuit moreel oogpunt onfatsoenlijk en zouden individuen én bedrijven dit niet moeten doen.
Belastingweigeraars
Toch zijn er volgens Verbeek twee redenen om belasting te ontwijken. De eerste is de onzekerheid over de bijdrage van anderen. Verbeek: “Als je het idee hebt dat je buurvrouw geen hondenbelasting betaalt, waarom zou jij het dan wel betalen?” Verbeek waarschuwde echter dat wij vaak – in ons eigen voordeel – een verkeerde aanname maken over het gedrag van anderen. Een andere reden om belasting te ontwijken is een principiële afwijzing van de bestedingen van de overheid. Zo had je twintig jaar geleden defensiebelastingenweigeraars, die protesteerden tegen het hoge Defensiebudget (drie procent van het BBP). Zij probeerden via allerlei constructies diedrie procent belasting niet te betalen. Toch zou iedereen zich volgens het Fair Play principe aan de wet moeten houden en ook aan de bedoelingen van de wetgever.
‘Leuker kunnen we het niet maken…’
Onder leiding van Mathijs van de Sande gingen de sprekers onder meer in gesprek over de vraag waarom het betalen van belasting altijd als verplichting wordt gezien. We zouden het immers ook iets als iets leuks kunnen zien, als een positieve bijdrage aan de samenleving. Meussen was van mening dat de meeste mensen graag belasting betalen, maar dat er hier en daar wat fricties zijn. Onder meer bij de hondenbelasting: “Ik heb een opruimplicht, maar de hondenbelasting wordt niet 1-op-1 gebruikt voor het opruimen van de rommel.” Verbeek sloot zich hierbij aan. Doordat betaalde belastingen gebruikt worden om een complex pakket te financieren, verliezen mensen uit het oog waar hun geld naartoe gaat en welke bijdrage ze leveren. Römgens constateerde ook dat burgers vaak wel hun belastingen betalen, maar dat dit bij bedrijven vaker mis gaat. “Bij bedrijven is de verplichting naar de aandeelhouders heel sterk. Voor hen zijn belastingen een kostenpost die ze moeten drukken.”
Door: Bas Nordkamp
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Podcast:
Aankondiging
“Belastingen, belastingen, belastingen! De rest is onzin.” Deze woorden van historicus Rutger Bregman tijdens het World Economic Forum in Davos gingen de wereld over. Zijn boodschap was simpel: de allerrijksten moeten stoppen met belasting ontwijken en hun eerlijke deel gaan betalen. Maar waarom betalen we belasting? En wat is eerlijk? Denk mee met jurist Gerard Meussen, politicoloog Indra Römgens en filosoof Bruno Verbeek over het nut van belasting.
Belastingparadijzen
Multinationals die belasting ontwijken doen op papier niets verkeerd. Ze zoeken de mazen in de wet op, maar houden zich aan de afgesproken regels. Toch wringt hier ons rechtvaardigheidsgevoel: want waarom betalen de meest vermogende bedrijven en individuen de minste belasting? Moeten ze naar verhouding niet net zoveel belasting betalen als wij? Of, om het om te draaien, waarom betalen wij niet net zo weinig? Kortom: wat vinden we rechtvaardig?
Geschreven en ongeschreven regels
Hoe komt belastingontwijking tot stand? En wat maakt het problematisch? Jurist Gerard Meussen vertelt welke fraudegevoeligheden er in het Nederlandse en Europese belastingrecht zitten. Politicoloog Indra Römgens licht toe hoe multinationals invloed uitoefenen op de nationale en Europese belastingregels en hoe Europese landen proberen samen te werken om belastingontwijking tegen te gaan. Filosoof Bruno Verbeek vertelt wat de filosofie is achter belasting betalen en verkent de morele spanning in belastingontwijking.
Mondiaal systeem
Na hun lezingen gaan Gerard Meussen, Indra Römgens en Bruno Verbeek in gesprek over verschillende ideeën over belasting en belastingontwijking. Is belasting betalen een morele plicht? Of moet het gezien worden als een vrijwillige gift aan de gemeenschap? Maakt het verschil of bedrijven of individuen belasting ontwijken? En hoe lossen we belastingontwijking op een rechtvaardige manier op? Moeten we toe naar een mondiaal belastingsysteem of is het juist beter om zoveel mogelijk belastingregels af te schaffen?
Over de sprekers
Gerard Meussen is hoogleraar Belastingrecht aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar Nederlands en Europees belastingrecht en de relatie daartussen.
Indra Römgens is politicoloog en promovendus aan de Radboud Universiteit en Roskilde University. Ze doet onderzoek naar Europese samenwerking en de politieke besluitvorming op het gebied van harmonisatie van winstbelasting.
Bruno Verbeek is filosoof en universitair docent aan de Universiteit Leiden. Hij doet onderzoek naar distributieve economische rechtvaardigheid, het basisinkomen en de politiek filosofische onderbouwing voor belastingheffing.
Dit is een programma van Radboud Reflects in samenwerking met de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Radboud Universiteit
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.