19|05|07 Politiek en emotie | Lezing door politiek filosofen Eva Groen-Reijman en Mathijs van de Sande
Politiek en emotie | Lezing door politiek filosofen Eva Groen-Reijman en Mathijs van de Sande | Dinsdag 7 mei 2019 | 20.00 - 21.45uur | LUX, Nijmegen | Radboud Reflects i.s.m. het Democratisch Laboratorium van de Radboud Universiteit
"Interessant, bracht nieuwe inzichten. Daarnaast was het ook inspirerend verteld!" (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Hoe belangrijk zijn emoties in de politiek? In politieke campagnes voeren manipulatie, andere partijen zwart maken, en het inzetten van big data de boventoon. Inspelen op emoties lijkt de rol van overtuigen met argumenten te hebben overgenomen. Ook bij protesten van burgers wordt dankbaar gebruik gemaakt van emoties. Hebben de democratische idealen, zoals redelijkheid, gelijkheid en een open dialoog nog wel een plek in het huidige politieke klimaat? Kom luisteren naar politiek filosofen Eva Groen-Reijman en Mathijs van de Sande over emoties in campagnetijd. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Politiek en emotie
Emotie, misleiding en framing spelen een steeds grotere rol in politieke campagnes. Alles lijkt geoorloofd om de burger te overtuigen. Maar in hoeverre passen dergelijke praktijken binnen een democratie? Mogen politieke partijen en politieke bewegingen een appèl doen op emotie of moeten rede en ratio de boventoon voeren? Politiek filosoof Eva Groen-Reijman vertelde over de rol van emoties in politieke campagnes. Politiek filosoof Mathijs van de Sande ging in op het gebruik van emotie bij hedendaagse protestbewegingen. Na afloop van hun lezingen gingen de sprekers in gesprek met programmamaker Tjidde Tempels.
Politieke campagnes en emoties
Politiek filosoof Eva Groen-Reijman trapte de avond af met een spotje van de SP uit 2008, waarin de ‘uitverkoop van de thuiszorg’ aan de kaak werd gesteld. In de boodschap zien wij een hoogbejaarde vrouw die zich uitkleedt terwijl ze ons vertelt, dat haar vaste thuishulp, Connie, te duur is geworden. Hierdoor wordt de vrouw dag in, dag uit, gewassen door een vreemde. “Ik kan mij net zo goed voor heel Nederland uitkleden,” zegt de vrouw op het eind, terwijl ze naakt voor ons staat. Na afloop van het spotje vroeg Groen-Reijman of de mensen in de zaal die de boodschap te ver vonden gaan hun hand konden opsteken. Ongeveer 35% van de mensen stak zijn of haar hand op. Het spotje is een goed voorbeeld van hoe emoties een rol kunnen spelen in politieke campagnes, stelde Groen-Reijman.
Deliberatie
Voordat Groen-Reijman verder inging op de rol van emoties in campagnes, nam ze eerst een belangrijk misverstand weg, namelijk dat politieke campagnes onbelangrijk zouden zijn. In een representatieve democratie zoals wij die hier in Nederland hebben, zijn campagnes juist heel belangrijk, gaf de filosoof aan. Campagnes geven inhoud aan het contract dat wij aangaan met onze vertegenwoordigers en vormen een belangrijke basis voor de relatie tussen de politieke vertegenwoordiger en de vertegenwoordigden. “Wat is een ‘goede’ campagne?” wordt daarbij een belangrijke normatieve vraag. Groen-Reijman gaf aan dat zij zelf in haar proefschrift pleitte voor de norm van ‘deliberatie’: het idee dat besluitvorming gebaseerd moet zijn op informatie, argumenten en redelijkheid. Zo’n deliberatieve campagne betekent volgens Groen-Reijman niet dat campagnes alleen een droge uitwisseling van rationele standpunten zouden moeten zijn. In tegendeel, campagnes moeten toegankelijk zijn en moeten mensen bij de politiek betrekken. Emoties spelen daarbij een cruciale rol.
De rol van de emotie
Volgens Groen-Reijman zijn er vier redenen waarom emoties een duidelijke rol hebben in campagnes. Ten eerste zijn emoties verknoopt met onze oordeelsvorming. Ze verwees hierbij naar Aristoteles en gaf aan dat er een verschil is tussen ‘bang zijn’ en ‘schrikken’. “Wanneer wij bang zijn, ligt daar een oordeel aan ten grondslag, namelijk: dát er iets te vrezen valt.” Discussies over emoties in de politiek gaan er dan ook vaak over, of het onderliggende oordeel wel of niet correct is, stelde Groen-Reijman. Dit zien we bijvoorbeeld bij het verwijt van ‘bangmakerij’ in de klimaatdiscussie. De mensen die dit verwijt maken, vragen eigenlijk of de ernst wel zo groot is. Ten tweede raken mensen soms meer betrokken, wanneer emoties een rol in de campagne spelen. Verhalen, beelden en muziek werken goed om de aandacht van mensen te vragen en het publiek te motiveren om politiek betrokken te raken. Daarnaast zorgt een emotionele attitude ervoor dat het gemakkelijker is om überhaupt te luisteren naar de overwegingen van de ander. Tot slot spelen emoties een duidelijke rol in campagnes, omdat het de representatie van de vertegenwoordiger verbetert. Groen-Reijman gaf het voorbeeld van Obama die tijdens een conferentie over de schietpartijen op scholen in de Verenigde Staten zijn emoties op de vrije loop liet, met als gevolg dat hij betrokkenheid uitstraalt. Of dit nu authentiek is of niet, het laat in ieder geval zien hoe belangrijk emoties zijn in het voeren van campagne.
Ondemocratische sociale bewegingen?
Politiek filosoof Mathijs van de Sande vertelde over sociale bewegingen, hun rol in de democratie en de manier waarop ze politiek bedrijven en campagne voeren. Hij gebruikte hierbij het voorbeeld van de Britse milieubeweging ‘Extinction Rebellion’. Deze beweging maakt bewust gebruik van burgerlijke ongehoorzaamheid als middel in het voeren van campagne. Activisten protesteren geweldloos, blokkeren belangrijke verkeerknooppunten en voeren diverse acties uit om klimaatverandering tegen te gaan. Van de Sande gaf aan dat er drie redenen zijn waarom protesten vaak als een soort vals spel worden gezien binnen de democratie, maar dat deze assumptie betwist kan worden.
Ongehoorzaamheid, representatie en emotie
In de eerste plaats worden protestacties als illegitiem gezien omdat activisten de wet overtreden. Hierover vertelde Van de Sande dat protest kan worden beschouwd als een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid en dat dat niet noodzakelijk illegitiem is. Men overtreedt de wet als laatste toevlucht als er geen andere effectieve manier meer is om een bepaald politiek probleem of sociale onrechtvaardigheid op de kaart te zetten. Daarbij is het doel van burgerlijke ongehoorzaamheid, om anderen (bijvoorbeeld burgers en overheden) tot handelen aan te zetten. Men handelt dan ook publiekelijk. Bij bewegingen zoals ‘Extinction Rebellion’ of ‘We are Here’ gaat het er namelijk juist om dat je gezien wordt en er een statement gemaakt wordt. Alhoewel men dus handelt uit protest, wordt de legitimiteit van de wetsorde als zodanig wel erkent, aldus Van de Sande. Actievoerders moeten bereid zijn om verantwoording af te leggen voor hun daden.
In de tweede plaats worden protesten als illegitiem gezien, omdat deze groepen geen formeel politiek mandaat hebben. Volgens Van de Sande is formele politieke vertegenwoordiging door politici en partijen niet de enige manier van representatie, want representatie kan ook worden gezien als tweerichtingsverkeer. Bewegingen kunnen representatieve claims maken, zoals “We are the 99%”. Deze claims worden vervolgens weer herkent en erkent door mensen die zich hiermee identificeren.
Tot slot worden protesten als illegitiem gezien, omdat ze oneigenlijk gebruik zouden maken van emotie. Hierbij stelde de filosoof dat emotie juist essentieel kan zijn bij het formeren van nieuwe politieke groepen. Het zorgt voor solidariteit en vertrouwen. Daarnaast leidt het er ook toe dat mensen eigen identiteit gaan bevragen en opnieuw articuleren.
Op basis hiervan stelde van de Sande dat protestbewegingen wel degelijk een legitieme rol in de democratie kunnen spelen en dat het gebruik van emotie van groot belang kan zijn om ongehoorde en ongeziene groepen te mobiliseren en zichtbaar te maken in de politieke arena.
Door: Cita van den Heuvel
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Podcast:
Aankondiging
Hoe belangrijk zijn emoties in de politiek? In politieke campagnes voeren manipulatie, andere partijen zwart maken, en het inzetten van big data de boventoon. Inspelen op emoties lijkt de rol van overtuigen met argumenten te hebben overgenomen. Ook bij protesten van burgers wordt dankbaar gebruik gemaakt van emoties. Hebben de democratische idealen, zoals redelijkheid, gelijkheid en een open dialoog nog wel een plek in het huidige politieke klimaat? Kom luisteren naar politiek filosofen Eva Groen-Reijman en Mathijs van de Sande over emoties in campagnetijd.
Activisme en representatie
De burger laat niet alleen zijn stem horen via verkiezingen, maar ook via protesten, online petities en sociale bewegingen. Politiek filosoof Mathijs van de Sande vertelt over deze twee verschillende krachten in de politiek en de manier waarop emoties hierbij een rol spelen. Is stemmen even belangrijk voor onze huidige politiek als protesteren? Volgens Van de Sande speelt politiek zich niet alleen af in het stemlokaal, maar ook op straat. Is activisme ook een vorm van representatie? En hoe beïnvloeden protest en activisme de manier waarop politici en partijen zich gedragen?
Misleiding
Tegelijkertijd kunnen we ons afvragen of politici emoties mogen gebruiken om burgers te overtuigen van hun standpunt. Is het gebruik van suggestieve woorden als ‘villasubsidie’ of ‘asiel-tsunami’ misleidend? Mogen partijen inspelen op emotie door een ijsbeer op een smeltende ijsschots te tonen in de hoop zo klimaatverandering op de kaart te zetten? En in hoeverre is het wenselijk dat de burger gepersonaliseerde politieke advertenties voorgeschoteld krijgt? Politiek filosoof Eva Groen-Reijman vraagt zich in haar lezing af of het gebruik van dit soort marketingtechnieken de juiste manier is om de kiezer voor je te winnen.
Ondemocratische campagnes?
Na hun lezingen gaan Eva Groen-Reijman en Mathijs van de Sande met elkaar in gesprek over de rol en noodzaak van politieke campagnes in de democratie. Wat mogen politici doen om stemmen te winnen? Is alles geoorloofd in het bedrijven van politiek? Welke rol heeft emotie? En wanneer komt de huidige praktijk in botsing met onze democratische idealen?
Over de sprekers
Eva Groen-Reijman is politiek filosoof en als onderzoeker verbonden aan Wageningen University. Ze promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op de legitimering van politieke campagnes. In haar huidige onderzoek kijkt ze naar de ethiek van nudging in de publieke en private sector.
Mathijs van de Sande is politiek filosoof en als universitair docent verbonden aan de Radboud Universiteit. Hij promoveerde op de politiek van hedendaagse protestbewegingen, zoals Occupy en de Indignados. Zijn onderzoek richt zich met name op radicale democratie, anarchisme en politiek activisme.
Dit is een programma van Radboud Reflects en het Democratisch Laboratorium van de Radboud Universiteit
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.