19|06|12 Staatscontrole in China | Lezing door filosoof Dascha Düring

Staatscontrole in China | Lezing door filosoof Dascha Düring | Woensdag 12 juni 2019 | 19.30 - 21.00 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit

"Erg interessant en leuk verteld." (Uit een deelnemersevaluatie.)

Aankondiging - Geen Facebook en WhatsApp en 170 miljoen camera’s op straat. Waarom probeert de Chinese overheid het internet en sociale gedrag van haar burgers te controleren? Wil ze meer macht of probeert ze slechts een achterstand in staatscontrole in te halen? En waarom maakt het gros van de Chinezen zich daarover niet echt druk? Kom luisteren naar filosoof Dascha Düring en sinoloog Rogier Creemers. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Staatscontrole in China

De Chinese overheid zet in toenemende mate technologie in om haar burgers te controleren. De controle op het internet en het aangekondigde sociaal kredietsysteem roepen associaties bij ons op als George Orwell’s 1984. Maar wat houdt staatscontrole in China precies in? Tegen welke achtergrond moeten we deze controle begrijpen? En waarom gaan mensen in China niet massaal de straat op om zich te verzetten? Filosoof Dascha Düring vertelde over het geplande sociaal kredietsysteem van de Chinese overheid en de politieke en filosofische vraagstukken die hiermee gepaard gaan. Na haar lezing ging Dascha Düring in gesprek met filosoof Cees Leijenhorst over sociale controle, de modelburger en de spiegel die het sociale kredietsysteem ons voorhoudt.

Het sociaal kredietsysteem

China is de afgelopen decennia in een enorm tempo gemoderniseerd. Was China onder Mao Zedong nog primair een agrarische samenleving, in de afgelopen vijftig jaar is een groot deel van de bevolking massaal naar de stad verhuisd en ontwikkelt de Chinese samenleving zich richting industrialisatie, voorzichtig kapitalisme en urbanisatie. Dascha Düring: “Waar vroeger in uitgebreide papieren systemen nauwlettend werd bijgehouden waar iedereen woonde en werkte, zorgde de snelle urbanisatie dat de traditionele burgerlijke systemen onder druk kwamen te staan.” Dit leidde in de afgelopen twee decennia tot grote sociale problemen: gerommel en gesjoemel onder bedrijven, corruptie en zelfverrijking door politici en oplichterij en fraude door burgers. “Omdat het papieren systeem niet meer werkte, was er geen zicht meer op wie waar woonde en wie wat deed. Het werd daardoor heel gemakkelijk om naar een andere provincie te verhuizen, daar alles bijeen te zwendelen en vervolgens naar een andere stad te verhuizen zonder dat iemand wist wat je misdaan had.” Het gevolg van hiervan is dat er een enorm wantrouwen is ontstaan bij de Chinese bevolking ten opzichte van bedrijven, politici en elkaar.

“Keeping trust is glorious, breaking trust is disgraceful”

Om iets te doen aan dit grootschalig maatschappelijk wantrouwen ontwikkelde de Chinese overheid in 2014 een groots plan: het sociaal kredietsysteem. “Het voornemen van de Chinese overheid was om met dit project de cultuur van wantrouwen te bestrijden”, vertelde Dascha Düring. “Zoals de overheid het zelf formuleert: Keeping trust is glorious, breaking trust is disgraceful.” Het plan is om modelburgers te belonen en oneerlijke burgers en politici te straffen door hun gedrag te monitoren. Hoe dit systeem er precies uit komt te zien weten we nog niet. Momenteel worden enkele pilotprojecten gedraaid en die zijn per regio heel anders. “In de ene regio gaan mensen met een kladblok van deur tot deur om een score bij te houden voor goed en slecht gedrag.”

Maar er wordt ook geëxperimenteerd met geavanceerde, hightech projecten, waarbij technologie ingezet wordt om het gedrag van Chinezen te controleren. “Denk bijvoorbeeld aan een project waar mensen met duizend punten beginnen en puntenaftrek krijgen als ze door rood rijden, rijden onder invloed, niet goed voor hun ouders zorgen of kritiek hebben op de Communistische Partij. Als je onder een bepaald aantal punten komt, krijg je beperkingen opgelegd. Je mag dan bijvoorbeeld niet meer met het vliegtuig of verblijven in luxe hotels. Het systeem beïnvloedt dan alle facetten van het leven.”

Modelburger

Dascha Düring vergeleek het plan van de Chinese overheid met het Panopticon – een modelgevangenis ontworpen door de Britse filosoof Jeremy Bentham. “Een panopticon is een koepelvormige gevangenis, met cellen rondom een grote toren”, legde Düring uit. “In de toren is een bewakingsruimte met geblindeerde ramen, de cellen zijn allemaal open. Vanuit de toren kan je in principe alles zien wat gevangenen doen, maar de gevangenen weten nooit of er iemand in de toren zit. En omdat ze weten dat ze altijd geobserveerd kunnen worden, gaan de gevangenen het eigen gedrag reguleren.” Het idee van het Sociaal Kredietsysteem is hetzelfde: “De dreiging dat je altijd geobserveerd kan worden, moet ertoe leiden dat men het idee van de Chinese modelburger gaat internaliseren en dat uiteindelijk zonder externe dwang men zichzelf de norm zal opleggen. Dat maakt het systeem misschien nog wel enger dan 1984.

Waar blijft het protest?

Veel Westerlingen zien de Chinese staatscontrole en het Sociaal Kredietsysteem als een fundamentele bedreiging van de individuele vrijheid en privacy. Maar de Chinezen staan niet massaal op straat tegen dit systeem te protesteren. Sterker nog, voorlopige polls laten zien dat 80% van de Chinezen positief tegen het systeem aankijkt, waaronder zeker ook hoogopgeleide jongeren. “Wellicht is dit deels een soort pragmatisme”, probeerde Düring het gebrek aan protest te verklaren. “Als je het systeem bekijkt in het licht van de grootschalige zwendel, corruptie en bedrog in China, dan kan het zijn dat men bereid is om privacy in te leveren in ruil voor veiligheid en vertrouwen.” Maar het is ook mogelijk dat privacy in China iets anders betekent dan bij ons. “We hebben in het Westen sinds de Verlichting de neiging om de staat te zien als een gevaar, als iets dat inbreuk kan maken op onze rechten en vandaar dat we vragen moeten stellen over legitieme staatsmacht. In het Chinese denken, dat sterk gevormd is door de ideeën van harmonie en hiërarchie in het Confucianisme, is het gebruikelijk om de staat te zien als een ouder en de burger als een kind. De staat heeft dus de verantwoordelijkheid om de burger op te voeden.”

Het Sociaal Kredietsysteem van Mark Zuckerberg

Na haar lezing ging Düring in gesprek met filosoof Cees Leijenhorst over de vraag wat dit Sociaal Kredietsysteem voor ons in het Westen betekent. “Wij hebben in het Westen misschien geen modelburger, maar wel een modelpersoon – de norm van de Sociale Media. Wij gooien op Facebook en Instagram ook onze volledige persoonlijkheid eruit. En misschien is dat ook wel waarom we het Chinese Kredietsysteem zo eng vinden. Het lijkt een extensie van een pad waar we zelf ook al op zitten.” Toch ziet Düring wel een fundamenteel verschil: “In tegenstelling tot mensen in China, staat het ons vrij om over het systeem na te denken en er kritisch op te reflecteren. Het systeem in China houdt ons een spiegel voor en wij hebben goede redenen om kritisch na te denken over dit soort systemen. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor de mensen die hier niet over kunnen schrijven zonder te worden opgepakt.”

Door: Simon Jacobs

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Geen Facebook en WhatsApp en 170 miljoen camera’s op straat. Waarom probeert de Chinese overheid het internet en sociale gedrag van haar burgers te controleren? Wil ze meer macht of probeert ze slechts een achterstand in staatscontrole in te halen? En waarom maakt het gros van de Chinezen zich daarover niet echt druk? Kom luisteren naar filosoof Dascha Düring.

Controle
De ‘great firewall of China’: met wetgeving en technologie controleert de Chinese overheid het internet door buitenlandse websites te blokkeren. Het sociale kredietsysteem: met big data en miljoenen camera’s wordt het gedrag van Chinezen in de gaten gehouden en beoordeeld. De Chinese overheid zet informatietechnologie in bij het controleren van haar inwoners. Deze manier van staatscontrole is voor ons maar moeilijk te begrijpen. Maar zegt dit iets over China of vooral over onze eigen angsten?

Chinese waarden
Wat is goed burgerschap volgens een Chinese opvatting? Hoe zien Chinezen de verhouding tussen individu en staat? En hoe kijkt men in China aan tegen veiligheid en privacy? Filosoof Dascha Düring vertelt wat Chinese ideeën zijn over burgerschap, staat, individu en privacy en vergelijkt ze met onze waarden. Wat bedoelen wij bijvoorbeeld als we spreken over privacy als waarde? Bestaat een dergelijke opvatting ook in China of moeten we privacy daar anders begrijpen? Daarnaast gaat Dascha Düring in op stand van zaken van het sociale kredietsysteem en internetcensuur in China.

Controle versus totalitarisme
Na haar lezing gaat Dascha Düring in gesprek met filosoof Cees Lijenhorst over de dunne lijn tussen controle en machtsmisbruik. Hoe gevaarlijk is het gebruik van data en technologie als middel voor staatscontrole? Is dat acceptabel zolang een staat het beste met je voor heeft of per definitie verkeerd? En hoe moeten we aankijken tegen de Chinese staatscontrole over internet, sociale media en publieke opinie? Is dit totalitair of is het weren van bedrijven als Facebook en Twitter juist in het belang van politieke stabiliteit?

Filosoof Cees Leijenhorst is gespreksleider.

Over de sprekers

Dascha Düring is filosoof aan Nanyang Technological University in Singapore. In haar onderzoek bestudeert ze de overeenkomsten en verschillen in de manier waarop in Chinese en Westerse tradities nagedacht is over fundamentele begrippen als individualiteit, ethische deugden en plichten, en politieke orde. Ze werkt momenteel aan een onderzoeksproject over ‘harmonie’ als normatief uitgangspunt in het Chinese denken over ethiek en politiek.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.