19|07|16 Ongezond eten: je eigen schuld? | Radboud Reflects @ Festival Op ’t Eiland door ethicus Tjidde Tempels

Ongezond eten: je eigen schuld? |Radboud Reflects @ Festival Op ’t Eiland door ethicus Tjidde Tempels| Dinsdag 16 juli 2019 | 19.30 - 21.00 uur | Bosco Theatertent, Festival Op ’t Eiland

Nederlands dagblad - 'Gezond eten is ook een verantwoordelijkheid van de industrie' (pdf, 180 kB) | NPO Radio 1 - Dit is de dag: 'Voedingsmiddelenindustrie moet meer doen tegen overgewicht'

Aankondiging - Bibliotheken vol met dieetboeken. Workshops mindful eten. De boodschap is duidelijk: je bent zelf verantwoordelijk voor wat je eet. Maar hoe zit het dan met die onweerstaanbare producten, ijzersterke marketingstrategieën en beeldschone verpakkingen precies op ooghoogte in de supermarkt? Kom luisteren naar ethicus Tjidde Tempels en denk mee over de verantwoordelijkheid voor gezonde voeding. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Ongezond eten

Is ongezond eten je eigen schuld? In een goed gevuld eilandtheater luisterden festivalgangers aandachtig naar de lezing van ethicus Tjidde Tempels. Aan de hand van pakkende voorbeelden nam hij de verantwoordelijkheid voor gezonde en ongezonde voedselkeuzes onder de loep. De voedselindustrie zou veel meer mogen doen om ons gezonder te laten eten, stelde hij. Maar uiteindelijk komt het neer op een gedeelde verantwoordelijkheid. We moeten gezond eten en leven gaan zien als iets wat de burger, de overheid en de voedselindustrie samen willen nastreven.

Vetzucht

Tjidde Tempels begon zijn lezing met een onheilspellende analyse: we leven steeds ongezonder. “In 1990 had nog maar vijfendertig procent van de Nederlanders overgewicht, inmiddels is dit opgelopen naar ruim vijftig procent.” Hoe kan dat dat? Hoe kunnen we dit oplossen? En wie is daar verantwoordelijk voor? Tempels vertelde dat in het huidige politieke debat de verantwoordelijkheid vooral bij de overheid en het individu wordt gelegd. Maar zelfs wanneer de politiek ingrijpt, zoals met een campagne om meer te bewegen of een suikerbelasting, dan ligt de eindverantwoordelijkheid nog steeds bij jezelf. Jij moet meer bewegen en minder ongezonde producten kopen. Bovendien wordt ingrijpen door de overheid vaak gezien als betutteling.

Mindless eating

We veronderstellen vaak dat wij zelf weten wat belangrijk voor ons is en wat we lekker vinden. Dit idee van de mens als volledig autonoom en rationeel wezen heeft echter iets problematisch. Tempels vertelde dat dit idee diep geworteld zit in ons denken over onze omgang met onze gezondheid. “Of het nu gaat om diëten, sporten, yoga of een cursus mindful eating, aan gezond leven kleeft een enorme maakbaarheidsgedachte. You can do it! Het is echter de vraag of ongezond leven honderd procent je eigen keuze is.” Tempels noemde een aantal voorbeelden van onze beperkte autonomie. Vanwege je sociaaleconomische status kan het zijn dat je eerder goedkope ongezonde producten koopt dan duurdere verse producten. Daarnaast is de voedselindustrie wel degelijk doelbewust de consument aan het verleiden tot het kopen van hun ongezonde producten. “Verpakkingen worden zo verleidelijk en aantrekkelijk mogelijk gemaakt. Daarnaast weten voedselproducenten precies welke combinaties van suiker, vet en zout ons aanzetten tot mindless eating. Bovendien lobbyt de voedselindustrie tegen wetten die de verkoop van hun ongezonde producten in gevaar brengt.”

Consumenten respecteren

Is het dan allemaal zo slecht gesteld met de voedselindustrie? Volgens Tempels valt dat mee. Er zijn wel degelijk goede initiatieven vanuit de industrie, zoals de innovatie van gezondere producten. Maar vanuit moreel oogpunt zou de industrie veel meer moeten doen. Zo zouden voedselproducenten de consument niet mogen schaden. “Het lastige is echter dat directe schade, zoals glasscherven in je pot augurken, duidelijk te herleiden is naar één specifieke producent, maar indirecte schade, zoals obesitas door de veelvuldige consumptie van ongezonde producten, niet. Daarom is het moeilijk om te stellen dat er iets inherent verkeerds zou zijn aan ongezonde producten.” De morele spanning ligt daarom ook meer bij het respect voor autonomie. Een onbewuste, niet autonome keuze voor een ongezond product is wel een probleem, aldus Tempels. Je product verslavend maken of liegen over de ingrediënten van je product is daarom uit den boze. Door je product maïsbrood te noemen, terwijl het nul procent maïs bevat, maak je het de consument onmogelijk een goed informeerde weloverwogen beslissing te nemen.” Daarnaast noemde Tempels rechtvaardigheid als moreel principe. “De groeiend gezondheidsongelijkheid tussen arm en rijk kan als een structurele onrechtvaardigheid worden beschouwd en de voedselindustrie draagt hier middels haar ongezonde producten indirect aan bij. Als je als bedrijf bijdraagt aan die scheefgroei en er ook nog financieel van profiteert, geeft dat een extra morele reden om ook te zoeken naar oplossingen die een meer rechtvaardige en gezonde samenleving mogelijk kunnen maken.”

Gezamenlijk project

Uiteindelijk komt het volgens Tempels aan op een gedeelde verantwoordelijkheid van individu, overheid en industrie. “De consument kan zich beter informeren en meer bewegen. De overheid kan voorlichting geven over gezond eten en regels en wetten opstellen om het consumeren van ongezonde voeding te ontmoedigen. De industrie kan meer inzetten op gezonde innovaties, gezonde marketing en het sponsoren van gezondheidsonderzoeken.” Het komt er op neer dat we een gezonde samenleving gaan zien als een gezamenlijk ideaal, waar we samen aan moeten werken.

Door: Dave Willems

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Bibliotheken vol met dieetboeken. Workshops mindful eten. De boodschap is duidelijk: je bent zelf verantwoordelijk voor wat je eet. Maar hoe zit het dan met die onweerstaanbare producten, ijzersterke marketingstrategieën en beeldschone verpakkingen precies op ooghoogte in de supermarkt? Kom luisteren naar ethicus Tjidde Tempels en denk mee over de verantwoordelijkheid voor gezonde voeding.

Standaard is de redenering dat jij als consument er zelf voor verantwoordelijk bent om ongezond te eten en genoeg te bewegen. Dit is volgens Tjidde Tempels te gemakkelijk gedacht. Zijn we wel zo autonoom als we denken bij het maken van gezonde keuzes? Want het zijn toch de voedselfabrikanten en supermarkten die ons proberen te verleiden tot ongezonde keuzes? Zijn zij niet verantwoordelijk voor de snelle toename van lifestyle diseases als obesitas en diabetes type II.

Met andere woorden: is ongezond eten alleen je eigen schuld?

Over de spreker

Tjidde Tempels is programmamaker bij Radboud Reflects en promovendus aan Wageningen University

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.