19|09|19 Wat zit er achter het boerkaverbod? | Academic Affairs met antropoloog Karin van Nieuwkerk en jurist Derk Bunschoten
Wat zit er achter het boerkaverbod? | Academic Affairs met antropoloog Karin van Nieuwkerk en jurist Derk Bunschoten| Donderdag 19 september 2019 | 12.30 - 13.15 uur | Theaterzaal C, Radboud Universiteit
Aankondiging - Vanaf nu zal de Radboud Universiteit het landelijke boerkaverbod handhaven op de campus. Wat is dat ‘boerkaverbod’, wat zijn de gevolgen voor geloofsbelijders, en waarom ontstond er controverse over het besluit van de universiteit om te gaan handhaven? Kom luisteren naar antropoloog Karin van Nieuwkerk en jurist Derk Bunschoten en denk verder over de religieuze en juridische achtergronden van het boerkaverbod. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Wat zit er achter het boerkaverbod?
De ‘wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding’ – in de volksmond het boerkaverbod – is per 1 augustus 2019 van kracht. In, onder andere, onderwijsinstellingen is het nu verboden gezichtsbedekkende kleding te dragen, dus ook op de campus van de Radboud Universiteit. Wat is de achtergrond van deze wet? Waarom dragen vrouwen een boerka? En wat heeft dit voor consequenties voor de universiteit? Antropoloog Karin van Nieuwkerk en jurist Derk Bunschoten, beiden van de Radboud Universiteit, gaven achtergrond bij het boerkaverbod. Filosoof Frank van Caspel leidde het gesprek.
Boerkaverbod
Jurist Derk Bunschoten trapte af door kort de juridische achtergrond van de wet te schetsen. Hij toonde de tekst van de wet, waarvan artikel 1 omschrijft wat er nu precies verboden is. Daar staat niet in dat boerka’s zijn verboden, maar wordt er in neutrale bewoordingen bepaald dat onder andere in gebouwen en bijbehorende erven van onderwijsinstellingen het verboden is kleding te dragen die het gezicht geheel bedekt of zodanig bedekt, dat alleen de ogen onbedekt zijn. Hoewel de wet is opgesteld tegen de achtergrond van bezorgdheid om specifieke religieuze klederdracht, is de wet is dus neutraal gedefinieerd.
De wet
Het dragen van een nikab of boerka valt onder de vrijheid van godsdienst, net als het dragen van een keppeltje en op zondag naar de kerk gaan. Het verbod is dan ook een beperking van de vrijheid van godsdienst. Nu mag deze vrijheid beperkt worden, maar alleen onder bepaalde voorwaarden. Ten eerste dient de beperking vastgelegd te zijn in een (democratisch tot stand gekomen) wet en dat is nu zo. Ten tweede dient die wet een publiek doel te dienen en dat wordt aangehaald: het belang van vrije communicatie bij publieke dienstverlening. Tenslotte dient te wet proportioneel te zijn en dus niet een buitenproportioneel grote invloed te hebben op een te groot deel van de bevolking. De Nederlandse wetgever verwacht dat de nieuwe wet deze toetsen kan doorstaan en heeft reden om dat te denken: de vergelijkbare Franse wet is recent getoetst bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en daar toelaatbaar verklaard.
Handhaving
Dat de wet geldig is op de campus wil niet zeggen dat de universiteit iets met de handhaving ervan van doen heeft. Handhaven is namelijk aan de politie en ook het ‘burgerarrest’, waarbij burgers elkaar bij betrapping op heterdaad arresteren, zal in praktische zin niet in het spel komen bij deze wet. Probeert een burger een ander te arresteren omwille van dit verbod, dan is de kans groot dat juist de arresterende burger het aan de stok krijgt met de politie, wegens schending van de orde of de privacy van de verhulde persoon. Maar de wet kan wel als argument gebruikt worden om mensen aan te spreken op hun gedrag. Hiervoor heb je echter geen wet nodig, dit kan op de campus ook met gedragsregels, zoals we die ook al hebben aan de Radboud Universiteit.
De boerka
Antropoloog Karin van Nieuwkerk vertelde wat een boerka is en waarom vrouwen ervoor kiezen een boerka te dragen. De échte boerka, die het gezicht helemaal bedekt, wordt vooral in Afghanistan gedragen en komt in Nederland nauwelijks voor en ook op de Radboud Universiteit niet. Het boerkaverbod lijkt eerder van toepassing op de nikab, waarbij het hele gezicht wordtbedekt, behalve de ogen. De hijab, de hoofdoek, wordt in Nederland het meest gedragen. De term boerkaverbod is volgens Van Nieuwkerk daarom niet neutraal, omdat het door de verwijzing naar de (extreme) boerka sterk de connotatie met vrouwenonderdrukking oproept.
Religieuze plicht
Er zijn verschillende redenen waarom vrouwen een nikab of een hijab dragen. Als reden wordt vaak een religieuze plicht genoemd. De Koran wordt verschillend geïnterpreteerd door geleerden. Sommigen menen dat bedekking verplicht is, maar het gaat dan vaak om de hijab. De meeste geleerden zullen zeggen dat de nikab niet verplicht is, slechts aanbevelenswaardig. Er zijn echter wel staten in het Midden-Oosten waar de nikab verplicht is, terwijl in andere landen juist sprake is van een ontmoedigingsbeleid. Het dragen van hoofdbedekking en de vorm daarvan, is dan ook onderhevig aan regionale culturele invloeden.
Aanbidding en verleiding
In Nederland, waar de staat nu het dragen van de nikab ontmoedigt en waar vaak ook de directe familie van de dragers er niet blij mee is, is het meestal een keuze van de vrouwen zelf om een nikab te gaan dragen. Zij doen dat veelal tegen de stroom in, met als voornaamste reden dat ze het zien als een daad van aanbidding waarmee ze dichter bij god komen; een uiting van vroomheid. Naast de plicht en vroomheid is een derde argument voor vrouwen om zich te bedekken het tegengaan van verleiding. Een nikab draag je niet bij je familie, maar rondom mannen die potentiele huwelijkspartners zijn. Door het dragen van de nikab bescherm je je voor verleiding en laat je je schoonheid niet zien, het is dan zowel bescherming van de man als van de vrouw. Recent zien we op dit front evenwel een omkering: in een trend die Van Nieuwkerk ‘upveiling’ noemt zien we modieuze uitvoeringen van gezichtsbedekking verschijnen.
De conclusie van Karin van Nieuwkerk is dat de meeste vrouwen in Nederland uit vrije wil een nikab dragen. Daar ligt volgens haar weinig dwang. Het is moeilijker om als je eenmaal een hijab of nikab draagt te besluiten deze niet meer te dragen. Vaak heeft het afleggen veel meer een symbolische lading dan het besluit te gaan dragen en stuit daardoor meer op verzet.
Door: Anouta de Groot
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Podcast:
Aankondiging
Vanaf nu zal de Radboud Universiteit het landelijke boerkaverbod handhaven op de campus. Wat is dat ‘boerkaverbod’, wat zijn de gevolgen voor geloofsbelijders, en waarom ontstond er controverse over het besluit van de universiteit om te gaan handhaven? Kom luisteren naar antropoloog Karin van Nieuwkerk en jurist Derk Bunschoten en denk verder over de religieuze en juridische achtergronden van het boerkaverbod.
Het verbod
Sinds 1 augustus 2019 is de ‘Wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding’ van kracht. Onder andere in het onderwijs is het nu verboden kleding te dragen die het gezicht geheel bedekt of waarbij alleen de ogen onbedekt zijn. De wet kreeg dan ook snel de bijnaam ‘boerkaverbod’. De Radboud Universiteit heeft aangekondigd het verbod op de campus te zullen handhandhaven. Had de universiteit daarin een keuze? Heeft de universiteit de plicht om het verbod te handhaven?
Waarom een boerka?
De wet lijkt vooral gericht te zijn op dragers van een boerka. Wat is de betekenis van zo’n kledingstuk voor geloofsbelijders? Zijn er in Nederland veel moslima’s die een boerka dragen, en in hoeverre is het voor hen een keuze om dat te doen? Antropoloog Karin van Nieuwkerk reflecteert op de historische en hedendaagse rol van de boerka en schetst zo de achtergrond waartegen religieuzen het boerkaverbod interpreteren.
Campus
Wat betekent het verbod voor studenten en medewerkers op de Radboud Universiteit? Dragers van een boerka zullen nu verzocht worden deze te verwijderen of te vertrekken. Zijn er mensen die hierdoor niet meer kunnen studeren aan onze universiteit, of topwetenschappers die we niet meer kunnen aannemen? Wil je als student college krijgen van iemand die een boerka draagt, en kan een docent een student die een boerka draagt wel goed begeleiden?
Programmamaker en filosoof Frank van Caspel is de gespreksleider.
Over de sprekers
Karin van Nieuwkerk is antropoloog en voorzitter van de vakgroep Hedendaagse islam in het Midden-Oosten en Europa. Ze is een van de ondertekenaars van de open brief aan het College van Bestuur waarin opgeroepen wordt om het verbod niet te handhaven.
Derk Bunschoten is jurist en docent staatsrecht aan de Radboud Universiteit.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.