19|10|08 Vrede en oorlog | Lezing door politicoloog Jonathan Holslag
Vrede en oorlog | Lezing door politicoloog Jonathan Holslag | Dinsdag 8 oktober 2019 | 19.30 - 21.00 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit
"Bijzonder erudiet + eloquent. Holslag weet een mondiaal vraagstuk inzichtelijk en met humor te brengen. Chapeau!" (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Kunnen we ontkomen aan de eeuwige cyclus van vrede en oorlog? Volgens de Vlaamse politicoloog Jonathan Holslag niet, want staten zullen altijd oorlog voeren om macht te verwerven. Ongeacht of de motivatie daarvoor veiligheid of hebzucht is. Kom luisteren hoe Holslag tot deze conclusie komt en waarom hij denkt dat onze gemakzuchtige omgang met vrede weleens het einde kan betekenen van de dominantie van het Westen. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag
Kunnen we ontkomen aan de eeuwige cyclus van vrede en oorlog? De Vlaamse politicoloog Jonathan Holslag ging uitvoerig in op deze vraag door terug te kijken op 3000 jaar wereldgeschiedenis. Ondanks dat we nog steeds in dezelfde patronen vervallen als eeuwen geleden, zou er kracht kunnen schuilen in meer gevoelige diplomatie. In gesprek met politicoloog en historicus Willemijn Verkoren bleek echter dat we op dat punt nog lang niet zijn aangekomen.
De jungle deconstrueren
Holslag dook niet zonder missie drieduizend jaar wereldgeschiedenis in. “Veel van mijn studenten weten niet waar de politieke theorie over internationale betrekkingen vandaan komt. Ik wilde hen overzicht bieden door de jungle te deconstrueren en hen bloot te stellen aan de geschiedenis van vrede en oorlog.” Aan de hand van een aantal grafieken liet Holslag zien hoe het aantal kilometer aan muren sinds de jaren 90 alleen maar is gestegen en dat globalisering aan het afzwakken is. “Betekent de sterke toename van het aantal kilometer muur de terugkeer van de machtspolitiek? Slaat de pendule door en belanden we in een wereld met meer conflicten? We zien in ieder geval dat het protectionisme terugkeert in onze geglobaliseerde wereld. Er is sprake van deglobalisering en een toename van het aantal gewapende conflicten.”
Harmonie
In de rest van zijn lezing waagde Holslag een poging om een aantal conclusies samen te vatten uit de omvangrijke politieke geschiedenis van de ijzertijd tot begin 2000. “Een contradictie die in de geschiedenis leidend is geweest, is die tussen harmonie en hiërarchie. Wat wij als harmonie beschouwen, is dat voor veel anderen niet.” Holslag refereerde aan de Assyrische Rijk. In verbeeldingen daarvan zag je vooral harmonie en rust, maar er lag vooral geweld ten grondslag aan deze beschaving. “Waarom dit belangrijk is om te weten? Ook onze westerse samenleving wordt door buitenstaanders eigenlijk totaal niet gewaardeerd.”
Decadentie
Een terugkerend antwoord op onveiligheid en onzekerheid in de geschiedenis is dat beschavingen en staten zich inkapselen en afsluiten van de buitenwereld. Holslag noemde dit het ‘empty fort complex.’ “Door de geschiedenis heen zien we dat de ideale stad wordt afgebeeld als steden met muren en poorten. Samenlevingen trekken zich terug in tijden van onveiligheid. Het risico dat hierin schuilt is echter zelfgenoegzaamheid. Binnen de muur valt ment terug op gemak zonder de problemen buiten de muur op te lossen.” Decadentie keert daarbij vaak terug als overlevingsstrategie van rijke samenlevingen. “Ondanks dat ze in een defensieve positie zitten, blijven ze de wereld exploiteren met luxe goederen, waardoor hun positie alsmaar zwakker wordt.”
Volksverhuizingen
Een valkuil die schuilt in macht is arrogantie. “Landen worden door de hele geschiedenis heen weggezet als offensief en defensief. En als landen macht verwerven dan gebruiken ze die in de regel ook maar al te graag.” Ook over de rol van handel als tegenhanger van oorlog was Holslag sceptisch. “Handel brengt geen vrede. Ook bij goede handelsrelaties gaat het vaak om het controleren, desnoods met macht.” Een andere bron van conflicten in de politieke geschiedenis waren grootschalige volksverhuizingen, zoals dat nu gebeurt als gevolg van klimaatverandering. “De manier waarop wij met de vluchtelingencrisis omgaan is eigenlijk de slechts mogelijke oplossing, ook vanuit het belang van populisten bezien. We geven Erdogan een zak geld en kopen ons daarmee wat tijd. Maar we lossen het probleem niet op met alle mogelijke gevolgen van dien.”
Kosmopolitische bubbel
Europa wordt vaak gezien als een economie die op zijn retour is, met het nieuwe economische machtscentrum in China. Vanuit het oog van de geschiedenis zou je dit kunnen zien als onvermijdelijk. Toch pleit Holslag er als adviseur vaak voor dat Europa zich moet verenigen en haar positie moet verstevigen. Gesprekelsleider Willemijn Verkoren vroeg aan Holslag hoe deze twee tegengestelde opvattingen zich tot elkaar verhouden. “Lastige vraag. Je moet toch corrigeren waar mogelijk. Niets is zo moeilijk als een ingedommelde samenleving wakker te schudden. Zaken als de Brexit laten zien dat we ons niet realiseren hoe verweven de Europese economie is met de rest van de wereld. We zitten vast in onze eigen kosmopolitische bubbel. De gevolgen kunnen daarom groot zijn als straks in Duitsland de recessie uitbreekt.”
Gevoeligheid
Willen we dan niets leren van de geschiedenis? Verkoren noemde het thema waar Holslag zijn boek mee afsluit: gevoeligheid voor het perspectief van de ander in diplomatie. Zou dat een uitweg kunnen zijn? “De wereld zal altijd blijven draaien om macht, maar de vraag is wat je doet met die macht. Donald Trump is daarvan een slecht voorbeeld met het vrij gevoelloze buitenland beleid van de VS. Waar het in Europa aan ontbreekt is juist een gedeelde visie om mee naar buiten te treden. Europa zou beter moeten uitdragen wat ons sterkt heeft gemaakt: welvaart in combinatie met een warme samenleving. Op dit moment zijn we echter vooral in slaap gedommeld.”
Door: Dave Willems
Podcast
Video
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Kunnen we ontkomen aan de eeuwige cyclus van vrede en oorlog? Volgens de Vlaamse politicoloog Jonathan Holslag niet, want staten zullen altijd oorlog voeren om macht te verwerven. Ongeacht of de motivatie daarvoor veiligheid of hebzucht is. Kom luisteren hoe Holslag tot deze conclusie komt en waarom hij denkt dat onze gemakzuchtige omgang met vrede weleens het einde kan betekenen van de dominantie van het Westen.
Geen moreel gelijk
Kan wereldwijde vrijhandel tot definitieve vrede leiden? Volgens Holslag zijn liberale economieën zoals de onze juist het toppunt van machtspolitiek en niet, zoals vaak wordt gesteld, de remedie tegen geweld. Aan vrijhandel gaat altijd een fase van economische dwang, militaire druk en kolonisatie vooraf. Pas wanneer de industrieën zijn veiliggesteld ontstaat er ruimte om te spreken over idealen als vrede en vrijhandel. Daarvoor gaat het vooral om protectionisme en geweld. De wereldgeschiedenis kent volgens Holslag dus geen moreel gelijk, ook al willen we zelf graag anders geloven.
Geschiedenis
Holslag laat zien waarom de dominantie van het Westen even tijdelijk is als die van eerdere beschavingen. Hij verdiepte zich in drieduizend jaar machtspolitiek over de hele wereld, van het Assyrische Rijk in Mesopotamië tot het negentiende-eeuwse Europese imperialisme, van de bloei van de Griekse stadstaten in de Oudheid tot de onstuitbare opkomst van China als wereldmacht in de afgelopen jaren.
Na zijn lezing gaat Jonathan Holslag in gesprek met politicoloog Willemijn Verkoren over het ideaal van de eeuwige vrede. Wat kunnen we leren van de geschiedenis over het bewaren van de vrede? Hebben we te maken met dezelfde patronen en machtsdilemma’s als eerdere beschavingen? Is er een antwoord te bedenken op de eeuwige machtsstrijd tussen staten?
Over de sprekers
Jonathan Holslag geniet internationale bekendheid als Europa- en China-deskundige. Hij is hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Vrije Universiteit Brussel en een veelgevraagd spreker, adviseur en publicist over de mondiale politieke verhoudingen. Hij schreef onder andere De kracht van het paradijs (2014), Onmogelijke vrede (2015) en Vrede en oorlog (2018).
Willemijn Verkoren is universitair hoofddocent Peace and Conflict Studies en hoofd van het Centrum voor Internationaal Conflict- Analyse en Management (CICAM) aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar gewelddadige conflicten en vredesprocessen in onze snel veranderende wereld.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.