19|11|14 Gezonde voeding, gezonde geest | Lezing door bioloog Esther Aarts en filosoof Paul Bakker

Gezonde voeding, gezonde geest | Lezing door bioloog Esther Aarts en filosoof Paul Bakker | Donderdag 14 november 2019 |19.30 – 21.00 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit | Radboud Reflects i.s.m. Donders Institute

Podcast | Video

Aankondiging - Moet je straks met een depressie naar de diëtist? Volgens bioloog Esther Aarts heeft voeding niet alleen invloed op lichamelijke gezondheid, maar ook op geestelijk gezondheid. Wat betekent dit voor het filosofische denken over lichaam en mind? En wat zijn de gevolgen voor de gezondheidszorg? Kom luisteren naar bioloog Esther Aarts en filosoof Paul Bakker en denk mee over de relatie tussen voeding en cognitie. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Gezonde voeding, gezonde geest

We denken dat wat wij eten en hoe ons lichaam functioneert, losstaat van onze mentale gezondheid. Onze geest heeft voor ons gevoel weinig te maken met ons lichaam en het voedsel dat we eten. Is dit terecht? Volgens Esther Aarts, onderzoeker aan het Donders Institute van de Radboud Universiteit, is dat verband er wel degelijk. In haar lezing benadrukte ze de nauwe verwevenheid tussen voeding en geestelijke gezondheid. Paul Bakker, hoogleraar geschiedenis van de filosofie aan de Radboud Universiteit, gaf een historisch perspectief op ons denken over het onderscheid tussen lichaam, geest en ziel. Na afloop gingen beide sprekers in gesprek onder leiding van filosoof Cees Leijenhorst.

Voeding en het brein

Aarts begon haar lezing met de stelling dat gezonde voeding in alle levensfasen een positief effect heeft op het brein. Zo blijkt uit observationele studies dat ouderen die zich houden aan een mediterraans dieet – veel vis, olijfolie, groenten, noten en weinig rood vlees –cognitief minder achteruitgaan en minder vaak aan geheugenverlies lijden. Bovendien vermindert het eten van voldoende vis en groenten de kans op een depressie. Bij kinderen met obesitas zie je slechtere schoolprestaties, concentratieproblemen en een slechter werkgeheugen. Zelfs de voeding van een moeder tijdens de zwangerschap heeft effect op het brein van het ongeboren kind: het cognitieve vermogen van het kind werd beter, wanneer de moeder vaker volkoren, vis en groente at in plaats van bijvoorbeeld gefrituurde snacks en taart.

Interventiestudies bevestigen het grote effect dat voeding heeft op de hersenen. Zo kunnen de symptomen van ADHD sterk verminderen of zelfs verdwijnen met het juiste dieet. Een zeer strikt dieet, het restriction elimination diet, waarbij nog slechts vijf voedingsmiddelen zijn toegestaan, laat symptomen bij zestig procent van de kinderen verdwijnen. Ook presteren obese adolescenten en kinderen beter op school wanneer zij gezond eten.

Ontstekingen

Hoe kan dit? Aarts vertelde dat ongezonde voeding ontstekingen kan veroorzaken in je lichaam. Daarnaast zorgt overeten, meer calorieën binnenkrijgen dan verbranden, voor de aanmaak van vet. Met name buikvet kan gevaarlijk zijn, aangezien het vet zich tussen de organen nestelt waar het kan gaan ontsteken. Ook gefrituurde producten en rood vlees verhogen het risico op ontstekingen in het lichaam. Het gevolg is, dat ook in het brein ontstekingsstoffen worden aangemaakt. Het immuunsysteem communiceert de reactie op ontstekingen in het lichaam namelijk ook naar het brein. Bepaalde lichamelijke en geestelijke ziekten doen zich daarom vaak gelijktijdig voor, zoals obesitas en depressie en auto-immuunziekten en depressie. Aarts: “De aanmaak van hersenstoffen die we nodig hebben, worden dan door ontstekingen belemmert.”

Aarts benadrukt daarnaast dat bacteriën, waarvan wij er net zoveel hebben als lichaamseigen cellen, essentieel zijn voor het immuunsysteem. Als zij niet goed werken, functioneert bijvoorbeeld de darmwand niet goed, waardoor allerlei stoffen binnen kunnen dringen en ontstekingen ontstaan. Deze bacteriën kunnen op allerlei manieren communiceren met ons brein. Daarom hebben mensen met een depressie, ADHD of autisme andere darmbacteriën, dan mensen die dat niet hebben.

Dualisme

Bakker zette het verhaal van Aarts in een historisch-filosofisch perspectief en begon met de vraag waarom mensen vaak moeite hebben met het idee dat voedsel invloed heeft op cognitieve processen? Hij  plaatste deze vraag tegen de achtergrond van de lange filosofische traditie van het dualisme. Het mind-body dualisme van Plato, Descartes en Augustinus ziet de geest en het lichaam in een onmogelijke relatie tot elkaar staan. Bakker was kritisch op deze traditie, die in de woorden van de Britse filosoof Gilbert Ryle wordt samengevat als het dogma van ‘the Ghost in the Machine’. Volgens Bakker maakt deze visie op lichaam en geest elke discussie met wetenschappers als Aarts onmogelijk.

Bakker ging daarom voor de rest van zijn lezing uit van het meer genuanceerde dualisme van filosofen als Aristoteles, Thomas van Aquino en de Perzische filosoof Avicenna. Zij plaatsten de geest, het lichaam, maar ook de ziel centraal in hun denken. Bakker: “De ziel is het levensbeginsel: datgene wat ervoor zorgt dat objecten die levend zijn, levend zijn. Ziel en lichaam zijn twee kanten van dezelfde medaille en onlosmakelijk met elkaar verbonden.” Het is echter een misvatting om te denken dat de ziel alleen van toepassing is op mensen, benadrukte Bakker: “De ziel is typisch voor alles wat leeft, maar hoe de ziel in elkaar zit, wisselt al naar gelang het niveau van leven.” Zo heeft de ziel van planten enkel vegetatieve functies, zoals het opnemen van water en produceren van zaden. De ziel van niet-menselijke dieren heeft deze functies ook, maar heeft ook sensitieve functies: dieren kunnen namelijk bewegen en zintuiglijk waarnemen. Menselijke dieren hebben ten slotte ook rationele functies en kunnen daarmee zaken beredeneren.

‘Middeleeuwse MRI-scan’

Ook in de middeleeuwen werden pogingen gedaan het brein in kaart te brengen door het maken van zeer gedetailleerde tekeningen, wat Bakker grappend omschreef als ‘Middeleeuwse MRI-scans’. Hierin was terug te zien, dat kennis over concrete dingen werd gezien als een lichamelijke functie die dieren ook hebben, iets wat weer niet gold voor zogenaamde ‘echte’ universele en eeuwige kennis. Binnen deze filosofische traditie werd het brein niet gezien als het orgaan voor ware kennis, maar juist als een lichamelijk obstakel. Bakker: “Het verstand is een, van het lichaam afgescheiden, vermogen waarmee je kennis opdoet. Dit maakt dus op geen enkele manier gebruik van het lichaam.” De geest moet immers toegang hebben tot alle aspecten van de werkelijkheid, terwijl het lichaam altijd maar stukjes van de wereld waarneemt. In de Middeleeuwse MRI-scans werd de geest daarom afgebeeld als losstaand van het lichaam, boven het hoofd.

Gezondheidszorg

In het nagesprek stelde Leijenhorst de vraag in hoeverre het terecht is dat dualistisch denken nog altijd terug te zien is in de manier waarop onze gezondheidszorg georganiseerd is. Als we de relatie tussen voeding en mentale gezondheid die Aarts aantoonde serieus nemen, dan zouden we wellicht af moeten van het strikte onderscheid tussen lichamelijke en geestelijke gezondheidszorg. Aarts vertelde dat ze een zeer grote voorstander is van integratie van geestelijke en lichamelijke gezondheidszorg en dat we ook meer naar voedingspatronen moeten kijken bij psychische aandoeningen. Misschien betekent dit dat behalve een psycholoog, ook een diëtist cruciaal wordt bij het behandelen van een depressie.

Door: Ben van Enk

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Podcast:

Video:

Aankondiging

Moet je straks met een depressie naar de diëtist? Volgens bioloog Esther Aarts heeft voeding niet alleen invloed op lichamelijke gezondheid, maar ook op geestelijk gezondheid. Wat betekent dit voor het filosofische denken over lichaam en mind? En wat zijn de gevolgen voor de gezondheidszorg? Kom luisteren naar bioloog Esther Aarts en filosoof Paul Bakker en denk mee over de relatie tussen voeding en cognitie.

Ongezond eten

Veel ongezonde voeding werkt verslavend omdat het gelukshormonen aanmaakt in onze hersenen. Vetweefsel verstoort echter indirect de aanmaak van deze hormonen waardoor we neigen naar nog meer ongezond eten. Esther Aarts legt uit hoe deze gevaarlijke vicieuze cirkel kan leiden tot ontstekingen in onze hersenen, die vervolgens  weer concentratieproblemen, een depressie of zelfs vroegtijdige dementie kunnen veroorzaken. Voeding kan dus mentale ziektes in de hand werken.

Bekijk deze video waarin Esther Aarts uitlegt hoe dit zit:

Lichaam en mind

In de geschiedenis van de filosofie werd juist heel anders gedacht over de relatie tussen lichaam, ziel en mind, legt filosoof Paul Bakker uit. In de Middeleeuwen ontstond het klassiek dualisme, dat uitging van een strikte scheiding tussen lichaam en ziel. Anno nu wordt dit strikte onderscheid niet meer gemaakt, maar aan bepaalde vormen van onze cognitie lijken we nog steeds een bijzondere status toe te kennen, onafhankelijk van het lichaam. Het is in die gevallen nog steeds onze mind die het lichaam beïnvloedt en niet andersom.

Je bent wat je eet

Na hun lezingen gaan Esther Aarts en Paul Bakker in gesprek over de vraag op welke manier de relatie tussen voeding, lichaam en onze hersenen een andere licht werpt op ons denken over lichaam en mind. Wat betekent het dat ons lichaam, via voeding effect heeft op onze cognitie? Krijgt de uitdrukking ‘je bent wat je eet’ hiermee ook filosofische lading? En hoe moeten we aankijken tegen de scheiding van lichamelijke en geestelijke gezondheidszorg? Moet het straks net zo logisch zijn om met een depressie langs te gaan bij de diëtist als bij de psycholoog? Filosoof Cees Leijenhorst is de gespreksleider.

Over de sprekers

Esther Aarts is onderzoeker aan het Donders Institute van de Radboud Universiteit en hoofd van de Voeding & Cognitie onderzoeksgroep. Ze doet onderzoek naar de neurale mechanismen achter ons eetgedrag en de manier waarop voedsel het functioneren van onze hersenen beïnvloedt.

Paul Bakker is hoogleraar Geschiedenis van de filosofie aan de Radboud Universiteit. In zijn onderzoek richt hij zich op uiteenlopende aspecten van de philosophy of mind: de relatie tussen lichaam, ziel en geest, theorieën over de vermogens van de ziel, en opvattingen over zintuiglijke waarneming.

Dit is een programma van Radboud Reflects i.s.m. het Donders Insitute for Brain, Cognition and Behaviour van de Radboud Universiteit.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.