19|11|18 Muziekfilosofie | Lezing met muziekfragmenten door filosoof Tomas Serrien
Muziekfilosofie | Lezing met muziekfragmenten door filosoof Tomas Serrien | Maandag 18 november 2019 | 20.00 – 21.45 uur | Theaterzaal C, Radboud Universiteit
"Fantastische avond, ben tot veel nieuwe inzichten gekomen." (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Muziek beroert en ontroert. Maar wat gebeurt er precies als we naar muziek luisteren? Waarom moeten we dansen bij sommige muziek en brengt andere muziek ons aan het huilen? Volgens de Vlaamse muziekfilosoof Tomas Serrien gaat muziek over het raken van mensen op het juiste moment. In dat geraakt worden, dat onmeetbaar is, zit de betekenis van muziek. Kom luisteren naar een filosofie van de muzikale ervaring. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Muziekfilosofie
We worden de hele dag omringd door muziek. We luisteren naar muziek op de radio, op het werk, in winkels en in de lift. Voor veel mensen is muziek heel belangrijk. Maar hoe komt het eigenlijk dat muziek een dusdanig belangrijke rol speelt in onze levens? En hoe kunnen we onze relatie tot muziek het beste begrijpen? Filosoof Tomas Serrien schreef een boek over muziek en muziekbeleving, met de titel ‘Klank: Een filosofie van de muzikale ervaring.’ Voor een uitverkochte theaterzaal gaf Serrien – aan de hand van verscheidene muziekfragmenten – een voorproefje uit zijn boek. Na de lezing ging Serrien in gesprek met filosofe Maïté Tjon a Hie en het publiek over muziek en emotie, objectiviteit en subjectiviteit, en het belang van de muzikale beleving.
Over muziek kan je niet praten
Serrien begon zijn lezing met een uitspraak van de Amerikaanse componist en musicus Frank Zappa: “Spreken over muziek is als dansen over architectuur.” Met andere woorden: een onzinnige opdracht. Volgens Serrien raakt Zappa hiermee een fundamenteel probleem van de muziekwetenschap: muziek valt moeilijk met taal te begrijpen. Dit is ook te zien in de manier waarop muziekwetenschap vaak wordt bedreven. Onderzoekers bestuderen de fysische trillingen en harmonieën, de neurologische effecten of de sociologische context van muziek, maar zeggen eigenlijk maar weinig over de muzikale ervaring en hoe onze beleving van muziek tot stand komt. Opvallend is bovendien dat wetenschappers bij het analyseren en in kaart brengen van muziek veel gebruik maken van visuele middelen. Muziek wordt opgevat als een abstract ‘object’, dat objectief door de wetenschap moet worden gemeten. De subjectieve ervaring van muziek valt daarbij veelal buiten het onderzoek. Heeft Zappa dan misschien gelijk en valt er over muzikale beleving weinig zinnigs te zeggen?
Een definitie van muziek
Eenzelfde probleem komt volgens Serrien aan het licht, wanneer we kijken naar definities van muziek. Serrien projecteerde een definitie die in hedendaags wetenschap veel wordt gebruikt. Volgens deze definitie is muziek “elke gebeurtenis die intentioneel geproduceerd of georganiseerd is om gehoord te worden en die ofwel een aantal muzikale kenmerken bevat – zoals toonhoogte of ritme – ofwel omwille van dergelijke kenmerken wordt beluisterd.” Aan de hand van een aantal muziekfragmenten liet Serrien zien dat deze definitie aardig lijkt te werken voor het werk van Beethoven, The Beatles of Miles Davis. Maar werkt het ook voor zekere grensgevallen van de muziek? Denk bijvoorbeeld aan Toilet Piece van Yoko Ono: een muziekstuk dat bestaat uit het geluid van een doorspoelend toilet, of aan 4’33 van John Cage, hetgeen niets anders is dan vier minuten en drieëndertig seconden stilte. Deze grensgevallen laten zien dat we vastlopen als we muziek opvatten als een meetbaar iets. “Je kan enkel iets meten waarvan al het subjectieve verwijderd is,” aldus Serrien. “Muziek is niet zo’n ‘iets’.”
Muziek als ervaringswetenschap
Serrien draaide de vraagstelling om. Als muziek niet iets is dat we volledig objectief kunnen begrijpen, waarom nemen we dan niet het subjectieve als uitgangspunt? “Centraal in het boek staat dan ook een eindeloze vraagstelling: Wat hoor ik en ervaar ik in de muziek en wat betekent dat?” Daarbij liet Serrien zich inspireren door de fenomenologie: een filosofische stroming die de ervaring als uitgangspunt neemt en daarbij stelt dat er in de ervaring een zekere structuur besloten ligt. Het boek kan dan ook het beste begrepen worden, als een zoektocht om een taal te ontwikkelen om de structuur van de muzikale ervaring te begrijpen. Hierin onderscheidde Serrien vijf dimensies. “Iedere beleving van muziek die we hebben, of het nou Schlager, Black Metal, Beethoven of Justin Bieber is, we kunnen het altijd hebben over geluidsbeleving, tijdbeleving, ruimtebeleving, emotie en vrijheid.” En hoewel het subjectieve dus het uitgangspunt is, wordt het hiermee wel mogelijk om boven de subjectiviteit uit te stijgen. “Daar was ik zelf wel huiverig voor, maar doordat mensen zich erin herkennen ontstaat een zekere intersubjectiviteit. Zekere elementen in de muzikale ervaring lijken het strikt persoonlijke te overstijgen.”
Het expressieve karakter van muziek
Serrien sloot af door in te zoomen op de relatie tussen muzikale ervaring en emotie. “Veel mensen vinden het normaal dat de ervaring van muziek een emotionele lading heeft.” stelde Serrien. “Maar hoe komt het eigenlijk dat we muziek als iets expressiefs ervaren?” We zouden kunnen zeggen dat het komt, omdat de artiest emoties als het ware ‘in de muziek stopt’ of, omdat zekere emoties objectief verbonden zijn met verschillende ritmes, klanken en patronen. Maar hoe kan het dan dat verschillende mensen verschillende emoties kunnen ervaren bij eenzelfde muziekstuk? “Muziek kan niet op zichzelf droevig zijn, want op zichzelf bestaat muziek eigenlijk niet,” aldus Serrien. “Muziek wordt pas emotioneel, wanneer wij daar als levend wezen betekenis aan geven.” Bovendien kan muziek de negatieve connotatie van bepaalde emoties daarbij wegnemen. “Muziek geeft ons een mogelijkheid om zonder oordeel naar emoties te kijken. Er zijn geen ‘goede’ of ‘slechte’ emoties. Muziek is dan ook een oefening in het menszijn, een oefening in kwetsbaarheid, moed en het nemen van emotionele risico’s.”
Door: Simon Jacobs
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Muziek beroert en ontroert. Maar wat gebeurt er precies als we naar muziek luisteren? Waarom moeten we dansen bij sommige muziek en brengt andere muziek ons aan het huilen? Volgens de Vlaamse muziekfilosoof Tomas Serrien gaat muziek over het raken van mensen op het juiste moment. In dat geraakt worden, dat onmeetbaar is, zit de betekenis van muziek. Kom luisteren naar een filosofie van de muzikale ervaring.
Ervaring
Wat ervaren we precies als we luisteren naar Radiohead, Bach, David Bowie of Miley Cyrus? Muziek doet een beroep op onze emoties, maar niet bij iedereen op dezelfde manier. Filosoof Tomas Serrien onderzoekt wat er gebeurt als we muziek gewaarworden. Wat maakt de muzikale ervaring anders dan de visuele ervaring? Mensen ervaren betekenis bij klanken, bij geluiden met bepaalde frequenties. Die betekenis zit volgens Serrien niet in de klanken van de muziek, maar projecteren wij erop.
Van geluid naar muziek
Muziek is volgens Tomas Serrien meer dan een vorm van ontspanning, het is een levenskunst. Is alle muziek even waardevol? Waarom is muziek zo belangrijk voor ons? En wat is muziek eigenlijk? Er zijn enorm veel stijlen van muziek van klassiek, via pop en jazz tot hard rock en harsh noise. Wanneer is geluid of zelfs lawaai muziek?
Ervaring
Tomas Serrien analyseert in zijn lezing onze ervaring van muziek. Daarbij is hij zich er van bewust dat je muziek vooral moet ervaren. Hij wisselt zijn lezing dan ook af met muziekfragmenten. Misschien gaan we nooit precies begrijpen wat muziek met ons doet, maar de vraag is of dat nodig is om muziek te kunnen beleven en waarderen. Na zijn lezing gaat Serrien in gesprek met filosoof Maïté Tjon A Hie.
Over de sprekers
Tomas S
errien studeerde wijsbegeerte aan de Universiteit Gent. Hij specialiseerde zich in muziekfilosofie. In 2017 verscheen van hem het boek Klank. Een filosofie van de muzikale ervaring. Naast filosoof is Serrien ook drummer in verschillende bands.
Maïté Tjon A Hie is communicatiemedewerker bij de modeopleiding van ARTez. Daarnaast is zij filosoof en een veelgevraagd gespreksleider.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.