20|01|16 Recht op een groene toekomst? | Lezingen door politicoloog Carolien van Ham en politiek filosoof Marcel Wissenburg
Recht op een groene toekomst? | Lezingen door politicoloog Carolien van Ham en politiek filosoof Marcel Wissenburg | Donderdag 16 januari 2020 | 19.30 – 21.00 uur | Theaterzaal C, Radboud Universiteit
"Heel interessant. Leuke nieuwe denkbeelden voorgeschoteld gekregen." (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - 2019 stond in het teken van klimaatprotesten. Bij monde van Greta Thunberg laten jongeren van zich horen: als er niets verandert ziet de toekomst er somber uit. Is het onze verantwoordelijkheid om de aarde te behouden voor toekomstige generaties? Kom en denk mee met politicoloog Carolien van Ham en politiek filosoof Marcel Wissenburg of we mensen die er nog niet zijn een stem kunnen geven in het huidige politieke debat. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Recht op een groene toekomst?
2019 was het jaar van de klimaatprotesten. Jongeren over de hele wereld, geïnspireerd door ‘klimaatspijbelaar’ Greta Thunberg, gingen de straat op om actie te eisen van hun regeringen om klimaatverandering en milieuvervuiling tegen te gaan. Zij stellen dat toekomstige generaties geschaad worden door de manier waarop wij nu omgaan met de natuur. Tijdens deze avond van Radboud Reflects en Radboud Green Office gingen hoogleraar Politieke Theorie Marcel Wissenburg en hoogleraar Empirische Politicologie Carolien Van Ham dieper in op deze ‘toekomstige generaties’. Wissenburg stelde zich de vragen wat toekomstige generaties zijn, wat zij willen en of huidige generaties verantwoordelijk voor hen zijn. Van Ham werkte vervolgens het probleem van de representatie van toekomstige generaties uit en droeg enkele oplossingen aan. Achteraf gingen zij in gesprek met programmamaker Tjidde Tempels en kreeg het publiek de gelegenheid om vragen te stellen.
Het non-identity problem
Wissenburg startte zijn bijdrage met de constatering, dat wij onmogelijk kunnen weten wat toekomstige generaties willen en wie zij zijn. Tegelijkertijd weten we wel, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, dat er toekomstige generaties zullen zijn met menselijke behoeften. Dit betekent dat we hen niet zomaar kunnen negeren. Wissenburg benadrukte echter ook dat toekomstige generaties nooit kunnen klagen over het gedrag van voorgaande generaties die hen wellicht benadeeld hebben. De reden hiervoor is dat zij enkel bestaan door de acties van hun voorouders. Wanneer de vorige generaties andere keuzes hadden gemaakt, hadden zijzelf niet bestaan. Dit is het non-identity problem, een filosofisch probleem waar geen duidelijke oplossing voor bestaat. Een uitweg uit dit probleem, bijvoorbeeld de levenswaardigheid van toekomstig leven centraal stellen, is ook niet zonder gevaar, zo stelde Wissenburg. Wanneer we deze gedachtegang volgen bestaat er het risico dat we welzijn en levenswaardigheid proberen te maximaliseren, waarbij de mens tot middel gereduceerd wordt. De mens als doel in zichzelf verdwijnt in deze denkwijze.
Verantwoordelijkheid voor toekomstige generaties
Wissenburg stelde dat we desalniettemin een aantal dingen konden vaststellen, namelijk dat er toekomstige generaties zullen zijn; dat we een basaal idee hebben van hun behoeften; we van invloed zijn op het lot van toekomstige generaties en dat we om het non-identity probleem heen kunnen werken. Hij schetste vervolgens drie mogelijke manieren waarop we rekening kunnen houden met toekomstige generaties. Het eerste idee is om te streven naar gelijkheid tussen alle generaties. Aangezien geen enkel mens het verdient slechter af te zijn dan een ander, enkel omdat hij of zij op een ander moment geboren is, zouden we volgens dit principe onze hulpbronnen gelijk moeten verdelen tussen de generaties. Dit leidt echter tot absurde conclusies: aangezien onze hulpbronnen eindig zijn en het aantal potentiële toekomstige individuen oneindig, betekent dit dat niemand ooit meer iets kan gebruiken op aarde. Een alternatief hiervoor is een discount rate per generatie. Volgens dit principe zijn wij direct verantwoordelijk voor onze eigen kinderen en ook nog – in mindere mate - voor onze kleinkinderen, maar nauwelijks voor generaties die honderden jaren weg liggen. Ten slotte droeg Wissenburg het principe van individuele verantwoordelijkheid aan, ofwel ‘de voortplanter betaalt’. Aangezien voortplanting een keuze is, is het individu verantwoordelijk voor het nageslacht en niet het collectief. Elke persoon moet dus volgens dit principe eerst een bepaald welvaartsniveau moeten garanderen voor het nageslacht, voordat zij of hij kiest om zich voort te planten. Slechts in heel uitzonderlijke gevallen kan verantwoordelijkheid voor het welzijn van het nageslacht op de gemeenschap worden afgeschoven.
Representatie
Van Ham verschoof de focus vervolgens naar de empirische vraag hoe wij nog niet-bestaande personen kunnen opnemen in een systeem van democratische representatie. Van Ham startte hiervoor met een definitie van representatie van de politieke theoreticus Hanna Pitkin: “to represent is to make present again.” Het gaat hierin zowel om descriptieve als om substantieve representatie, om de gelijkenis tussen de vertegenwoordiger en vertegenwoordigde in termen van bijvoorbeeld etniciteit en geslacht, en om de match tussen de standpunten van de vertegenwoordigde en de vertegenwoordiger.
Problemen in vertegenwoordiging
In de realiteit wordt niet iedereen gerepresenteerd, omdat sommigen niet in staat zijn of niet in staat geacht worden, om voor zichzelf te spreken. Dit ‘in staat zijn’ is volgens Van Ham onder te verdelen in drie elementen, namelijk: het volgens de wet mogen spreken voor zichzelf door het hebben van stemrecht; het kunnen spreken voor zichzelf omdat iemand wilsbekwaam is; en door fysiek te bestaan. Immigranten hebben bijvoorbeeld vaak geen stemrecht en zouden geïncludeerd kunnen worden door een uitbreiding van dit recht. Kinderen worden daarentegen niet wilsbekwaam geacht – iets waar Van Ham vraagtekens bij plaatste. In plaats van representatie, kunnen hun rechten verankerd en versterkt worden door, bijvoorbeeld, een Kinderombudsman. Andere groepen (bv. vrouwen, mensen van kleur, personen in de LGBTQ-gemeenschap) voldoen wel aan alle voorwaarden van ‘in staat zijn,’ maar zijn toch door machtsverschillen ondervertegenwoordigd. Zij kunnen, door middel van onder meer quota, beter gerepresenteerd worden.
Representeren van toekomstige generaties
Is het mogelijk om deze oplossingen toe te passen op toekomstige generaties? Voor Van Ham zijn met name de oplossingen voor wilsonbekwame mensen zonder stemrecht waardevol voor de representatie van toekomstige generaties. Het is bijvoorbeeld mogelijk om een ombudsman voor toekomstige generaties in te stellen (‘surrogaatrepresentatie’), hun rechten in de Grondwet vast te leggen of zelfs de natuur tot rechtspersoon te maken. Daarin schuilt wel een risico van paternalisme, aangezien wij bedenken wat goed is voor toekomstige generaties. Daarom kiest Van Ham voor een minimale benadering: wij hebben enkel de verantwoordelijkheid zorg te dragen voor de basale zaken die noodzakelijk zijn voor toekomstige generaties om te overleven.
Keuzes maken
In het slotgesprek stelde programmamaker Tjidde Tempels de vraag in hoeverre de belangen van nog niet-bestaande mensen – de toekomstige generaties – ten koste mogen gaan van onze welvaart nu. Wissenburg en Van Ham wareneensgezind in hun opvatting dat we weg moeten van het denken in termen van een zero-sum game, dat de één verliest als de ander wint. Wissenburg benadrukte dat niet alles te vatten is in eindige hoeveelheden, zoals abstracte waarden als vrijheid. Van Ham vult aan dat iedereen er belang bij heeft het klimaat te beschermen en stelde de vraag: “Stel dat ik over drie generaties geboren zou worden, welke aarde zou ik dan willen? Laten we proberen die aarde te creëren, dan is er heel veel wat we kunnen doen.”
Door: Ben van Enk
Bekijk ook de sketchnote van deze avond, gemaakt door Evelien Renders:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Podcast:
Video:
Aankondiging
2019 stond in het teken van klimaatprotesten. Bij monde van Greta Thunberg laten jongeren van zich horen: als er niets verandert ziet de toekomst er somber uit. Is het onze verantwoordelijkheid om de aarde te behouden voor toekomstige generaties? Kom en denk mee met politicoloog Carolien van Ham en politiek filosoof Marcel Wissenburg of we mensen die er nog niet zijn een stem kunnen geven in het huidige politieke debat.
Toekomstige generaties
Het welzijn van de wereld lijkt onder druk te staan door klimaatverandering. Het idee dat we moeten zorgen dat de planeet voor mensen die na ons komen nog leefbaar blijft lijkt vanzelfsprekend, maar klopt dat wel? Over wie hebben we het als we spreken over toekomstige generaties? Kan je wel een verantwoordelijkheid hebben voor mensen die er nog niet zijn? Politiek filosoof Marcel Wissenburg schetst de morele en politieke dilemma’s in het waarborgen van een duurzame toekomst voor toekomstige generaties.
Vertegenwoordiging
Hoe vertegenwoordigen we de volgende generaties bij thema’s als klimaatverandering? Jongeren anno nu kunnen in ieder geval nog protesteren, maar hoe geven we de vijfde of zesde generatie na ons een stem? Politicoloog Carolien van Ham verkent hoe groepen die geen stem hebben vertegenwoordigd kunnen worden. Is het tijd voor een jeugdparlement? Of een Derde Kamer - waar vertegenwoordigers alleen de belangen van toekomstige generaties behartigen?
Groene toekomst
Na twee korte lezingen gaan Carolien van Ham en Marcel Wissenburg met elkaar in gesprek. Hebben volgende generaties recht op een groene toekomst? Mogen de belangen van nog niet bestaande mensen ten koste gaan van onze welvaart? En waarom zouden we eigenlijk alleen mensen vertegenwoordigen? Zouden dieren, rivieren of bergen ook niet gerepresenteerd moeten worden om een duurzame toekomst veilig te stellen? Ethicus, politicoloog en programmamaker bij Radboud Reflects, Tjidde Tempels leidt het gesprek.
Over de sprekers
Carolien van Ham is hoogleraar Empirische politicologie aan de Radboud Universiteit. In haar onderzoek richt ze zich op legitimiteit en politieke vertegenwoordiging, democratisering en autoritarisme, en democratie en mensenrechten. Ze leidt de opbouw van het nieuwe Centre for Sustainable Democracy.
Marcel Wissenburg is hoogleraar Politieke theorie aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar wijsgerige en politieke vraagstukken over milieu, natuur en samenleving. Daarnaast richt hij zich op liberalisme als politieke filosofie en theorie, sociale rechtvaardigheid en moreel pluralisme.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.