20|01|20 De depressie-epidemie | Lezingen, voordrachten en gesprek met psychiater Aart Schene, filosoof Bert van den Bergh, literatuurwetenschapper Anne-Fleur van der Meer en filosoof Hein van Dongen

De depressie-epidemie | Lezingen, voordrachten en gesprek met psychiater Aart Schene, filosoof Bert van den Bergh, literatuurwetenschapper Anne-Fleur van der Meer en filosoof Hein van Dongen | Maandag 20 januari 2020 | 19.30 - 21.30 uur | Stadsschouwburg, Keizer Karelplein 32H, Nijmegen | Radboud Reflects i.s.m. het Donders Institute en Filosofie Oost-West

Podcast | Video | Nederlands Daglad - Interview met Anne-Fleur van der Meer:  Hoe boeken depressie beter begrijpelijk maken

"Ik vond het heel leuk en interessant dat er sprekers uit verschillende disciplines waren uitgenodigd om over dit onderwerp te spreken." (Uit een deelnemersevaluatie.)

Aankondiging - Er lijkt sprake van een ware depressie-epidemie. We hebben zelfs al een jaarlijks Depressiegala. Depressie wordt gezien als volksziekte nummer één. Hoe is dit zo gekomen? Zit er een weeffout in onze individuele samenleving die depressie in de hand werkt? Dragen we juist te weinig zorg voor een stabiele basis en onze weerbaarheid? Denk mee met wetenschappers over depressie in onze samenleving. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - De depressie-epidemie

Er lijkt sprake van een ware depressie-epidemie. Depressie wordt al gezien als volksziekte nummer één. Hoe is dit zo gekomen? Zit er een weeffout in onze individuele samenleving die depressie in de hand werkt? Dragen we juist te weinig zorg voor een stabiele basis en onze weerbaarheid? Psychiater Aart Schene, filosoof Bert van den Bergh, literatuurwetenschapper Anne-Fleur van der Meer en filosoof Hein van Dongen gaven uiteenlopende perspectieven op depressie en gingen daarna in gesprek onder leiding van programmamaker Liesbeth Jansen.

Nabijheid

Van der Meer trapte de avond af met een indringend fragment uit het boek Pil van Mike Boddé. Hij kampte met een ernstige depressie en in zijn boek beschrijft hij hoe hij zich daaruit heeft gesleept.  Van der meer vertelde in het fragment de taal effect heeft op de lezer. “De taal begint te haperen, doordat zinnen afbrokkelen. Hij voelt zich geïsoleerd en we treffen hem aan in eenzaamheid. Boddé creëert een gevoel van nabijheid. We voelen met hem mee.” Maar volgens Van der Meer heeft het fragment nog meer effect, juist omdat we zo dicht bij zijn lijden komen. Het brengt de ervaring van een depressie dicht bij ons en daar is veel behoefte aan.  

Aangetast zelfbeeld

De psychiatrische visie op depressie is dat het een aandoening is, waarbij iemand te maken heeft met een verlaagde stemming en een aangetast zelfbeeld, lichtte Schene toe. Iemand die aan een depressie lijdt heeft minder interesse in de buitenwereld en mist ‘drive’. Schene liet een reeks cijfers over depressie de revue passeren. Zo krijgt 20 procent van de bevolking in een of andere vorm te maken met een depressie en kan een depressie wel zeven keer terugkeren naarmate deze langer aanhoudt.

Verstoorde neurotransmitters

Biologisch gezien is er wel degelijk iets aan de hand bij een depressie. “Er is sprake van een verstoring van de neurotransmitters, waardoor de regulatie van emoties, stress en agressie worden verstoord. Maar ook de frontale kwab is dunner, wat leidt tot een aandachtsstoornis.” Gelukkig zijn mildere vormen van depressie met een vrij simpele aanpak te behandelen. “Hardlopen en het aanbrengen van dagelijkse structuur kan al heel veel helpen. Bij heftigere depressies bieden gesprekstherapie en pillen vaak een oplossing. Maar in extreme situaties moeten we soms ook overgaan tot elektroshock therapie en 24-uursbehandeling. Gelukkig leidt dat meestal wel tot een herstel van de verstoorde neurotransmitters.”

Freud versus Kraepelin

Depressie als een psychiatrisch begrip is volgens Van den Bergh vrij nieuw. Rond 1900 stonden Sigmund Freud en Emil Kraepelin tegenover elkaar als opponenten, biopsychiatrie versus psychoanalyse. Een eeuw later was de psychoanalyse als model vrijwel volledig verdrongen, met als beslissend moment de publicatie van de DSM-III, het handboek voor de psychiatrie. “Waarom gebeurde dit? Met name, omdat we te maken kregen met industrialisering en globalisering. Dat leidde tot de geschiedenis van de vrije markt, die ook zijn effect op de psychiatrie. Depressie werd niet langer gezien als een verstoring van het intellect, maar als een ontregeling van de passies.”

Isolement

De DSM slaat volgens Van den Bergh de plank nogal mis als het gaat om de definitie van depressie. “Als je goed luistert naar wat zich meldt in de ervaring van de depressie, dan gaat het niet om extreme somberheid, maar veel meer om existentieel isolement.” Hij verwees naar een reeks autobiografieën over depressie, zoals Darkness Visible en Shoot the Damn Dog, waarin depressie wordt getypeerd als een plek van extreme eenzaamheid. “Daar gaat de DSM aan voorbij. Existentieel isolement, ontregelde tijdsbeleving en verstoorde lijfelijkheid ontbreken in de definitie van depressie.” Volgens Van den Berg is het vooral onze neoliberale samenleving die depressie in de hand werkt. Onze passie worden vermarkt en daar lopen wij veelvuldig in vast, met als gevolg een depressie-epidemie. We kunnen dus beter op zoek gaan naar de menselijke maat in onze samenleving dan dat we met therapie de bv-ik weer op de rails proberen te helpen.

Zelfbeeld

Van Dongen vertelde waarom het interessant is om te kijken naar psychisch lijden in anderen culturen. “In onze samenleving is de samenleving een object waartoe we ons als subject verhouden. De buitenwereld wordt als het ware in ons brein geprojecteerd. In de Afrikaanse filosofie worden buiten- en binnenwereld meer als hetzelfde beschouwd.” Dit is bijvoorbeeld van invloed op de manier waarop men over depressie denkt. In de andere culturen komt de voeding van ons zelfbeeld bijvoorbeeld meer van buiten.

Ons denken verrijken

Maar ook het zogenaamde begripsrelativisme, waar veel westerse wetenschappen volgens Van Dongen aan doen, is van grote invloed op ons denken over psychische aandoeningen. “Pas als ergens een begrip voor is, dan bestaat het volgens onze wetenschap. Iets als zielsverlies, bezetenheid of sjamanisme is iets waar we maar weinig mee kunnen. Wij kunnen echter ook bezeten zijn, van geld bijvoorbeeld.” Een neutrale omschrijving van de menselijke psyche is daarom lastig te geven, iets wat onze wetenschap wel vaak verondersteld. Door ons juist open te stellen voor vormen van psychisch lijden uit andere culturen kunnen we volgens van Dongen ons denken verrijken.

Verbondenheid

Wat springt eruit als we het hebben over de ervaring van een depressie, vroeg Jansen aan de sprekers. Voor Van Dongen was dat “het onvrijwillig ontnemen van betekenis. Het leven trekt als een zwarte film aan je voorbij. Je hebt geen contact meer met hetgeen dat je betekenis geeft.” Van der Meer noemde “het niet vinden van dat ene woord.” Jansen vroeg zich af in hoeverre we de cultuur moeten zien als voedingsbodem voor de depressie-epidemie. “Ik ga er nog steeds vanuit dat er een biologische basis is voor depressie,” vertelde Schene. “Sociaal isolement als gevolg van onze cultuur kan een depressie echter wel versterken. Van den Bergh vond dat we de gevolgen van onze manier van samenleven voor depressieve klachten uiterst serieus moeten nemen: “Je kunt je afvragen of veel mensen echt depressief zijn, maar veel mensen lijden wel degelijk aan depressieve klachten. Je moet je dan afvragen wat er mis is in onze cultuur.” Schene voegde daaraan toe dat het belang van contact van groot belang is bij het voorkomen of genezen van een depressie. “Dat is een mooie lijn die we vanavond hebben teruggezien. Alle remedies die genoemd zijn gaan over verbondenheid. Of het nu gaat om menselijk contact of contact met de natuur.”

Door: Dave Willems

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Podcast:

Video:

Aankondiging

Er lijkt sprake van een ware depressie-epidemie. We hebben zelfs al een jaarlijks Depressiegala. Depressie wordt gezien als volksziekte nummer één. Hoe is dit zo gekomen? Zit er een weeffout in onze individuele samenleving die depressie in de hand werkt? Dragen we juist te weinig zorg voor een stabiele basis en onze weerbaarheid? Denk mee met wetenschappers over depressie in onze samenleving.

Hersenen en omgeving

Hersenziekte én cultuurziekte? Psychiater Aart Schene laat ons zien hoe je depressie als ziekte kunt benaderen. Bestaat er een biologische basis voor depressie? Hoe laat het terugkeren van een depressie bij patiënten zien dat ook psychische en sociale aspecten een grote rol spelen?

Filosoof en psycholoog Bert van den Bergh onderschrijft het effect van onze cultuur op depressie. Hij ziet depressie vooral als een vorm van existentieel isolement, iets wat onze competitieve samenleving in de hand werkt. In zijn lezing legt hij uit waarom volgens hem de essentie van een depressie in de verstoorde afstemming tussen individu en omgeving zit.

Culturele verschillen

Hoe zit het met depressie in andere culturen? Filosoof Hein van Dongen vertelt hoe psychische aandoening altijd ingebed zijn in een culturele context. De structuur van de sociale omgeving maakt dus ook deels de psychische stoornis. Van Dongen laat aan de hand van niet-Westerse opvattingen over depressie zien waarom er geen eenduidige definitie van de menselijke psyche bestaat.

Autobiografieën

Er verschijnen steeds meer autobiografieën over het hebben van een depressie. Zoals Pil van Mike Boddé en Kikker gaat fietsen van Maarten van Buuren. Hoe kunnen deze autobiografieën bijdragen aan het begrijpen van en betekenis geven aan depressie? Literatuurwetenschapper Anne-Fleur van der Meer draagt voor uit deze boeken en vertelt hoe de schrijvers, vaak onderbouwd met inzichten uit wetenschap en hulpverlening, ons een leidraad bieden voor het begrijpen van depressie.

Na de lezingen en voordrachten gaan Aart Schene, Bert van den Bergh, Anne-Fleur van der Meer en Hein van Dongen in gesprek onder leiding van programmamaker Liesbeth Jansen. Waar liggen raakvlakken en verschillen in hun opvattingen over depressie? Moeten we depressie als een stemmingsstoornis zien of gaan we daarmee voorbij aan de rol van onze cultuur? Onderschatten we het belang van sociale verbondenheid in onze samenleving als sociale antidepressiva? Wat kunnen we leren over depressie van individuele ervaringen? Moet de samenleving veranderen, of moeten we vooral ook beter gaan zorgen voor onszelf?

Over de sprekers

Aart Schene is hoogleraar Psychiatrie en hoofd van de afdeling Psychiatrie van het Radboudumc. Hij is mede-auteur van het Handboek depressieve stoornissen.

Bert van den Bergh is psycholoog en filosoof en docent Cultuurbeschouwing aan de Haagse Hogeschool. Hij promoveerde in 2018 op het proefschrift De gestolen stoornis: een cultuurfilosofische duiding van de depressie-epidemie en is de auteur van De schaduw van de zwarte hond.

Anne-Fleur van der Meer is literatuurwetenschapper en docent Filosofie en ethiek van de gezondheidszorg aan het Radboudumc. Ze promoveerde in 2018 op het proefschrift Ladders naar het licht. Depressie en intertekstualiteit in hedendaagse autobiografische literatuur.

Hein van Dongen is filosoof en werkzaam als consulent en docent aan verschillende onderwijsinstellingen. Hij is verbonden aan de stichting Filosofie Oost-West. Hij is schrijver van Bergson en Wilde beesten in de woestijn.

Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Dit is een programma van Radboud Reflects, het Donders Institute en Filosofie Oost-West