09|06|20 Livestream: De leugen regeert | Aftrap Maand van de Filosofie met lezing door filosoof Alicja Gescinska
Livestream: De leugen regeert | Aftrap Maand van de Filosofie met lezing door filosoof Alicja Gescinska | Dinsdag 9 juni| 19.30 – 20.45 uur | Online livestream
Aankondiging - De aftrap van de Maand van de Filosofie vindt dit jaar online plaats! Haak aan bij de livestream van de Vlaamse filosoof Alicja Gescinska, essayist van de Maand van de Filosofie en hoor waarom het een probleem is dat liegen normaal is geworden. Filosoof Marli Huijer verzorgt de inleiding.
Nepnieuws, feiten-vrije politiek, alternatieve waarheden. We nemen het niet meer zo nauw met de waarheid. De waarheid is een kwestie van perspectief geworden en experts genieten steeds minder autoriteit. Alicja Gescinska vertelt waarom het doelbewust verspreiden van onwaarheden een politiek probleem is geworden. Daarna gaat ze in gesprek met filosoof Cees Leijenhorst en beantwoordt ze online gestelde vragen. . Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Livestream: De leugen regeert | Aftrap Maand van de Filosofie met lezing door filosoof Alicja Gescinska
Vanuit een lege zaal, vanwege de coronamaatregelen, werd de livestream van de lezing van Alicja Gescinska door honderden deelnemers vanuit huis gevolgd. De Vlaamse filosoof Alicja Gescinska is dit jaar de schrijfster van het essay van de Maand van de Filosofie getiteld Kinderen van Apate. – over leugens en waarachtigheid. In haar lezing, georganiseerd ter gelegenheid van de opening van de landelijke Maand van de Filosofie, vertelde zij over het verschil tussen de waarheid en een leugen en tussen waarachtigheid en leugenachtigheid. Waarom lijkt het alsof we in een wereld leven waarin de waarheid er niet meer toe doet?
De Maand van de Filosofie 2020 werd geopend door Marli Huijer. Huijer is hoogleraar Publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, oud-Denker des Vaderlands en voorzitter van Stichting Maand van de Filosofie. Zij overhandigde het eerst exemplaar van het essay Kinderen van Apate aan Alicja Gescinska, natuurlijk op gepaste afstand, en nam deel aan het nagesprek onder leiding van filosoof Cees Leijenhorst.
Volgens Alicja Gescinska bestaat er binnen de filosofie bijna geen lastiger thema dan de waarheid. Filosofen zijn er al eeuwen naar op zoek. Omdat filosofen het niet met elkaar eens zijn over wat waarheid is, bestaan er nog steeds verschillende waarheidstheorieën met verschillende definities van de waarheid. Inmiddels leven we in een post-truth-tijdperk en het tijdperk van fake news. Hierbij wordt meestal aangenomen dat de waarheid het tegenovergestelde hiervan is.
Als je zegt dat we in post-truth-tijden leven impliceer je dat er ooit een waarheid is geweest. Maar dat is volgens Gescinska niet het geval, want er heeft nooit één waarheid bestaan. Ook het idee dat de leugen nu politiek wordt ingezet en dit het post-truth-tijdperk kenmerkt klopt niet. Geheimhouding en misleiding worden al eeuwen gebruikt als een legitiem middel om een politiek doel te bereiken. Leugens werden altijd al gebruikt in de politiek. Hannah Arendt wees ons daar al op.
Bovendien zijn leugens volgens Gescinska menselijk. Leugens hebben altijd al deel uitgemaakt van menselijke communicatie. Waar mensen zijn, zijn leugens. Apate is de godin van de leugen en wij zijn volgens Gescinska allemaal kinderen van haar. Toen de doos van Pandora werd geopend kwam de godin van de leugen eruit en werden wij haar kinderen. Dit maakt ons echter niet tot slechte mensen. We liegen en misleiden weliswaar, maar kunnen ook nadenken over de vraag of een leugen rechtvaardig is. En volgens Gescinska zijn er wel degelijk rechtvaardige en onrechtvaardige leugens.
Vaak wordt gezegd dat waarheid in het post-truth-tijdperk relatief is geworden. Door het postmodernisme zou de waarheid verdwenen zijn en zouden er alleen nog maar uiteenlopende waarheden zijn van verschillende mensen. Maar wat wordt aangeduid met post-truth gaat eigenlijk veel meer over het niet erkennen van de waarheid van de ander. Trump is geen kind van het postmodernisme: hij denkt dat hij de waarheid heeft en de ander de onwaarheid. Hij denkt juist niet dat iedereen zijn eigen waarheid heeft.
Nieuw aan onze tijd is de snelheid waarmee de leugen wordt verspreid. Met één leugenachtige tweet bereikt Trump direct miljoenen mensen. Is dit erg? Daarvoor moeten we eerst weten wat de leugen is. Sartre laat zien hoe complex de leugen is. Kun je bijvoorbeeld liegen en tegelijk de waarheid vertellen? Stel bijvoorbeeld dat je zelf denkt dat je liegt, maar dat het de waarheid is die je spreekt. Daarom moet je volgens Gescinska niet alleen nagaan of de verstrekte informatie overeenkomt met de werkelijkheid, maar ook naar de intentie van de uitspreker van deze informatie.
Gescinska onderscheidt meerdere kenmerken van liegen en de waarheid spreken. Het eerste kenmerk is dat iemand die liegt de intentie heeft om de waarheid te verdraaien. Het tweede kenmerk van de waarheid spreken is dat je een actie moet ondernemen. Dit kan talig zijn, maar het kunnen ook gebaren zijn die de wereld ingestuurd worden. Het derde kenmerk van de leugen is dat het cruciaal is dat de persoon die de leugen vertelt ervan overtuigd moet zijn dat hij of zij foute informatie verspreidt. Je kunt namelijk foute informatie de wereld in helpen en toch niet liegen. We denken gemakkelijk dat leugens altijd slecht zijn, maar dat is niet altijd het geval. Denk bijvoorbeeld aan je kinderen laten geloven in Sinterklaas of de paashaas, of een leugen die je vertelt om iemand te beschermen.
Naast de leugen en de waarheid is ook waarachtigheid voor Gescinska een belangrijk begrip. Waarachtigheid zit niet in de informatie zelf, maar is een eigenschap van mensen. Het gaat hierbij om de intentie van iemand. Waarachtigheid kun je opdelen in authenticiteit en oprechtheid. Authenticiteit gaat om waarachtigheid naar jezelf, je oprechtheid om waarachtig te zijn naar de ander. Het is bij onderlinge communicatie en het aangaan van relaties belangrijk dat we uit kunnen gaan van de waarachtigheid van de ander. We gaan ervan uit dat ons handelen waarachtig is. Als je vraagt om een glutenvrij brood bij de bakker, dan ga je ervan uit dat je dat ook krijgt. Volgens filosoof Immanuel Kant is al ons handelen moreel handelen, omdat het is ingebed in de waarachtigheid.
Waarom is het volgens Gescinska zo belangrijk om te streven naar waarachtigheid en niet te blijven denken in termen van waarheid? Je kunt volgens haar pas gelukkig samenleven als waarheid en waarachtigheid samengaan. In onderdrukkende regimes valt je waarachtigheid niet samen met de waarheid. Als we niets om waarachtigheid en waarheid geven, staat onze vrijheid op het spel. We hebben daarom de plicht om waarachtig te zijn en waarheidslievend te blijven, omdat daarmee onze vrijheid gewaarborgd is.
Tot slot gaf Gescinska de kijkers mee dat het belangrijk is om altijd te blijven twijfelen en kritisch te blijven denken. Je bent pas echt vrij en er is pas echt sprake van een vrije samenleving als er niet maar één waarheid is. Blijf daarom altijd op zoek naar kennis en ga niet uit van je eigen grote gelijk. Waarom vind je wat je vindt? Op welke bronnen baseer je je kennis? Gebruik je daarvoor verschillende bronnen? Herwaardering van de waarheid begint volgens Gescinska met twijfel en met onderzoek. Er is niks zo belangrijk als je omringen met andersdenkenden en met hen het gesprek aangaan. Van mening verschillen en open staan voor de ander zijn belangrijk. Durf aan jezelf te twijfelen. De ander kan gelijk hebben.
Door: Anouta de Groot
Video:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
De aftrap van de Maand van de Filosofie vindt dit jaar online plaats! Haak aan bij de livestream van de Vlaamse filosoof Alicja Gescinska, essayist van de Maand van de Filosofie, en hoor waarom het een probleem is dat liegen normaal is geworden. Filosoof Marli Huijer verzorgt de inleiding.
Nepnieuws, feiten-vrije politiek, alternatieve waarheden. We nemen het niet meer zo nauw met de waarheid. De waarheid is een kwestie van perspectief geworden en experts genieten steeds minder autoriteit. Alicja Gescinska vertelt waarom het doelbewust verspreiden van onwaarheden een politiek probleem is geworden. Daarna gaat ze in gesprek met filosoof Cees Leijenhorst en beantwoordt ze jullie online gestelde vragen.
Wil je deze lezing niet missen? Zet dan de reminder op YouTube aan of schrijf je in. Je ontvangt dan naast een herinnering vooraf, het verslag van deze lezing achteraf in je mailbox. Deelname is gratis. Er is geen opname van deze lezing beschikbaar na afloop.
Liegen als strategie
De leugen regeert. Politici als Donald Trump komen weg met glasharde leugens, zelfs als iedereen kan zien dat er gelogen wordt. Betekent deze manier van openlijk liegen dat de waarheid er niet meer toe doet? In de politiek is liegen een succesvolle politieke strategie geworden, maar ook daarbuiten heeft de waarheid zijn autoriteit verloren. Vaak wordt zelfs gesteld dat dé waarheid niet bestaat. Hoe is het dan nog mogelijk om naar de waarheid te streven?
Waarachtigheid
Alicja Gescinska legt uit dat in onze huidige samenleving niet het bestaan van onwaarheden op zichzelf, maar het doelbewust verspreiden daarvan een maatschappelijk probleem is geworden. Liegen is normaal geworden. Het is in de wereldpolitiek een groot gevaar geworden dat we met voorbedachte rade misleidt en gemanipuleerd worden. Gescinska analyseert de leugen en haar tegenpool, de waarachtigheid, en vertelt waarom liegende politici de vrijheid van de samenleving ondermijnen.
Objectieve waarheid
Hoe kan het dat de leugen is uitgegroeid tot een geaccepteerde manier van handelen? In gesprek met filosoof Cees Leijenhorst van de Radboud Universiteit bespreekt Alicja Gescinska de morele gevolgen van de normalisering van de leugen. Is de waarheid het nastreven nog waard?
Programma
19.15 Opening livestream
19.30 Welkom door Cees Leijenhorst
19.35 Openingswoord door Marli Huijer
19.40 Lezing door Alicja Gescinska
20.10 Gesprek, met vragen van kijkers via www.menti.com (inlogcode volgt tijdens de livestream)
20.45 Einde programma
21.00 Sluiting livestream
Over de sprekers
Alicja Gescinska is filosoof, schrijver en essayist van de Maand van de Filosofie. Ze is schrijver van Intussen komen mensen om, Thuis in muziek, Een soort van liefde en De verovering van de vrijheid. Een hoofdthema in haar werk is vrijheid.
Marli Huijer is hoogleraar Publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van Stichting Maand van de Filosofie.
Maand van de Filosofie
Juni is de Maand van de Filosofie 2020 met als thema 'Het uur van de waarheid'. Filosoof Alicja Gescinska schrijft over dit thema het essay van de Maand van de Filosofie. Het kinderboek wordt dit jaar geschreven door Annelies Verbeke. Ook wordt tijdens de Maand van de Filosofie traditiegetrouw de Socratesbeker uitgereikt, de prijs voor het beste filosofieboek van het afgelopen jaar.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.