07|07|20 Livestream: Corona - een filosofisch perspectief | Lezing en gesprek met filosoof René ten Bos
Livestream: Corona - een filosofisch perspectief | Lezing en gesprek met filosoof René ten Bos | Dinsdag 7 juli 2020 | 20.00 – 21.15 uur | Online bij Radboud Reflects
Aankondiging - Van angst tot preventie, van lockdown tot mondkapje. De coronastorm heeft zijn kop opgestoken in lichaam en samenleving. Of het nu gaat over de oorzaken, de omgang of de reacties op de crisis: op zijn eigen sceptische maar humoristische manier stelt filosoof René ten Bos vragen bij de vanzelfsprekendheden van de coronacrisis. Sluit aan bij deze livestream en denk mee! Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Deskundigheid, preventie en oorlogstaal: Een filosofisch perspectief op de coronacrisis
Mondkapjes, lockdown en oorlogstaal: een ‘storm’ van corona raast door onze lijven en door de samenleving. René ten Bos, filosoof aan de Radboud Universiteit en voormalig Denker des Vaderlands, biedt in zijn nieuwe boek De Coronastorm een filosofisch perspectief op de coronacrisis. Aan de hand van 26 thema’s analyseert hij de situatie, waarvan hij er drie in deze lezing uitlichtte, live vanuit LUX. Over elk van de drie thema’s ging Ten Bos vervolgens in gesprek met programmamaker Liesbeth Jansen.
Deskundigheid
Als eerste van de drie thema’s stelde Ten Bos deskundigheid ter discussie. Volgens Ten Bos is een deskundig iemand, iemand die zijn eigen onwetendheid beter weet te verdoezelen dan anderen. Dat betekent niet dat deskundigen niets weten: ze zijn alleen nooit helemaal zeker van hun zaak. Deskundigheid gaat steeds meer over ‘waarschijnlijkheid’ dan over ‘zekerheid’, stelde Ten Bos. Er worden onderwerpen bestudeerd die we nooit helemaal zeker kunnen weten, omdat we de uitgangssituatie niet kennen. We komen steeds meer wetenschappers tegen die niet denken in zekerheden, maar in onzekerheden.
We vertrouwen in deze crisis op de experts, maar die weten het ook niet zeker. Is de coronacrisis dan wel een terugkeer van de experts te noemen, zoals vaak wordt beweerd? Ten Bos signaleerde een selectief vertrouwen in experts: artsen en virologen hebben nu veel gezag, terwijl aan de deskundigheid van milieuwetenschappers vooral getwijfeld wordt. Ten Bos illustreerde zijn stelling met het RIVM: het instituut dat de maatregelen bedenkt die miljoenen Nederlanders collectief volgen, stond een paar maanden geleden nog onder druk, omdat meerdere instanties, waaronder politieke partijen en grote groepen boeren, de stikstofcijfers van datzelfde RIVM niet vertrouwden. Ten Bos twijfelt daarom niet aan het gezag van deskundigen, maar wel aan de manier waarop wij omgaan met deskundigen. In het ene geval geloven we ze wel, in het andere geval niet.
Preventie
Het tweede thema dat René ten Bos aan de orde stelde was preventie. Hij stelde dat de ‘V’ van volksgezondheid en de ‘M’ van ‘Milieu’ in ‘RIVM’ sterk gerelateerd zijn aan elkaar. Beide zijn van groot belang in de samenleving, maar toch, zei Ten Bos, vinden wij de connectie tussen deze twee elementen moeilijk te begrijpen. Volgens Ten Bos kan Milieu gezien worden als preventie, en heeft Volksgezondheid een meer curatieve functie. Concreet weten we welke maatregelen genomen moeten worden om zoönotische aandoeningen, zoals COVID-19, te weerhouden een plaats te vinden in onze samenleving. Namelijk door zorg te dragen voor ons milieu. Toch lukt het de mens niet om actie te ondernemen. We focussen ons eerder op de zorg voor de zieken en het vinden van een vaccin, de Volksgezondheid, dan dat we preventieve actie ondernemen op het gebied van Milieu om ervoor te zorgen dat ziektes zoals COVID geen kans meer krijgen in onze wereld.
“Preventie eist iets van ons waar we liever niet aan willen. Het tast je aan in je bestaanswijze en geeft aan dat er niet alleen verandering in de wereld nodig is, maar ook in onszelf,” zei Ten Bos. Preventie vinden we moeilijker dan een oplossing verzinnen om het probleem ogenschijnlijk te verhelpen. Natuurlijk kunnen we dingen niet altijd voorzien of voorkomen, maar tegelijkertijd kunnen we niet leven zonder vormen van preventie. We moeten de Volksgezondheid aan Milieu gaan koppelen. “Een klein beetje gevoel van urgentie” hierover is nodig, aldus Ten Bos.
Coronafascisme
Vanwege een deelnemersvraag kwam de term coronafascisme aan de orde in het tweede deel van de avond. Een andere vorm van preventie is terug te zien in de huidige anderhalvemetermaatschappij, namelijk de preventie op ziek worden. Is deze preventie gerechtvaardigd? Moeten we in deze crisis onze leider volgen en de anderhalve meter aanhouden? Ten Bos stelde dat dit een eigen keuze is. Het is een wet, waarbij je zelf kun kiezen of je je daar aan wilt houden. Met de preventieve maatregelen wordt er, vond Ten Bos, een “ongekende soort geweld op ons uitgeoefend.” Daarbij zei hij niet dat dit “geweld” onterecht is: de autoriteiten vinden het nu gerechtvaardigd. Toch duidt hij dit geweld aan met de naam ‘coronafascisme’. Door het feit dat er gepraat wordt over bewapening voor boa’s; dat er gesteld wordt dat Nederland achter de leider moet gaan staan, en dat de hoofdredacteur van een nationale krant vindt dat er een ‘eenheid’ moet zijn in de verslaggeving van de coronacrisis, vond Ten Bos deze term precies goed gekozen.
Oorlogstaal
Het derde en laatste thema dat Ten Bos besprak is oorlogstaal. Van Macron tot Mark Rutte: Europa verklaarde in maart “in oorlog te zijn” met het virus. Kunnen we het coronavirus en de bijbehorende crisis vergelijken met een klassieke oorlog? Volgens Ten Bos zijn er overeenkomsten, maar ook verschillen. Waar een klassieke oorlog meestal tussen twee naties plaatsvindt, waarbij de ene partij de andere tot overgave probeert te dwingen in een bepaalde vorm van een contractuele handeling, gaat het er in de coronacrisis om de vijand te elimineren.
Daarnaast valt het woordgebruik tijdens de crisis op. We noemen overledenen aan COVID-19 “COVID-slachtoffers,” terwijl het woord ‘slachtoffers’ normaal gesproken een hele andere groep mensen aanduidt, namelijk mensen die overleden zijn aan bijvoorbeeld terreur. We noemen mensen die aan ziekten zijn overleden vrijwel nooit slachtoffers, zo spreken we niet van slachtoffers van kanker, zei Ten Bos. Ook de heldenverering die in een klassieke oorlog herkend kan worden, is terug te zien in de coronacrisis. Het klappen voor de helden in de zorg is een voorbeeld. Zo toont de huidige crisis overeenkomsten en verschillen met een klassieke oorlog.
Ten Bos erkende dat zijn perspectief op de coronamaatregelen Nederlanders tegen de borst zou kunnen stoten. Toch pleitte hij voor debat: “blijf in gesprek met de vijand.”
Door: Inge de Vries
Video:
Podcast:
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Van angst tot preventie, van lockdown tot mondkapje. De coronastorm heeft zijn kop opgestoken in lichaam en samenleving. Of het nu gaat over de oorzaken, de omgang of de reacties op de crisis: op zijn eigen sceptische maar humoristische manier stelt filosoof René ten Bos vragen bij de vanzelfsprekendheden van de coronacrisis. Sluit aan bij deze livestream en denk mee!
Deskundigheid
Door de coronacrisis lijkt de crisis van de expertise tot een einde te zijn gekomen. Hiervoor schenen veel mensen eerder te denken dat een deskundige geen kennis heeft, maar ook alleen maar een mening ventileert. Maar sinds de pandemie hangen we aan de lippen van het RIVM. Toch is dit ook gevaarlijk, stelt René ten Bos, want wetenschap is nooit eenduidig en zonder twijfel. Zodra ze dit wel gaat proberen, bijvoorbeeld om de publieke opinie te vriend te houden, ondergraaft ze haar eigen fundamenten.
Gereedschapskist
René ten Bos schreef De coronastorm – Hoe een virus ons verstand wegvaagde, waarin hij aan de hand van 26 thema’s – één bij elke letter van het alfabet – de coronacrisis analyseert. Het woordenboek fungeert als een gereedschapskist om je te kunnen verhouden tot de veelkoppige dimensie van de crisis. Waarom spreken we over de pandemie in oorlogstaal? Wat is de relatie tussen preventie en angst? Tijdens de lezing gaat René ten Bos in op deze en aanverwante kwesties, en beantwoordt hij vragen die je als kijker via www.menti.com kunt stellen. Programmamaker Liesbeth Jansen is de gespreksleider.
Over de spreker
René ten Bos is filosoof aan de Radboud Universiteit en voormalig Denker des Vaderlands. Daarnaast is hij columnist voor onder meer Het Financieel Dagblad en Filosofie Magazine. Van zijn hand verschenen De coronastorm (2020), Dwalen in het antropoceen (2017) en Extinctie (2019).
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.