24|09|20 Boeddhisme in de uitverkoop? | Redetwist met filosoof Marc De Kesel en psychiater Anne Speckens
Boeddhisme in de uitverkoop? | Redetwist met filosoof Marc de Kesel en psychiater Anne Speckens | Donderdag 24 september 2020 | 20.00 – 21.30 uur
"Coronaproof, erg goede bewaking, fijn veilig gevoel, top! Leuke opzet van de avond, te kort ;-)! Erg genoten, complimenten voor allen!" (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Sandra van Veen heeft een stressvolle baan bij een groot internationaal bedrijf. Ze wordt geacht 24 uur per dag bereikbaar te zijn en haar salaris en toekomstige carrière hangen af van de targets die ze moet halen. Net als veel van haar collega’s kampt Van Veen met burn-out klachten. Sinds kort biedt het bedrijf daarom een wekelijkse training mindfulness aan voor alle medewerkers van het bedrijf. Doel is om de medewerkers meer rust en concentratie bij te brengen, zodat ze de hectiek van hun stressvolle baan beter aankunnen. In deze Redetwist kruisen filosoof Marc De Kesel en psychiater Anne Speckens de degens over de commercialisering van spiritualiteit aan de hand van deze casus. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Mag mindfulness op de werkvloer?
Mag mindfulness ingezet worden voor bedrijfsdoeleinden? Op 24 september vond in de Lindenberg een heuse ‘rechtszaak’ over deze kwestie plaats. De uitverkochte zaal werd met een gongslag tot de orde geroepen, waarna dr. Marcel Becker in volle academische toga de twee ‘getuigen-deskundigen’ opriep. Prof. Anne Speckens, directeur van het Radboudumc Centrum voor Mindfulness en hoogleraar psychiatrie, wilde ingaan tegen het beeld van mindfulness-training als bedwelmend middel voor werknemers. Prof. Marc de Kesel, directeur van het Titus Brandsma Instituut en expert op het gebied van de mystiek, had de bedoeling ons juist te waarschuwen voor het losrukken van mindfulness uit zijn bedoelde context om onze eigen problemen ermee uit de weg te gaan.
Open staan
Speckens begon door eerst uit te leggen wat ‘mindfulness’ nu behelst. Ze stelde dat veel critici niet altijd weten waar ze het over hebben. Wat is mindfulness en wat doen mensen eigenlijk in zo’n cursus? Speckens hield de definitie van Jon Kabat-Zinn, een van de eerste wetenschappers die onderzoek deed naar de medische toepassingen van mindfulness, aan: “met aandacht aanwezig zijn in het huidige moment, op een manier waarop je een ‘open mind’ hebt en niet bevooroordeeld bent”. Mindfulness is een vaardigheid.
In de cursussen van het Centrum voor Mindfulness leert men eerst stil te staan. Geen gemakkelijke opgave, merkte Speckens op, gezien we het zo gewend zijn steeds maar door te hollen. Het stilstaan is een eerste stap om ons bewust te worden van onze ervaring, onze emoties en gedachten. Door het stilstaan leren medewerkers zich bewust te worden van de automatische manieren waarop ze op bepaalde situaties reageren: vermijding, onderdrukking, afwijzing of overcompensatie. Doordat mensen zich van deze patronen bewust worden, kunnen ze de vraag gaan stellen of er niet anderen manieren zijn om met deze situaties om te gaan.
Het systeem van binnen veranderen
De trainingen hielpen niet alleen om mensen beter in ‘het systeem’ te laten functioneren. Speckens citeerde een arts-assistent: “Ik ben nu beter in staat om te kiezen voor mijn eigen zwangerschap, dat op de eerste plaats te stellen en mijn werkuren te verminderen”. Volgens Speckens gaat hier iemand door de training juist tegen het systeem in! Ook de ‘bazen’ – chirurgen, artsen – halen voordelen uit de cursus. Ze citeerde een arts, die opmerkte dat hij de omgang met medewerkers vanuit een heel ander perspectief benaderd.
Door leidinggevenden mindfulness te laten ontwikkelen, veranderen we wel degelijk het systeem, stelde Speckens. Ze sloot haar betoog af met een citaat van de directeur van het Mindfulness Center in Groot-Britannië: "We may choose to respond to the world by attempting to shape it justly and compassionately. And we may seek to manage our distress and increase our agency, discernment and self-understanding. To set these complementary actions at odds with each-other is a waste of time we do not have"
Moet ik gelukkig zijn?
Marc de Kesel begon door op te merken dat hij ietwat aarzelt, omdat hij niet graag iets bejegend dat de samenleving als positief ervaart. De Kesel begreep wel waarom mindfulness ‘in’ is, maar het zou volgens hem niet zo moeten zijn. Ons gebruik van mindfulness op het kantoor trekt een element van een nobele en ons vreemde traditie uit zijn verband. Het is helemaal niet bedoeld als therapie voor mensen die een probleem hebben, stelde De Kesel. Mindfulness is één onderdeel van een zware spirituele levenswijze waarop men goed voorbereid moet zijn. De Kesel stoorde zich eraan dat wij westerlingen iets uit een andere cultuur halen en het dan voor onze eigen doeleinden gaan gebruiken.
Dat wij mindfulness inzetten om mensen weer gelukkig op de werkvloer te maken, is voor De Kesel problematisch. “De mens heeft het recht zich zo te voelen als hij wil. Hij HOEFT niet gelukkig te zijn!” Als iemand psychische problemen heeft, is dit omdat hij zich niet meer in zijn eigen ‘verhaal’ herkent. Om die persoon te helpen moet je hem niet ‘weer gelukkig maken’, stelde De Kesel, maar hem confronteren met het probleem van zijn vrijheid tegenover dat levensverhaal. Met mindfulness-therapie herwin je die vrijheid volgens De Kesel niet, maar dek je het probleem van die vrijheid weer toe.
De oosterse vlucht van de westerse mens
De Kesel vroeg zich af of onze fascinatie voor mindfulness en oosterse spiritualiteit niet een soort vlucht voor onszelf is. De westerse mens zit volgens De Kesel vol onbehagen voor de realisatie dat niet een of andere godheid, maar wij zelf de verantwoordelijkheid voor de wereld dragen. Daarom voelen we ons aangetrokken tot een spiritualiteit die ons vertelt dat we niet afgesneden zijn van de wereld, maar dat we juist één zijn en in een altijd-aanwezig nu leven. Die scheiding tussen zelf en wereld moeten we volgens De Kesel niet toedekken, maar hard confronteren. “Als we denken dat we allemaal verbonden zijn en allemaal in het nu leven, verliezen we de kritische tools om ons werkelijke bestaan te confronteren”, stelde hij.
Onderzoekt alles
De sprekers reageerden ook op stellingen en vragen van het publiek. Terwijl ze het met elkaar oneens waren over de typering van mindfulness als vlucht, waren Speckens en De Kesel eensgezind over de stellingen. Beiden stelden dat het streven naar rust niet in een bedrijfsomgeving past en dat je met mindfulness-apps alleen niet echt tot mindfulness komt. In reactie op een vraag uit het publiek over hoe we ons dan tegenover de oosterse traditie moeten verhouden pleitten ze ervoor om die traditie niet als extern monolithisch object te zien, maar als veelzijdige gesprekspartner voor onze eigen samenleving. Speckens sloot af met een passend citaat, dat haar Boeddhistisch overkwam maar uit de Bijbel blijkt te komen: “Onderzoekt alles en behoudt het goede”.
Een stemming onder het publiek gaf een krappe meerderheid voor De Kesel: 53% tegenover 47% voor Speckens. Becker kondigt daarmee het oordeel van deze ‘rechtbank’ aan: mindfulnestraining bij multinationals wordt verboden! Als afsluiting galmt de gongslag nogmaals door de zaal, gevolgd door een daverend applaus.
Dit verslag is geschreven door Thom Janssen, als onderdeel van de Research Master Filosofie van de Radboud Universiteit.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Sandra van Veen heeft een stressvolle baan bij een groot internationaal bedrijf. Ze wordt geacht 24 uur per dag bereikbaar te zijn en haar salaris en toekomstige carrière hangen af van de targets die ze moet halen. Net als veel van haar collega’s kampt Van Veen met burn-out klachten. Sinds kort biedt het bedrijf daarom een wekelijkse training mindfulness aan voor alle medewerkers van het bedrijf. Doel is om de medewerkers meer rust en concentratie bij te brengen, zodat ze de hectiek van hun stressvolle baan beter aankunnen.
Een systeem van uitputting
Van Veen heeft echter een achtergrond in het boeddhisme en vindt de training moreel verwerpelijk: mindfulness wordt hier ingezet om mensen binnen een neoliberaal systeem te houden, aldus Van Veen. Ze stelt dat de commerciële training alleen maar tot doel heeft om mensen binnen een systeem te houden dat hen uitput en uitbuit in plaats van radicaal anders naar het leven te gaan kijken, zoals de oorspronkelijke doelstelling van mindfulness is. Ze eist dan ook bij de rechter dat de training wordt stopgezet.
Het doel heiligt de middelen?
In deze Redetwist kruisen filosoof Marc De Kesel en psychiater Anne Speckens de degens over de commercialisering van spiritualiteit aan de hand van deze casus. Is het een probleem wanneer spirituele praktijken worden gebruikt als een manier om mensen aan de gang te houden binnen een systeem dat niet deugt? Of heiligt het doel de middelen zolang de deelnemers minder stress en onrust ervaren, minder piekeren en beter slapen? Doe als deelnemer actief mee aan de discussie en vel aan het einde van de avond, samen met de rechter, een oordeel.
Op basis van prikkelende stellingen gaan Anne Speckens en Marc De Kesel met elkaar in discussie. Programmamaker Liesbeth Jansen is rechter en gespreksleider.
Over de sprekers
Anne Speckens is directeur van het Radboudumc Centrum voor Mindfulness en hoogleraar psychiatrie met een focus op stemmings- en angststoornissen. Bovendien is ze betrokken bij wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van mindfulness.
Marc De Kesel is filosoof en directeur van het Titus Brandsma Instituut. Hij doet onderzoek naar de theorie van religie en mystiek. Van zijn hand verschreven onder meer Zelfloos. De mystieke afgrond van het moderne ik (2017), Niets dan liefde (2012) en Goden breken (2010).
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.