Droogte | Lezingen met ecoloog Sarian Kosten en milieufilosoof Marc Davidson
Droogte | Lezingen met ecoloog Sarian Kosten en milieufilosoof Marc Davidson | Maandag 28 september 2020 | 20.00 – 21.15 uur | LUX, Nijmegen en livestream via Radboud Reflects | Radboud Reflects, Radboud Green Office en Radboud Recharge
Video | Podcast | Radboud Recharge: interview Sarian Kosten: Droogte schaadt onze wateren: volg het voorbeeld van de bever
"Interessante lezingen, nieuwe dingen opgestoken, bedankt!" (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Er lijkt iets groots en unieks aan de hand in Nederland. We moeten omgaan met droogte. We kunnen als geen ander het water buitenhouden, maar omgaan met droogte is van een hele andere orde. Is droogte de nieuwe norm? Kom luisteren naar o.a. aquatisch ecoloog Sarian Kosten die ingaat op de vraag wat droogte precies inhoudt, waar het door ontstaat en waarom het een probleem is. Moeten we ons handelen aanpassen aan een nieuwe waterbalans? Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Droogte in een waterland
Nederland, dat lang heeft moeten vechten om het water buiten de deur te houden, moet nu leren omgaan met toenemende droogte. Hoe ontstaat droogte en hoe gaan wij als mens met dit probleem om? Sarian Kosten, aquatisch ecoloog, legde het publiek uit hoe veranderingen in het weer samenhangen met het ontstaan van droogte en, op grotere schaal, met het klimaat. Daarna ging Marc Davidson, hoogleraar filosofie van duurzaamheid en milieu, in op hoe de mens omgaat met problemen zoals droogte en welke perspectieven er botsen in het zoeken naar oplossingen. Tot slot gingen Kosten en Davidson in gesprek Met Tjidde Tempels, programmamaker bij Radboud Reflects.
Neerslag en timing
Sarian Kosten liet zien dat Nederland in de afgelopen eeuw te maken kreeg met toenemende neerslag. Het is dus meer gaan regenen: niet alleen in de herfst en winter, maar ook in de lente en zomer. Hoe kan het dat we dan toch droogte meemaken? Terwijl de neerslag per jaar stijgt, zien wetenschappers dat het neerslagoverschot sterk daalt, legde Kosten uit. De temperatuur stijgt, waardoor water sneller verdampt. De toenemende neerslag levert ons dus netto weinig op.
Daarnaast speelt een ander fenomeen. Wanneer neerslag op een kale grond terechtkomt, komt een gedeelte van het water in het grondwater terecht. Een ander gedeelte vult het bodemvocht aan en weer een ander gedeelte verdampt. In noordelijk en centraal Europa krijgen we steeds meer te maken met zeer warme lentes, waarin planten goed kunnen groeien. Hierdoor is een groot gedeelte van het bodemvocht al in de lente, via de planten, verdampt. Wanneer de zomer ook warm uitpakt, is al dit vocht niet meer beschikbaar voor plantengroei in de zomer en ontstaat droogte. De timing van bepaalde natuurfenomenen verschuift en dat veroorzaakt droogte, legde Kosten uit.
Van ecosysteem naar klimaat
Een warm voorjaar zorgt voor vroege plantengroei, wat zorgt voor extra droogte in de zomer. Dit heeft niet alleen effect op een specifiek ecosysteem, maar ook op het klimaat. Doordat er over het hele jaar bezien minder plantengroei is door de droogte, zijn er minder planten om CO2 op te nemen en komt er meer CO2 in de atmosfeer. Dit versterkt vervolgens het broeikaseffect en dus klimaatverandering. Deze positieve terugkoppeling is een van de manieren waarop ecosystemen en het klimaat zich tot elkaar verhouden.
Wat kunnen we hieraan doen? Kosten legde uit dat onderzoek uitwijst dat veel ecosystemen wel tegen een stootje kunnen. Maar dan is het wel belangrijk dat een probleem lokaal wordt aangepakt. Dan wordt het systeem namelijk robuuster voor een globale stressor, zoals klimaatverandering. Daarnaast weten we op kleiner, lokaal niveau, beter wat onze acties doen. Lokaal in actie komen is dus een oplossing volgens Kosten.
Voorkomen of genezen?
Hoe gaan we om met droogte? Marc Davidson vroeg zich af waarom we überhaupt voor deze vraag staan. Dat is volgens hem, omdat de mens beter is in genezen dan voorkomen. We zijn gefocust op de korte termijn en hebben moeite naar de verre toekomst te kijken. Als wij maatregelen treffen om verdere klimaatverandering te voorkomen, moeten wij nu met de kosten leven, terwijl de baten van onze acties pas ver in de toekomst zullen optreden. Het kost namelijk tijd voordat het klimaat reageert op een verandering in de atmosfeer: het kan zo’n 50 tot 70 jaar duren voordat onze acties in het heden effect hebben op het klimaat. De effecten die wij nu ervaren, komen door de emissies van onze voorouders. Dat maakt het volgens Davidson, naast een psychologisch probleem van kortetermijndenken, ook een moreel probleem: wij moeten omgaan met de effecten van onze acties op toekomstige generaties.
In Nederland gaan we eerder voor adaptatie, aanpassing, dan voor mitigatie, het beperken van de opwarming van de aarde, vertelde Davidson. Omdat het lang duurt voordat de voordelen van mitigatie zichtbaar worden, kiezen we voor maatregelen die ons direct voordeel opleveren: adaptatie. Bijvoorbeeld het bouwen van een dijk, die ons op de korte termijn beschermt tegen het water. Naast ons kortetermijndenken, is dat ook omdat er alleen bij mitigatie een sociaal dilemma ontstaat en bij adaptatie niet. In dit conflict tussen individuele en collectieve belangen probeert iedereen de vruchten te plukken van andermans klimaatmaatregelen, maar wil niemand kosten dragen, oftewel: zelf streng klimaatbeleid invoeren. De uitkomst is niet optimaal. De oplossing is om te coördineren: samen afspraken maken met sancties voor wie zich er niet aan houdt. Helaas werkt ook dit niet altijd, zei Davidson. Bijvoorbeeld bij het klimaatakkoord van Parijs, waar maatregelen zijn afgesproken die volgens experts niet vooruitstrevend genoeg zijn.
Technologie versus natuur
Naast het feit dat de mens kortzichtig is en dat we sociale dilemma’s het liefst afwentelen op een suboptimale oplossing, verschillen mensen ook fundamenteel in mening over hoe we met problemen zoals droogte om zouden moeten gaan. Aan de ene kant zijn er mensen die naar technologische ontwikkelingen kijken voor oplossingen. Zo zijn er boeren die GMO-gewassen willen gebruiken die beter tegen droogte bestand zijn dan andere gewassen. Aan de andere kant bekijken mensen deze inzet van technologie met argwaan. De natuur zou uitgebreid moeten worden, niet de technologie. Zelfs als deze technologie zou helpen, wordt deze als gevaarlijk gezien, omdat er negatieve bijeffecten kunnen optreden. Het probleem bij dit debat is volgens Davidson dat het verder gaat dan de wetenschap kan duiden. Er botsen simpelweg verschillende ideeën over risico’s. De techneuten willen best risico nemen met het uitproberen van oplossingen, terwijl natuurliefhebbers liever nu de natuur beschermen uit voorzorgsprincipe.
Rampen
In het nagesprek met programmamaker Tjidde Tempels praatten Kosten en Davidson onder andere over visuele, acute dreiging. Waarom zullen mensen waarschijnlijk pas in actie komen als de IJssel droog komt te liggen? Volgens Davidson reageren mensen het beste op rampen. De watersnoodramp staat in ons collectieve geheugen gegrift, maar we hebben nog geen ervaring met een droogteramp. Wat Kosten en Davidson betreft wachten we niet op de droogteramp, maar moeten we nu handelen. Daarbij hebben grote energieverbruikers en de overheid een grote verantwoordelijkheid om een rechtvaardige oplossing voor droogte te verzinnen.
Door: Inge de Vries
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Video
Podcast
Aankondiging
Er lijkt iets groots en unieks aan de hand in Nederland. We moeten omgaan met droogte. We kunnen als geen ander het water buitenhouden, maar omgaan met droogte is van een hele andere orde. Is droogte de nieuwe norm? Kom luisteren naar aquatisch ecoloog Sarian Kosten die vertelt wat de gevolgen zijn voor de natuur en of we ons handelen moeten aanpassen aan een nieuwe waterbalans.
Klimaatverandering
Extreme droogte, waterrantsoenen, de bodem die jaren nodig heeft om te herstellen, bossen die massaal sterven en vlinders, vissen en libellen die bedreigd worden. De kranten staan vol met alarmerende berichten over de droogte, maar tegelijk regent het af en toe pijpenstelen. De natuur lijkt uit balans. Aquatisch ecoloog Sarian Kosten vertelt wat er nu echt aan de hand is. Wat zijn de gevolgen voor de natuur? Wat verandert er? En moeten we op zoek naar oplossingen of moeten we het gewoon laten gaan?
Techno-fix
Ecomodernisten stellen dat de mens door middel van geo-engineering - zoals het beïnvloeden van weerspatronen - het klimaat naar haar hand zetten. Moeten we ons heil zoeken in de techniek? Het water gingen we te lijf met dijken en molens, dus kunnen we de droogte ook niet aanpakken met technologie? Of is dat een te optimistisch kijk op deze problematiek? Milieufilosoof Marc Davidson reflecteert op onze verhouding ten opzichte van technologie in de strijd tegen klimaatverandering en op de wenselijkheid van een mogelijke techno-fix.
Optimisme
Na hun lezingen gaan Sarian Kosten en Marc Davidson onder leiding van ethicus Tjidde Tempels met elkaar in gesprek. Hoe moeten we omgaan met de droogte? Is de droogte onafwendbaar zoals sommige eco-pessimisten stellen? Of zijn er weldegelijk oplossingen? Ook denken ze na over wie welke verantwoordelijkheid kan dragen in onze omgang met de droogte.
Over de sprekers
Sarian Kosten is aquatisch ecoloog aan de Radboud Universiteit. Zij doet onderzoek naar de effecten van klimaatverandering op de waterkwaliteit en het leven in het water. Lees het interview van Radboud Recharge met Sarian Kosten: Droogte schaadt onze wateren: volg het voorbeeld van de bever.
Marc Davidson is hoogleraar Filosofie van duurzaamheid en milieu aan de Radboud Universiteit.
Tjidde Tempels is ethicus en politicoloog. Hij is gepromoveerd in toegepaste ethiek en werkt als programmamanager bij Radboud Reflects.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.