17|11|20 God en de stad; zorg voor de ander | Lezing en gesprek (livestream) met humanisme-kenner Niels De Nutte, theoloog Janneke Stegeman en religiewetenschapper Paul van der Velde

God en de stad; zorg voor de ander | Lezing en gesprek (livestream) met humanisme-kenner Niels De Nutte, theoloog Janneke Stegeman en religiewetenschapper Paul van der Velde | Dinsdag 17 november 2020 | 20.00 - 21.30 uur | Online bij Radboud Reflects | Radboud Reflects en Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat deBuren

Podcast | Video

Aankondiging - Waarom zorgen we voor elkaar? De coronacrisis laat duidelijk zien dat mensen elkaar helpen en opvangen, ook zonder dat ze daar zelf beter van worden. In veel religies wordt dit omkijken naar de medemens naastenliefde genoemd. Ook in het humanisme is naastenliefde een belangrijke term. Wat betekent naastenliefde in het humanisme? En hoe verhoudt die humanistische betekenis zich tegenover de Christelijke en Boeddhistische betekenis van naastenliefde? Kom en luister naar  humanisme-onderzoeker Niels De Nutte, theoloog Janneke Stegeman en religiewetenschapper en Boeddhisme-kenner Paul van der Velde. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Naastenliefde in humanistische, christelijke en boeddhistische zin

De coronacrisis laat zien dat mensen klaarstaan om anderen te helpen en op te vangen. Waarom zorgen we voor elkaar? Welke rol speelt deze naastenliefde in het humanisme, christendom en boeddhisme? Welke verschillen en overeenkomsten tussen deze levensbeschouwingen zijn hier te ontdekken? Onder leiding van filosoof Cees Leijenhorst spraken humanisme-onderzoeker Niels De Nutte, theoloog Janneke Stegeman en religiewetenschapper en boeddhisme-kenner Paul van der Velde over naastenliefde vanuit verschillende levensbeschouwelijke perspectieven. In twee intermezzo’s droeg schrijver Simone Atangana Bekono, auteur van Confrontaties, poëzie voor uit haar werk: Hoe de eerste vonken zichtbaar waren. Dit gesprek was een eerste aflevering uit een reeks in samenwerking van Radboud Reflects en deBuren.

Humanisme

Wat kunnen wij in 2020 precies onder het humanisme verstaan? En wat heeft humanisme te maken met zorg voor de ander? In een korte lezing legde Niels De Nutte uit wat humanisme wel en niet is, en wat het te maken heeft met zorg. Er zijn eigenlijk verschillende humanismen, legde De Nutte uit. Maar als we het over naoorlogs, georganiseerd humanisme hebben, hebben we het over een levensbeschouwing: mensen beschouwen of identificeren zich als humanist, en dit creëert voor hen zingeving in het leven. Humanisme is areligieus maar niet antireligieus: humanisten zijn niet tegen religie, maar mogelijk keren humanisten zich wel tegen georganiseerde religie. Het humanisme is ook seculier: humanisten zijn voorstanders van een scheiding tussen kerk en staat.

De Nutte legde uit dat het humanisme vele gezichten kent. Tussen continenten bestaan grote verschillen. Overkoepelende term is dat humanisten geen geloof willen, maar wel willen behoren (belonging). Humanisten zijn op zoek naar een maatschappelijke zekerheid waarbij God niet aanwezig is. Zoals de Amerikaanse humanist Greg Epstein zei: “Good without God.” Het zijn, en het goed zijn, zonder dat een God een centrale rol speelt als straffer of beloner, is voor humanisten belangrijk. Voor humanisten heeft elk mens dezelfde autonomie, waardigheid enkeuzevrijheid. In recente jaren is de focus op de mens uitgebreid naar alle levende wezens en is het ecohumanisme opgekomen. Ook is het praktisch humanisme verder ontwikkeld, waarin het zorgen voor de ander een centrale plaats inneemt.

God en naastenliefde

Voegt God in het licht van deze humanistische traditie dan nog wel iets toe aan naastenliefde? In de joods-christelijke traditie wordt naastenliefde als goddelijk gebod gezien, vertelde Janneke Stegeman. Zij vond het zowel een gevaarlijk als een inspirerend idee dat we een straffende en belonende God nodig hebben om ‘goed’ te zijn. Het gevaar is dat de mens zich niet richt op de wereld en het hier en nu, maar alleen op het hiernamaals. De inspirerende gedachte voor Stegeman is dat dit begrip van naastenliefde, aangemoedigd door een God, bijdraagt aan zowel de gemeenschap als aan jezelf. Zelfopofferende naastenliefde vond Stegeman niet inspirerend, maar een win-winsituatie die balanceert tussen bijdragen aan de gemeenschap en jezelf is wel iets om naar te streven.

In het boeddhisme speelt de intentie van de handeling een grote rol, vertelde Paul van der Velde. In het Aziatische boeddhisme is liefdadigheid een belangrijke traditie, maar in het moderne, westerse boeddhisme is dit minder belangrijk. Ook Van der Velde zag geen opoffering terug in naastenliefde: “De verhalen waarin opoffering voorkomt dienen meer als inspiratie dan dat deze navolging oproepen.” Is dit zorgen voor de ander afwezig in het humanisme? Humanisten hebben geen regels van buitenaf. Er is dus geen God die voorschrijft dat men aan naastenliefde moet doen. Humanisten gaan ervanuit dat de mens goed doet om goed te doen, zei De Nutte, en dat is genoeg.

Naastenliefde en corona

Zowel Stegeman als Van der Velde en De Nutte waren zich bewust van het belang van naastenliefde in deze pandemie. Stegeman merkte op dat zij ziet hoe moeilijk het samenleven nu is. Het is moeilijk om lief te zijn tegen anderen wanneer we ons zo bewust zijn van het gevaar dat een ander mogelijk  kan zijn. Volgens Van der Velde heeft het boeddhisme hier een les voor ons: het oordeel uitstellen en nadenken over de gedeelde verantwoordelijkheid.

Zouden we dan kunnen zeggen dat naastenliefde ‘in’ is? En dat er door corona hernieuwde aandacht is gekomen voor dit christelijke begrip? Stegeman vond dat naastenliefde misschien niet per se ‘in’ is, maar dat het eerder gemeenschapszin is. Het is belangrijk om te realiseren wat die gemeenschappen nodig hebben, volgens Stegeman. Er is aandacht voor het begrip naastenliefde, maar Stegeman gaf aan dat zij de praktische uitvoering niet altijd terugziet in coronatijd. Het applaus voor de zorg vertaalt zich niet altijd naar financiële waardering voor deze sector. Ook het christelijke idee van gezamenlijk de lasten dragen komt niet sterk terug in deze tijd, vond Stegeman.

Ook De Nutte zag dat zorg voor de ander in humanistische zin niet altijd aanwezig is, ook niet in coronatijd. Voor hem is het cruciaal wie we precies als onze naasten beschouwen. Daar ligt voor De Nutte een mogelijk probleem. Als onze percepties van onze naaste, van ‘de ander’, niet aangepast worden, is naastenliefde op veel mensen niet van toepassing. Die perceptie zag De Nutte niet snel veranderen.

Door: Inge de Vries

Video

Podcast

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Waarom zorgen we voor elkaar? De coronacrisis laat duidelijk zien dat mensen elkaar helpen en opvangen, ook zonder dat ze daar zelf beter van worden. In veel religies wordt dit omkijken naar de medemens naastenliefde genoemd. Ook in het humanisme is naastenliefde een belangrijke term. Wat betekent naastenliefde in het humanisme? En hoe verhoudt die humanistische betekenis zich tegenover de Christelijke en Boeddhistische betekenis van naastenliefde? Kom en luister naar  humanisme-onderzoeker Niels De Nutte, theoloog Janneke Stegeman en religiewetenschapper en Boeddhisme-kenner Paul van der Velde.

Humanistische naastenliefde

Binnen het humanisme staat menselijke waardigheid centraal. Hoe verhoudt dit zich tot naastenliefde? En kun je beter voor je naasten zorgen als je je niet beroept op een hogere god? Naastenliefde klinkt bijna ouderwets, maar we zien het overal om ons heen. Buren brengen elkaar eten en passen op elkaars kinderen. We geven geld aan slachtoffers van natuurrampen. En we doen vrijwilligerswerk, dicht bij huis, of soms voor een schamel salaris in moeilijke omstandigheden in een ontwikkelingsland. We doen dit niet alleen voor het goede gevoel dat het ons geeft. Sterker nog, vaak gaat het om gedrag dat nadelig is voor een individu of groep, maar wel volledig sociaal geaccepteerd is. Waarom voelen we ons verantwoordelijk voor het welzijn van onze medemens?

Religieuze begrippen

Veel religieuze begrippen die eeuwenlang voor iedereen gemeengoed waren, zijn met de secularisatie uit het dagelijkse taalgebruik verdwenen. Of ze bestaan nog, maar hebben een hele andere betekenis, soms zelfs negatieve betekenis gekregen. De hernieuwde aandacht voor religie, ook door de (op)komst van boeddhisme en islam, maakt het interessant om deze begrippen nog eens onder de loep te nemen.

God en de stad

Geïnspireerd op de succesvolle Worstelen met God-reeks van Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat deBuren werkten Radboud Reflects en deBuren een nieuwe reeks uit: God en de stad. Tijdens de avond staat één religie en één thema centraal. Daarnaast is er een panel met twee wetenschappers die vanuit twee andere religies naar het thema kijken. Humanisme-kenner Niels De Nutte steekt van wal met naastenliefde. Hoogleraar Aziatische religies  Paul van der Velde en theoloog Janneke Stegeman reageren als panelleden vanuit Boeddhistische en Christelijke hoek. In een intermezzo wordt het thema op artistieke wijze aangevuld. Cees Leijenhorst leidt het gesprek.

Over de sprekers

Niels De Nutte doet onderzoek aan de Vrije Universiteit Brussel naar de geschiedenis van vrijzinnigheid en humanisme. Daarnaast is hij consulent bij deMens.nu.

Janneke Stegeman is theoloog gespecialiseerd in het Oude Testament. Ze onderzoekt de rol van conflict in de ontwikkeling van religieuze tradities. Daarnaast was ze Theoloog des Vaderlands en publiceerde ze Alles Moet Anders. Bevrijdingstheologie voor Witte Nederlanders (2017) en Heb je Hem weer. 24 Preken voor sceptici en andere gelovigen (2016).

Paul van der Velde is hoogleraar Aziatische religies aan de Radboud Universiteit. Hij publiceerde talrijke boeken over Boeddhisme en andere Aziatische religies voor een breed publiek.

Schrijfster Simone Atangana Bekono zorgt voor een cultureel intermezzo. Diversiteit is een belangrijk thema in haar werk. Haar debuutroman Confrontaties kreeg vier sterren in de Volkskrant.

Dit is een programma van Radboud Reflects en Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat deBuren. 

Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.