Verslag: Wat kan Rick and Morty ons vertellen over de zin van het leven?

Op 8 december 2020 organiseerde Radboud Reflects een lezing over de populaire animatieserie Rick & Morty. Hoofdspreker was filosoof en cultuurwetenschapper aan de Radboud Universiteit, Simon Gusman. Hij focust in zijn onderzoek op het existentialisme en past dit toe op popcultuur en maatschappelijke kwesties. Hij schreef met Arjen Kleinherenbrink het boek Avonturen Bestaan Niet. Op deze avond sprak hij over wat Rick & Morty ons kan vertellen over de zin van het leven.

Introductie

Simon Gusman begon de avond met een quote van Rick: “Nobody exists on purpose. Nobody belongs anywhere. Everybody’s gonna die. Come watch TV”. Deze quote wordt vaak gebruikt om te laten zien hoe nihilistisch deze serie is. Dat Rick & Morty zo wordt gezien vond Gusman best gek voor zo’n luchtige serie. Rick & Morty is in feite en parodie op sciencefiction films. Dit wordt doorgetrokken tot aan het absurde met portalen naar andere dimensies en aliens. Toch staat de serie te boek als nihilistisch. Gusman wilde op deze avond het tegendeel bewijzen. Het is volgens hem juist een aanklacht tegen het nihilisme. De serie laat zien dat onze menselijke drang tot zingeving niet te rijmen valt met het idee dat er geen zin is.

Heldenverhalen

Gusman contrasteerde Rick & Morty met andere avonturenverhalen. De serie laat juist zien dat het leven geen avontuur is. In tegenstelling tot wat heldenverhalen zoals Star Wars ons willen doen geloven. Dit soort films vertellen een traditioneel heldenverhaal. De hoofdpersoon heeft een lotsbestemming om het universum te redden van het kwaad. Alle avonturenverhalen zitten op eenzelfde manier op elkaar. Een normaal persoon blijkt in de wieg te zijn gelegd voor grootse dingen. Deze persoon treedt uit de alledaagsheid en volgt een weg vol beproevingen. Na de gewonnen eindstrijd keert de held weer terug naar huis. Nu is hij/zij niet langer een onbenullig iemand, maar is deze gegroeid als persoon.

Breuk met het avontuur

Gusman stelde dat Rick & Morty hiermee breekt. Een voorbeeld hiervan is de aflevering waarbij ze vast zitten in een “story train”. Alle verhalen hebben geen logische samenhang en de trein rijdt in een cirkel. Dit is een referentie naar het heldenverhaal. Toch maakt de serie zelf ook gebruik van een cirkel. Ook afleveringen van Rick & Morty beginnen in een zone van comfort. De personages moeten dan iets, waarop ze in een andere situatie terechtkomen. Vervolgens krijgen ze wat ze willen, maar ze betalen hier een prijs voor. Dan keren ze weer terug en ze zijn veranderd. Ook hier hebben we een held die een transformatie ondergaat. Rick lukt het alleen niet om groei door te maken. Hij blijft na elke aflevering onveranderd. Ondanks dat we spreken van een cirkel is er dus geen sprake van een traditioneel heldenverhaal.

Rick & Morty haakt in op een essentialistisch beeld van onze levensloop, zoals die wordt geschetst in heldenverhalen. De serie stelt eigenlijk de vraag: wat als er geen plan is? Wat als niemand van nature ergens thuishoort? Als we niet meer in een god geloven, kunnen we dan zelf de plaats van god innemen?

Dit laatste lijkt het plan van Rick. Hij heeft inderdaad het idee dat hij zelf de plaats van God in kan nemen. Op een bepaalde manier aanbidt hij zichzelf. Hij ziet zichzelf als de  meest belangrijke, geniale wetenschaper ooit. Hij werpt de schijn op dat hij boven zingeving staat. Volgens hem kan de wetenschap ons van zingeving verlossen. Dit is het beeld van de nihilistische serie.

Rick als voorbeeld

Rick wordt door sommigen gezien als een voorbeeld, maar Gusman besprak dat het tegendeel waar is. Ricks nihilistische instelling levert hem uiteindelijk weinig op. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat hij geen goede relaties kan onderhouden met zijn familie. Hij voelt zich hier te slim voor, maar dit zorgt ervoor dat hij ongelukkig is.

We kunnen zien dat Rick uiteindelijk ook maar een mens is. Hij is geen God. Ook hij moet betekenis geven aan zijn leven om gelukkig te kunnen zien. Dit onvermogen om zin te geven aan zijn leven voorkomt dat. Volgens Gusman laat de serie juist zien dat je niet wil zijn zoals Rick. We zien steeds weer de scheuren in zijn leven.

Filosofie

De strijd om zingeving is te relateren aan het existentialisme. Deze filosofen zochten medio vorige eeuw naar zingeving in een wereld waarin dit niet vanzelfsprekend is. Ze vroegen zich af hoe bestaan voorafgaat aan zingeving. Ook zij hielden zich bezig met avonturenverhalen. De existentialisten kwamen tot de conclusie dat mensen die het avontuur najagen, alleen bezig zijn met hun doelen. Ze denken niet na over wat zij moeten doen om deze te bereiken.

Verhalen laten ons niet zien hoe het leven echt is. Ze misleiden ons en laten ons denken dat we steeds weer doelen na moeten jagen. De werkelijkheid is dat niet alles in het leven gerelateerd is aan een hoger doel. Dit moeten we aan onszelf durven toegeven. Dan kunnen we zin geven aan ons leven. Gusman haalde ook nog even het absurdisme aan. Deze filosofische stroming stelt dat het leven zinloos is. Ook Rick en Morty proberen hun leven zin te geven, ondanks dit gegeven.

We zien ook in de serie dat Rick van het ene avontuur in het andere rolt, maar dit geeft zijn leven geen betekenis. Zijn familie staat hem slechts in de weg om zijn doelen te bereiken. Het onvermogen om het leven zin te geven hangt samen met het idee dat avonturen dit wel kunnen doen.

Tot slot

Ten slotte keerde Gusman terug naar de quote waarmee hij begon. Rick stelt zich boven zingeving en dit brengt ongeluk met zich mee. Morty probeert zijn leven alsnog zin te geven. Hij begrijpt dat het de moeite waard is om het leven zin te geven. Gusman stelde als laatste dat deze serie laat zien hoe de televisie ons koest kan houden. Toch laat het ons ook zien hoe een luchtige komedie een discussie over zingeving kan aankaarten.

Marlie Wijn