Verslag – Michael Sandel: The Tyranny of Merit
In de maatschappij waarin wij leven is onze status grotendeels door onze verdiensten bepaald. Maar in hoeverre komen onze successen en mislukkingen voort uit onze eigen inspanningen? Is een maatschappij die is gebaseerd op het principe van verdienste rechtvaardig? Michael Sandel, hoogleraar politieke filosofie aan de Harvard-universiteit, stelt dat dit niet het geval is in zijn nieuwste boek The Tyranny of Merit. Meritocratie creëerde een arrogante elite en laat de meerderheid van de bevolking vervreemd achter. In deze livestream, georganiseerd door Radboud Reflects in samenwerking met de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen, ging Michael Sandel in gesprek met studenten en werknemers van de Radboud Universiteit om zijn standpunt toe te lichten. Christoph Lüthy, hoogleraar filosofie en decaan van de faculteit, leidde het gesprek.
De urgentie van The Tyranny of Merit
De vormgeving van de avond bestond uit een reeks kleine gesprekken, aangezien Sandel zelf de voorkeur gaf aan discussie boven het geven van een lezing. Het eerste gesprek was met Christoph Lüthy. Hij interesseerde zich in de urgentie van het boek en vroeg waarom het juist nu is geschreven. Sandel antwoordde dat verscheidene gebeurtenissen van 2016 hem hadden gemotiveerd om The Tyranny of Merit te schrijven. Nadenkend over de relatie tussen meritocratie en rechtvaardigheid, schreef hij dit boek als reactie op de Brexit en de verkiezing van Donald Trump. De hele wereld zag een opkomst van autoritaire, populistische bewegingen. Hoe kon dit worden verklaard?
Sandel’s analyse is herkenbaar vanuit een Europees standpunt, gezien de toename van populisme en anti-meritocratische retoriek. Tegelijkertijd lijken delen van het boek specifiek over de Amerikaanse maatschappij te gaan. Lüthy informeerde in hoeverre de boosheid tegen meritocratie verband houdt met de ongelijkheid van het schoolsysteem in de Verenigde Staten. Basisscholen en middelbare scholen worden in de V.S. gefinancierd met vermogensbelasting, waardoor rijke buurten aanzienlijk hogere schoolbudgetten hebben dan armere buurten. Sandel is een voorstander van betere financiering. Het systeem in de V.S. is niet progressief en een bron van onrechtvaardigheid. Hij betwijfelt echter de suggestie dat sociaaldemocratische verzorgingsstaten zijn vrijgesteld van deze problematiek. Ook hier groeien de anti-elite sentimenten. De terugslag tegen mainstream-partijen heeft deels te maken met xenofobie en nationalisme, maar ook met het idee dat hoogopgeleide mensen neerkijken op anderen.
Volgens Sandel hebben we samenlevingen van winnaars en verliezers gecreëerd. Niet alleen in de V.S. of het Verenigd Koninkrijk, maar ook in veel Europese democratieën. Diegenen die topposities hebben bereikt zijn gaan geloven dat dit uitsluitend dankzij hun eigen successen is. Hierin negeren ze de rol die gelukkig toeval speelt. Dit is de kern van The Tyranny of Merit.
Herverdeling van rijkdom
De volgende vraag kwam van Cherelle de Leeuw, masterstudent politicologie en gemeenteraadslid in Nijmegen. Ze vroeg Sandel of er een morele basis bestaat voor het herverdelen van goederen. Sandel’s voornaamste kritiek is dat meritocratie de winnaars laat geloven dat ze hun winst behaalden dankzij hun eigen inspanningen, en dat ze daarom weinig verschuldigd zijn aan degenen die het moeilijk hebben. Dat hebben zij ten slotte alleen aan zichzelf te wijten. Dit verwoest het algemene belang en wederzijds respect. Het is noodzakelijk dat we ons open stellen voor het idee van een gedeelde verantwoordelijkheid.
Representatie binnen de democratie en de academische wereld
Marleen Huizingh, masterstudent filosofie, merkte in het dankwoord van zijn boek op dat Sandel voornamelijk hoogopgeleide mensen had geraadpleegd. Ze wilde weten hoe een betere representatie van sociale klassen bereikt kon worden, binnen zowel de democratie als de academische wereld. Sandel was het met haar eens dat representatie een belangrijke kwestie is. Vertegenwoordiging van de overheid en het hoger onderwijs richt zich onvoldoende op het verbreden van de representatie.
Ter illustratie noemde Sandel de introductie van het algemeen kiesrecht: voor die tijd konden slechts mensen stemmen die eigendommen bezaten. Hiermee was de overhand van mensen met een diploma binnen vertegenwoordigende organen gevestigd. Het introduceren van het algemeen kiesrecht verbeterde die balans. Maar in de afgelopen decennia zijn we weer richting de oude manier gegaan. De meerderheid van de mensen zijn niet hoger opgeleid, terwijl bijna alle vertegenwoordigers dat wel zijn. Dit heeft aandacht nodig.
Erkenning en de arbeidsmarkt
Agnes Akkerman, socioloog en hoogleraar arbeidsverhoudingen, vervolgde het gesprek. Akkerman deed empirisch onderzoek naar verdienste en vond dat mensen zonder diploma in het hoger onderwijs op zich neergekeken voelden, in overeenstemming met Sandel. Ze vond echter ook een verband met arbeidsovereenkomsten: Mensen zonder vast contract, ongeacht of ze hoger opgeleid waren, voelden eveneens op zich neergekeken. Ze vroeg of Sandel’s analyse deze bevindingen zou kunnen verklaren en of reorganisatie van de arbeidsmarkt dan niet een makkelijkere, en wellicht toereikende, oplossing was voor het probleem.
Sandel vond Akkerman’s analyse fascinerend, aangezien flexibele en onzekere arbeid steeds prominenter wordt binnen de ‘klusjeseconomie’. Hij achtte haar bevindingen overeenkomstig met zijn werken. Hij legde uit dat er een duidelijk verband te zien is tussen onzekere arbeidsovereenkomsten en mensen die op zich neergekeken voelen. In beide gevallen wordt de waarde van werk niet voldoende erkend. Het reguleren van arbeidsovereenkomsten zou een belangrijke, maar onvoldoende, stap zijn om deze kwesties op te lossen. We zouden alsnog de relatie tussen de elite en de werkende klasse moeten aanpakken. Daarvoor moet werk naar behoren beloond worden, zowel op financieel gebied als omtrent waardigheid. Dit behoeft een verandering van de regelgeving, maar ook een heroverweging van houdingen.
Contributive justice
Vervolgens kreeg Florian van der Zee, research masterstudent politieke filosofie, het woord. Hij vatte het idee van meritocratie samen als zijnde ‘Je krijgt wat je verdient’. Dit heeft twee kanten: de bemoediging van verdienste en een morele overeenstemming tussen winst en verdienste. Daartegenover introduceert Sandel het idee van contributive justice [letterlijk: bijdragende rechtvaardigheid] en de herverdeling van zowel erkenning, als rijkdom. Maar, vroeg van der Zee zich af, als we het project van contributive justice serieus nemen, zijn we dan niet teruggekomen bij het idee van krijgen wat je verdient?
Sandel beaamde dat contributive justice, hetgeen betrekking heeft op de waardigheid van werk kwestie, een connectie lijkt te herstellen tussen de bijdragen die we leveren en de eer die we behalen. Is dat niet een herbevestiging van de waardering van verdienste? Dat hangt volgens de politiek filosoof af van de manier waarop het principe van menselijke agency wordt gekenmerkt. De aantrekkingskracht van meritocratie is dat we van alles kunnen bereiken, als we maar hard genoeg proberen: we zijn eigenbereid en zelfvoorzienend. Dat is het idee van menselijke agency. Sandel stelt dat hij menselijke agency als zodanig niet betwist, maar eerder de individualistische uitleg van menselijke agency en vrijheid. Het individuele plaatje mist niet alleen de rol van stom geluk, maar ook hoe we dank zijn verschuldigd voor onze successen. We moeten agency herzien als collectieve inspanning, iets dat we gezamenlijk doen in een gemeenschap.
Verloting als oplossing?
De laatste vragen van de avond werden gesteld door Mathijs van de Sande, universitair docent politieke filosofie. Hij vroeg of Sandel’s pleidooi voor verloting binnen het hoger onderwijs, ook zou kunnen gelden voor de democratie. Zou verloting de ‘tirannie van verdienste’ kunnen oplossen? Sandal achtte deze suggestie de moeite waard om verder te onderzoeken. Sommige varianten van loting kunnen een antwoord zijn op de tyranny of merit. Echter, binnen de overheid vormt loting geen volwaardig alternatief voor het huidige systeem. Het zou wel de rol van geld kunnen verkleinen binnen verkiezingen, alsmede de overschatte rol van diploma’s van de vertegenwoordigers. Maar hij wil representatie binnen de regering niet volledig loslaten.
Door: Thijs Meeuwisse
Vertaling: Lisanne Hofman
Video
Podcast
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Zijn onze successen en mislukkingen in het leven het resultaat van onze eigen inspanningen? En zo ja, zou een samenleving op basis van het principe van verdienste een rechtvaardige samenleving zijn? Politiek filosoof Michael Sandel stelt dat dit niet het geval is. Meritocratie creëert een arrogante elite en laat tegelijkertijd de overgrote meerderheid van de mensen boos en vernederd achter. Luister naar de bekende Amerikaanse filosoof Michael Sandel over de ‘tirannie van verdienste’, het belang van bescheidenheid en de toekomst van de democratie.
Winnaars en verliezers
Sandel stelt dat het ideaal van de meritocratie – een samenleving waarin de sociaaleconomische positie van elk individu is gebaseerd op zijn of haar talent, capaciteiten en inspanningen – de basis vormt voor de extreme polarisatie in onze democratie. Veel hoogopgeleide ‘winnaars’ in de samenleving lijden aan meritocratische hoogmoed. Ze geven weinig om het algemene belang en kijken neer op hen die niet succesvol zijn. Dit vergroot de kloof met laagopgeleiden en andere groepen die worden achtergesteld in onze mondiale economie. Om het tij te keren, moeten we volgens Sandel onze houding ten opzichte van succes en verdienste herzien.
Bescheidenheid
Succesvolle mensen moeten zichzelf een spiegel voorhouden: want is hun succes werkelijk te danken aan henzelf? Of is het ook een kwestie van geluk? Een getalenteerde voetballer kan anno 2021 succesvol worden door hard te trainen. Maar als hij was geboren tijdens de Renaissance, zouden zijn dribbel-skills nutteloos geweest zijn. De samenleving zat toen meer te wachten op frescoschilders. Bescheidenheid zou winnaars dus sieren. Ze moeten erkennen hoe hun ouders, leraren, en de maatschappij in zijn geheel, hun succes mogelijk maken. Door ons te realiseren dat succes niet altijd afhankelijk is van verdienste, kunnen we volgens Sandel richting een samenleving bewegen waarin waardigheid en het algemeen belang centraal staan.
Voorbij verdienste
Tijdens deze avond praten we met Michael Sandel over de problemen van de meritocratie, de waardigheid van werk, en de toekomst van de democratie. Hoe draagt een focus op verdienste bij aan ongelijkheid? Welke rol speelt onderwijs hierin? Is het mogelijk voor mensen om het algemeen belang te verkiezen boven hun individuele succes? En wat voor concrete veranderingen zijn nodig om onze samenleving werkelijk meer bescheiden en rechtvaardig te maken?
Politiek filosoof Mathijs van de Sande en arbeidssocioloog Agnes Akkerman van de Radboud Universiteit zijn de gespreksleiders. Ze worden vergezeld door masterstudenten filosofie Marleen Huizingh en Florian van der Zee en masterstudent politicologie Cherelle de Leeuw, allen van de Radboud Universiteit. Tijdens dit interactieve programma is er voldoende ruimte voor het publiek om digitaal vragen te stellen.
De voertaal is Engels.
Over de spreker
Michael Sandel is hoogleraar politieke filosofie aan Harvard University. Hij staat bekend als de “rockster van de moraal” en “de Bob Dylan van de politieke filosofie”. Hij schreef meerdere boeken over de meest prangende morele en maatschappelijke vragen van onze tijd. Sandels legendarische cursus ‘Justice’ is door tientallen miljoenen mensen bekeken. Zijn boeken Niet alles is te koop: de morele grenzen van de markt en Rechtvaardigheid: wat is de juiste keuze? waren internationale bestsellers en zijn vertaald in zevenentwintig talen. In 2020 verscheen zijn meeste recente boek: De tirannie van verdienste: over de toekomst van de democratie.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.