21|04|07 Tigray – een nieuw Rwanda? | Actualiteitencollege met journalist en promovendus religiewetenschappen Habtom Yohannes en ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen

Video | Podcast | Interview met Habtom Yohannes in VOX: Wreedheden in Ethiopisch conflictgebied Tigray zijn culminatie van decennialange spanningen

"Heel interessant, ik wist voor de lezing helemaal niks over de geschiedenis en wat er actueel gebeurt in Eritrea/ Ethiopië en dat is helemaal veranderd! Ben nu benieuwd om er meer over te leren." (Uit een deelnemersevaluatie)

Aankondiging - “Ethiopië verliest de controle over Tigray waar wordt gemoord en verkracht.” “Burgeroorlog in Tigray begint te lijken op genocide in Rwanda.”
De krantenkoppen liegen er niet om: in de Oost-Afrikaanse grensregio tussen Ethiopië en Eritrea loopt een al langer spelend conflict verschrikkelijk uit de hand. Wat is er aan de hand? En is er een vreedzame uitweg uit dit conflict mogelijk? Luister naar journalist en promovendus religiewetenschappen Habtom Yohannes en ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen die je wegwijs maken in de achtergronden van het conflict en de internationale belangen ervan. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Tigray – een nieuw Rwanda?

Nieuws over het conflict in Tigray bereikt westerse media steeds meer. Er wordt gesproken over burgerslachtoffers, grootschalige verkrachtingen en volgens sommigen zelfs over genocide. De betrokken partijen worden beschuldigd van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Ze gebruiken nodeloos geweld en hongeren burgers doelbewust uit. Wat is er aan de hand in de Oost-Afrikaanse grensregio tussen Ethiopië en Eritrea? Wat is de achtergrond van het conflict en hoe kunnen we het conflict begrijpen? In dit actualiteitencollege van Radboud Reflects, in samenwerking met VOX, bespraken journalist en promovendus religiewetenschappen Habtom Yohannes en ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen deze vragen, onder leiding van programmamaker Wouter Veldman.

Wouter Veldman, Habtom Yohannes en Mathijs van Leeuwen

Voorgeschiedenis

Habtom Yohannes, die een Eritrese achtergrond heeft, startte het college met een schets van de voorgeschiedenis van het conflict: “Om het conflict te begrijpen moeten we terug naar de Berlijnse conferentie van 1884, waarin Europese mogendheden Afrika verdeelden. De Afrikaanse staten zoals we die nu kennen, zijn door Europese kolonisatie ontstaan.” Eritrea was ongeveer 60 jaar lang een kolonie van Italië. Daarvoor was het een onderdeel van Ethiopië. Nadat de Italianen zich terugtrokken, werd besloten dat Eritrea zou opgaan in een federatie met Ethiopië.

In 1962 ging het volgens Yohannes echter fout. De Eritreeërs bewapenden zich en streden samen met de Tigrayers, die ontevreden waren over hoe ze behandeld werden door de Amhaarse bevolking, voor de onafhankelijkheid van Eritrea. Yohannes: “Maar de Tigrayers hinkten op twee benen: enerzijds wilden ze onafhankelijkheid, anderzijds wilden ze bij Ethiopië horen.” In 1991 bevrijdden de Eritreeërs heel Eritrea en verdreven de Ethiopiërs. De Tigrayers kwamen aan de macht in Ethiopië, met de hulp van de Eritreeërs. Ze hebben daar 27 jaar de dienst uitgemaakt. In deze machtsperiode hebben de Tigrayers het land heringedeeld: Tigray werd vergroot, ten koste van Amhaars grondgebied.

Waarom gebeurde dit? Yohannes: “Het doel was om uiteindelijk onafhankelijkheid te eisen van Ethiopië, maar wel toegang tot de zee behouden. Dit verlangen bracht de Tigrayers in conflict met Eritrea.” In 1998 ontstond een grensoorlog tussen Eritrea en Tigray, met meer dan honderdduizend doden als gevolg. De internationale gemeenschap bepaalde uiteindelijk dat de grensplaats Badme aan Eritrea toebehoort, maar de Tigrayers waren het hiermee oneens.

Recente ontwikkelingen

In 2018 verloren de Tigrayers hun machtspositie in Ethiopië. Hoe zagen de machtsverhoudingen er eerst uit en waardoor kwam daar verandering in? Van Leeuwen: “Sinds 1991 hadden Tigrayers een belangrijke machtsbasis in Ethiopië. Verschillende minderheden werden samengebracht in een etnische federatie. De regio’s hadden een relatieve mate van autonomie. Er was sprake van economische ontwikkeling, maar ook van toenemende repressie.” Die repressie leidde in 2015 tot protesten. Uiteindelijk werd in 2018 een nieuwe minister-president aangesteld, Abiy Ahmed. Hij heeft de macht verder gecentraliseerd en legde minder nadruk op de regionale verschillen. Deze hervormingen leidden echter tot weerstand bij de mensen die profiteerden van de status quo, onder wie de Tigrayers.

Op 4 november 2020 vielen Tigrayse strijdkrachten een legerbasis van het federale leger aan. Om de eenheid van het land te bewaren sloeg Abiy hard terug, aldus Van Leeuwen. Eritrea lijkt de Ethiopische regering te steunen in de oorlog tegen de Tigrayers. Maar de Tigrayers hadden juist geholpen om de Eritrese onafhankelijkheid te bewerkstelligen. Hoe is dat gelopen en wat is het belang van de Eritreeërs? Yohannes: “Eritrese leiders beschouwen de grensoorlog van 1998 als een verraad van de Tigrayers. Eritrea had hen immers geholpen aan de macht te komen in Ethiopië. De aanstelling van Abiy Ahmed in 2018 kwam dan ook als een geschenk uit de hemel voor de Eritrese leiders. Zij hebben namelijk het gemeenschappelijke doel om de macht van de Tigrayers te breken.”

Het is overigens onterecht om de Tigrayers de schuld te geven van de etnische conflicten in Ethiopië, volgens Yohannes. Het etnische probleem is van heel Afrika, ontstaan door de Europese kolonisatie. Verschillende etnische groepen werden samengevoegd in één land. “De Tigrayers gaven etnische groepen het recht om zichzelf te besturen,” aldus de journalist. “Maar ze hebben daarin de fout gemaakt om dit recht te institutionaliseren. Artikel 39 van de grondwet geeft elke bevolkingsgroep het recht zich af te scheiden van Ethiopië. Gaat Ethiopië uit elkaar vallen, net als het voormalige Joegoslavië, of komt er een wonder waardoor deze bevolkingsgroepen weer samen kunnen leven?”

Een genocide?

De burgeroorlog in Tigray wordt soms vergeleken met de genocide in Rwanda. Is die vergelijking terecht? Van Leeuwen: “Er is nog te weinig informatie om te spreken over genocide. In Rwanda was er duidelijk sprake van een gecoördineerde actie om een bepaalde bevolkingsgroep systematisch te elimineren. Het is nog onduidelijk of dat geplande karakter ook in Tigray aanwezig is.” Bovendien moeten we voorzichtig zijn met het gebruik van dergelijke termen, aangezien ze implicaties met zich meebrengen.

Volgens van Leeuwen is de vergelijking met Joegoslavië, zoals ook door Yohannes werd benoemd, wellicht beter op zijn plaats. Daar zagen we onder andere de opkomst van hate speech richting hele bevolkingsgroepen. In hoeverre is die ook aanwezig in Ethiopië? Yohannes: “De huidige oorlog wordt niet alleen in Tigray uitgevochten. Tigrayers hebben de afgelopen 27 jaar veel diplomatieke contacten gelegd. Op sociale media wordt de term Tigray genocide veel genoemd, omdat dan de kans groter is op hulp van het buitenland. Is er sprake van genocide? Volgens de definitie niet, maar er vinden wel massaslachtingen plaats. Wat er nu gebeurt in Tigray, is al erg genoeg.”

Internationale belangen

In ieder geval heeft het conflict mogelijk verregaande internationale implicaties. Zo kunnen bestaande spanningen tussen Ethiopië, Sudan en Egypte, naar aanleiding van het bouwen van dammen in de Nijl, niet los worden gezien van dit huidige conflict, merkt Yohannes op. Ook bemoeit de internationale gemeenschap, de G7 in het bijzonder, zich steeds meer met het conflict. Hoewel het de vraag blijft hoeveel dat uithaalt. Van Leeuwen: “Internationaal ingrijpen is meestal een lastige kwestie. In het verleden is dergelijk ingrijpen vaak al vroeg geblokkeerd in de VN Veiligheidsraad. Bovendien laten de casussen Irak en Afghanistan zien dat dergelijke interventie vaak zeer onbevredigende resultaten heeft. Wat dat betreft valt er iets te zeggen voor het idee dat hulp eerder vanuit de regio zou moeten komen.”

Toch moeten we van de Afrikaanse Unie ook niet te veel verwachten, stellen zowel Yohannes als Van Leeuwen. Yohannes: “De Afrikaanse Unie heeft eigenlijk te weinig tanden om hier succesvol te kunnen ingrijpen. Bovendien bevindt het hoofdkwartier van de AU zich in Addis Abeba, de hoofdstad van Ethiopië.” Volgens Yohannes ligt het probleem – en daarmee de oplossing – voor een belangrijk deel juist wel in het Westen, die via wapenhandel dit soort conflicten faciliteert. Ethiopië en Eritrea zijn arme landen, maar toch vechten ze met ontzettend geavanceerde wapens, merkt Yohannes op. Voor een meer structurele oplossing is er nood aan een duidelijkere internationale ethiek of moraal omtrent wapenhandel.

Door: Thijs Meeuwisse

Video

youtube

Podcast

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Tigray – een nieuw Rwanda? | Actualiteitencollege met journalist en promovendus religiewetenschappen Habtom Yohannes en ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen

“Ethiopië verliest de controle over Tigray waar wordt gemoord en verkracht.” “Burgeroorlog in Tigray begint te lijken op genocide in Rwanda.”
De krantenkoppen liegen er niet om: in de Oost-Afrikaanse grensregio tussen Ethiopië en Eritrea loopt een al langer spelend conflict verschrikkelijk uit de hand. Wat is er aan de hand? En is er een vreedzame uitweg uit dit conflict mogelijk? Luister naar journalist en promovendus religiewetenschappen Habtom Yohannes en ontwikkelingssocioloog Mathijs van Leeuwen die je wegwijs maken in de achtergronden van het conflict en de internationale belangen ervan.

Het opdelen van Afrika

“Het conflict tussen Ethiopië en Eritrea begon met de wedloop om Afrika, toen de Europese machthebbers Afrika als koloniën tussen elkaar verdeelden”, vertelt Habtom Yohannes. “Italië kreeg Eritrea, het toen noordelijke deel van Ethiopië. Toen Italië zijn koloniën na de Tweede Wereldoorlog kwijtraakte, wilde Eritrea onafhankelijk worden van Ethiopië. De Tigrayers, die in Ethiopië onderdrukt werden, hebben de Eritreërs in die strijd geholpen.”

Wraakactie

Habtom Yohannes stelt dat het huidige conflict vooral een wraakactie is. Eritrea is kwaad op de Tigrayers omdat ze hen niet steunden in de bloedige grensoorlog met Ethiopië tussen 1998 en 2000. Inmiddels is Tigray volledig van de buitenwereld afgesloten en neemt het geweld steeds afschuwelijkere vormen aan. Amerika heeft de Ethiopië duidelijk gemaakt dat het geduld op is en de burgeroorlog moet worden beëindigd. Maar hoe dan? En wie gaan dat doen? Is er nog een uitweg uit dit conflict?

Regionale belangen

Hoe reageren de buurlanden? Welke internationale belangen spelen een rol in dit conflict? En is de vergelijking met de etnische zuiveringen in Rwanda terecht? Over deze en andere vragen gaan beide sprekers met elkaar in gesprek onder leiding van programmamaker Wouter Veldman. Doe mee en stel je eigen vragen via menti!

Over de sprekers

Habtom Yohannes is journalist en promovendus religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit.

Mathijs van Leeuwen is ontwikkelingssocioloog aan de Radboud Universiteit, gespecialiseerd in conflict en vredesopbouw in ontwikkelingslanden. Hij is verbonden aan het Centrum voor Internationaal Conflict - Analyse & Management.

Dit is een programma van Radboud Reflects en VOX.

Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.