21|05|17 Meteosofie. De wijsgeer en het weer | Lezing (livestream) door filosoof René ten Bos

Meteosofie. De wijsgeer en het weer | Lezing (livestream) door filosoof René ten Bos | Maandag 17 mei 2021 | 20.00 - 21.15 uur | Online | Radboud Reflects en Radboud Green Office

Video | Podcast | Opinie René ten Bos in de Gelderlander: Klimaat en waarschijnlijkheid | English review

Aankondiging - We zijn aan de goden overgeleverd. Althans, dat dacht de mens lange tijd als het over het weer ging. Het weer. Ongrijpbaar, niet te temmen maar heel belangrijk. Tegenwoordig hoort het weer niet meer toe aan de goden, maar is de mens het zelf die er invloed op heeft. De milieucrisis is een weercrisis aan het worden. Kijk en luister naar filosoof René ten Bos die op zoek gaat naar een wijze omgang van de mens met het weer, oftewel naar een meteosofie. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Meteosofie: de omgang van de mens met het weer

Het weer is ongrijpbaar. In de oudheid werden de grillen van het weer toegeschreven aan de goden. Tegenwoordig begrijpen we het weer weliswaar beter, maar we hebben er nog steeds geen controle over. Tijdens het programma van Radboud Reflects en Radboud Green Office nam hoogleraar filosofie en voormalig Denker des Vaderlands René ten Bos het publiek mee naar de wereld van de meteosofie, de filosofie van het weer. Zijn nieuwste boek, met gelijknamige titel, gaat over alles tussen aarde en hemel, en hoe de mens zich daartoe verhoudt. Na de lezing ging Ten Bos in gesprek met filosoof Lotje Siffels.

De antieke filosofie en het weer

Ten Bos ving zijn lezing aan met een uitleg van de titel en methode van zijn nieuwste boek: “De titel meteosofie moet duidelijk maken: dit is geen boek over meteorologie, maar over wat filosofen van het weer hebben gemaakt. Mijn methode bestaat erin op zoek te gaan naar wat filosofen over het weer hebben gezegd.”

Wat volgens Ten Bos van meet af aan opviel in zijn onderzoek, is dat iedereen die claimt kennis van het weer te hebben, wordt gewantrouwd: “De presocratisch filosoof Aristophanes meende dat mensen die met zoiets ingewikkelds als het weer bezig zijn, nooit zekerheid kunnen bieden. Onderzoek naar het weer levert geen echte kennis op, enkel doxa: het Griekse woord voor mening. Weerkundigen zijn dus niet te vertrouwen.”

Wat is meteosofie dan precies? Ten Bos: “Het woord is een verbinding van meteoros en sophia: weer en wijsheid. Maar er is ook een link met sofisten; dat zijn mannen die, tegen betaling, nepkennis aanboden. Onder meteoros valt alles wat zich in of achter de lucht bevindt. In de oudheid werden ook aardbevingen hieronder geschaard; aardbevingen werden begrepen als een soort wind die onder de grond waait en weer naar boven moet.”

Meteosofie in de renaissance

Bij de Franse filosoof René Descartes ontstond de moderne natuurkundige meteorologie, aldus Ten Bos. Zijn benadering van de wetenschap was wiskundig. Voor zijn boeken over de optica en de meetkunde was die wiskundige benadering zeer geschikt, maar bij de meteorologie liep Descartes tegen problemen aan. “Het leek alsof de wiskunde niet op het weer van toepassing is,” volgens Ten Bos. “Descartes schreef dan ook: ‘Météorologie, c’est la philosophie pur.’”

Ongeveer gelijktijdig kwam Blaise Pascal met een heel ander wereldbeeld. Zijn benadering sluit meer aan bij een filosofische insteek van het weer. Hij zag de wereld als een mengelmoes van ruimte en materie die zowel het begrensde als het onbegrensde omvat. Ten Bos: “Voor mij is Pascal de filosoof bij uitstek die de gedachte van de meteosofie formuleert: hij koppelt het denken over het weer nooit los van het denken over de mens zelf.”

Weer en klimaat

Het wantrouwen jegens weervoorspellers is er al sinds de oudheid. Er is weliswaar de laatste decennia veel voortgang geboekt op het gebied van weersvoorspellingen, maar nu zien we nog steeds wantrouwen jegens klimaatvoorspellingen. Ten Bos: “Het weer hebben we in zekere zin voorspelbaar gemaakt, maar voor klimaat geldt dat niet. Scenario’s krijgen de labels ‘waarschijnlijk’ of ‘onwaarschijnlijk’, maar zijn nooit zeker.”

Volgens Ten Bos kunnen we klimaatscenario’s het best begrijpen als gerationaliseerde ficties: ze hebben niet zozeer de bedoeling om de werkelijkheid te representeren, als wel om de juiste mindset te genereren bij de mensen die de beslissingen maken.

Mogen wij ingrijpen in het klimaat? Ecomodernisten menen van wel, want er dreigt een catastrofe. Sceptici zeggen echter dat we het klimaat niet moeten manipuleren, want we weten niet wat de gevolgen van onze maatregelen zullen zijn. Ten Bos bevindt zich in het tweede kamp: “Ik ben behoorlijk sceptisch over mensen die denken zelf als goden te kunnen regeren over de wereld van het weer.”

Aanzet tot actie

Voor Ten Bos was zijn bezorgdheid om het klimaat een van de aanleidingen voor het schrijven van zijn boek. Hoe moeten we ons verhouden tot zoiets bedreigends en complex als het weer? De urgentie is bovendien hoog. Ten Bos haalde Peter Sloterdijk aan, die meent dat de enige catastrofe die overtuigend genoeg is, degene is die niemand overleeft.

De klimaatmodellen zijn weliswaar nodig, maar niet voldoende, volgens Ten Bos. “Hoe kun je Nederlanders overtuigen dat de zeespiegel echt stijgt? Dat er mogelijk een orkaan aankomt die half Nederland onder water zet? Daar heb je goede, overtuigende taal voor nodig. Het cijferwerk moet gedaan worden, maar in de discussie moet naast de wetenschappelijke taal ook een ander soort taal ontstaan, waardoor het ondenkbare toch op een manier denkbaar wordt.”

Door: Thijs Meeuwisse

Video

Podcast

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

We zijn aan de goden overgeleverd. Althans, dat dacht de mens lange tijd als het over het weer ging. Het weer. Ongrijpbaar, niet te temmen maar heel belangrijk. Tegenwoordig hoort het weer niet meer toe aan de goden, maar is de mens het zelf die er invloed op heeft. De milieucrisis is een weercrisis aan het worden. Kijk en luister naar filosoof René ten Bos die op zoek gaat naar een wijze omgang van de mens met het weer, oftewel naar een meteosofie.

Van goden naar wetenschap

Het weer werd lange tijd gezien als iets van de goden, die je met droogte, onweer of overvloedige regenval konden straffen. Langzamerhand begonnen we het weer meer te begrijpen. Tegenwoordig hebben we het niet zo zeer meer over het weer, maar over het klimaat. René ten Bos vraagt zich af of de vooruitgang van de wetenschap de angst voor wat ons letterlijk boven het hoofd hangt wel heeft kunnen bezweren. We weten nu meer over het weer, maar kunnen haar nog steeds niet beheersen.

Klimaatcrisis

De klimaatcrisis maakt dit des te duidelijker. Tegenwoordig is het weer één grote onheilspellende uitwerking geworden van onze omgang met de aarde. René ten Bos vertelt in zijn lezing hoe in de loop van de eeuwen door filosofen over het weer is gedacht en hoe we in deze tijden van klimaatcrises omgaan met onzekerheid en waarschijnlijkheid. Na afloop gaat hij in gesprek met de gespreksleider en kun je via mentimeter vragen aan hem stellen.

Over de spreker

René ten Bos is hoogleraar filosofie van de managementwetenschappen aan de Radboud Universiteit en voormalig Denker des Vaderlands. Hij schreef meerdere boeken over het milieu en bureaucratie, waaronder Water, Bureaucratie is een inktvis, en Dwalen in het antropoceen.

Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant. 

Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.