21|05|18 De creatieve mens | Lezing en gesprek met neurowetenschapper Roshan Cools en socioloog Kim van Broekhoven
De creatieve mens | Lezing en gesprek met neurowetenschapper Roshan Cools en socioloog Kim van Broekhoven | Dinsdag 18 mei 2021| 20.00 – 21.15 uur | Online | Radboud Reflects en het Donders Institute
Aankondiging - Wat is creativiteit? En hoe stelt ons brein zich open voor creatief denken? De beste ideeën komen tot ons onder de douche wordt wel eens gesteld. Maar buiten deze douchemomenten om komt het vooral toe aan de ‘creatieve types’. Hoe komen creatieve ideeën in ons op? En schuilt de creatieveling in ons allen? Kom luisteren naar neurowetenschapper Roshan Cools en socioloog Kim van Broekhoven en leer meer over de creatieve mens. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - De creatieve mens
Wat is creativiteit? En hoe stellen we ons open voor creatief denken? De beste ideeën komen tot ons onder de douche, wordt wel eens gesteld. Maar buiten deze douchemomenten om komt het vooral toe aan de ‘creatieve types’. In hoeverre is dat waar? Kim van Broekhoven, socioloog en postdoctoraal onderzoeker aan het Radboud Teaching and Learning Centre en de Radboud Docenten Academie, definieerde creativiteit en liet zien dat de creatieve mens in ons allemaal zit. Roshan Cools, hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie aan het RadboudUmc en onderzoeker aan het Donders Institute van de Radboud Universiteit, brak een lans voor de juiste balans tussen focus en flexibel zijn om optimaal creatief te kunnen zijn. Cognitiefilosoof Marc Slors ging het gesprek met beide sprekers aan.
Wat is creativiteit?
Kim van Broekhoven begon haar lezing met wat het betekent om creatief te zijn. Hierbij maakte zij gebruik van de definitie dat creativiteit de interactie is tussen persoon, proces en omgeving, waarbij een individu of groep binnen een sociale context een product produceert dat zowel nieuw als nuttig is. Van Broekhoeven maakte duidelijk dat het creatieve product niet per se van materiele aard hoeft te zijn. Dit kunnen bijvoorbeeld ook creatieve gedachtes zijn. Daarnaast vertelde ze dat processen zowel divergente als convergente denkprocessen kunnen zijn. We denken divergent wanneer we bijvoorbeeld een open vraag of probleem oplossen. Vaak wordt alleen dit type denkproces gelinkt aan creativiteit, maar convergente denkprocessen horen wel degelijk ook bij creatieve processen.
We denken convergent wanneer uit een gesloten vraag of uit verschillende oplossingen één goed antwoord wordt gekozen. Dat is volgens Van Broekhoven ook belangrijk voor creatieve processen, omdat we ook uiteindelijk een geschikt idee willen selecteren. Ook benadrukte ze dat de nieuwheid en het praktisch nut van een product de mate van creativiteit bepalen. Als een product nuttig is, maar niet nieuw, dan is het gewoon een kopie. Als een product nieuw is, maar niet nuttig, dan lost het geen enkel probleem op. Als laatste spelen ook de sociale context en omgeving een rol bij creativiteit. Als de omgeving belemmerend is, kan dit creativiteit verstoren.
Iedereen creatief
Creativiteit is niet iets dat je wel of niet hebt. Om dit duidelijk te maken, lichtte Van Broekhoven het zogenaamde 4 C-model toe. Dit model omvat vier verschillende niveaus van creativiteit: mini-C, little-C, pro-C en big-C. Wanneer wij over creatieve persoon praten, zoals Einstein of Dali, dan hebben we het over big-C. De big-C is een vorm van creativiteit die radicaal ons wereldbeeld verandert. Er zijn echter ook meer genuanceerde vormen van creativiteit, vertelde Van Broekhoven. De little-C is bijvoorbeeld een vorm creativiteit die iedereen dagelijks meemaakt. Denk aan het verzinnen van een gerecht met ingrediënten die je nog in de koelkast hebt liggen of het maken van een kostuum voor een feestje. Wanneer we op deze manier kijken naar creativiteit, dan kunnen we concluderen dat creativiteit niet alleen is weggelegd voor de getalenteerde enkeling, maar in iedereen zit.
Persoonlijkheid
Creativiteit wordt bepaald door een aantal persoonlijkheidskenmerken. Zo zijn intelligentie, openheid, vertrouwen en associatief denken karaktertrekken die samenhangen met creativiteit. Een bepaald niveau van intelligentie is nodig om te kunnen bepalen welke oplossing gewenst is. Daarbij is kennis van een bepaald vakgebied of domein belangrijk. Aan de andere kant is intelligentie geen garantie voor creativiteit. Daarnaast vereist creativiteit dat je openstaat voor nieuwe oplossingen en dat je erop vertrouwt dat deze oplossingen nuttig zijn. Tot slot moet je ook associatief kunnen denken en nieuwe verbanden kunnen leggen.
Gefocust en flexibel zijn
Roshan Cools legde het online publiek meer uit over hersenprocessen achter creativiteit. In haar eigen onderzoek richt ze zich vooral op cognitieve controle, een hersenproces dat ons voorziet van focus, discipline en wilskracht. Ze legde uit dat cognitieve controle ver ontwikkeld is bij mensen, wat terug te zien is aan onze goed ontwikkelde prefrontale cortex. Desondanks is het een kwetsbaar systeem. Denk aan mensen met ADHD of een verslaving. Of meer alledaags: dat we ons laten verleiden door lekker maar ongezond eten.
Het verlies van cognitieve controle wordt vaak gezien als een vorm van falen. Cools vertelde dat dit eraan bijdraagt dat we leven in een maatschappij waarin focus en discipline worden beloond. Het verliezen van cognitieve controle kan echter ook iets positiefs zijn. Er zijn verschillende onderzoeken die uitwijzen dat het verlies van controle onze flexibiliteit bevordert. Het hersensysteem dat hiervoor zorgt stelt ons open voor nieuwe prikkels en zorgt ervoor dat we flexibel zijn in ons denken. Hierdoor kunnen wij snel schakelen en blijven we niet vasthangen in één soort gedachtegang.
Het creatieve brein
Uit onderzoek blijkt dat de hersensystemen die zorgen voor controle en flexibiliteit op een negatieve manier met elkaar verbonden zijn: wanneer het ene netwerk actief is, is het andere passief. Als we in onze maatschappij dus de nadruk leggen op focus en discipline, onderdrukt dit ons vermogen om flexibel te zijn, iets wat ongewenst is volgens Cools. Het gaat niet om het onderdrukken van het ene of andere systeem, maar om het vinden van de juiste balans tussen focus en flexibiliteit. Hierin ligt volgens Cools de sleutelt voor een optimale creatieve prestatie. Té flexibel zijn is niet goed voor creativiteit, net als té gefocust zijn.
Jezelf openstellen
In gesprek met gespreksleider Marc Slors vertelde Van Broekhoven dat de persoonlijkheidskenmerken die creativiteit bepalen redelijk onveranderbaar zijn, maar dat we wel kunnen werken aan de manier waarop we ons open stellen. Nog lopend onderzoek laat al voorzichtig zien dat meditatie en mindfulness divergente denkprocessen bevorderen. Maar je kunt ook je gedachtes openstellen door bijvoorbeeld een lekkere natuurwandeling te maken. Vaak komen de beste ideeën tot je wanneer je er niet al te bewust mee bezig bent. Cools vertelde dat het vooral van belang is dat we een goede balans vinden tussen focus en flexibiliteit. Als we de creativiteit willen bevorderen dan moeten we investeren in cognitieve diversiteit. We moeten niet alsmaar gefocust en gedisciplineerd willen zijn. We moeten juist omarmen dat we soms afgeleid worden.
Dit verslag is geschreven door Siën Rens, als onderdeel van de Research Master Filosofie aan de Radboud Universiteit.
Video
Podcast
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Wat is creativiteit? En hoe stelt ons brein zich open voor creatief denken? De beste ideeën komen tot ons onder de douche wordt wel eens gesteld. Maar buiten deze douchemomenten om komt het vooral toe aan de ‘creatieve types’. Hoe komen creatieve ideeën in ons op? En schuilt de creatieveling in ons allen? Kom luisteren naar neurowetenschapper Roshan Cools en socioloog Kim van Broekhoven en leer meer over de creatieve mens.
Creatieve geesten
Als we denken aan creatieve geesten, dan komen excentrieke kunstenaars in ons op als Salvador Dali of dan denken we aan de gekke geleerde. Maar wat bedoelen we eigenlijk als we spreken over creativiteit en creatief denken? Welke theorieën zijn het meest aannemelijk? Laat creativiteit zich afdwingen of draait het veel meer om vrijheid en overgave? Komen creatieve ideeën zomaar tot ons of is het vooral een proces van hard werken? En is het aan te leren of eerder een aangeboren talent? Socioloog Kim van Broekhoven geeft een definitie van creativiteit en vertelt welke vormen van creativiteit we kunnen onderscheiden.
Flexibiliteit
Neurowetenschapper Roshan Cools vertelt hoe twee hersensystemen – een die zorgt voor focus en controle en een die ons openstelt voor onverwachte prikkels – beiden nodig zijn voor creativiteit en innovatie. en welke rol hersenstoffen als dopamine daarin spelen. Impulsiviteit en prikkelgevoeligheid worden vaak als slechte eigenschappen gezien, maar zijn juist van belang voor creativiteit: ze stellen de vrije ongebonden geest open en maken ons brein flexibel.
Daarna gaan Roshan Cools en Kim van Broekhoven in gesprek onder leiding van cognitiefilosoof Marc Slors.
Over de spreker
Roshan Cools is hoogleraar Cognitieve neuropsychiatrie aan het RadboudUmc en is onderzoeker aan het Donders Institute van de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar cognitieve flexibiliteit en de functie van neuromodulators als dopamine en serotonine.
Kim van Broekhoven is socioloog en postdoctoraal onderzoeker bij het Radboud Teaching and Learning Centre en de Radboud Docenten Academie. Ze doet onderzoek naar de ontwikkeling van creatief denken binnen het hoger onderwijs.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.
Dit is een programma van Radboud Reflects en het Donders Institute.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.