21|09|28 Uit de terreurspiraal | Lezing en gesprek met politicoloog Willemijn Verkoren en politiek filosoof Evert van der Zweerde

Uit de terreurspiraal | Lezing en gesprek met politicoloog Willemijn Verkoren en politiek filosoof Evert van der Zweerde | Dinsdag 28 september 2021 | 20:00 – 21.30 uur | Theaterzaal C en online | Radboud Reflects en de Faculteit der Managementwetenschappen

Video | Podcast | English review: The Spiral of Terror

Aankondiging - Kunnen we twintig jaar na 9/11 nog komen tot een betere aanpak van terrorisme? Terrorisme draagt sinds 9/11 de stempel ‘gevaar nummer één’, terwijl de kans om bij een terreuraanslag om het leven te komen gelijk is aan de kans door bliksem getroffen te worden. Hoe kan het dat terrorisme tot zo’n grote dreiging is bestempeld dat alles gerechtvaardigd leek in de bestrijding ervan?  Denk mee met politicoloog Willemijn Verkoren over de strijd tegen terrorisme. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Uit de terreurspiraal

Op 11 september 2021  was het twintig jaar geleden dat de aanslag op de Twin Towers plaatsvond. De kranten stonden vol met herdenkingen, getuigenverslagen en analyses. De Volkskrant publiceerde  op 11 september 2021 een cartoon waarin een man in twintig op elkaar volgende plaatjes hetzelfde zei: ‘Ik weet nog precies waar ik was.’ Dat de aanslagen van 9/11 een grote rol spelen in ons collectief geheugen, valt niet te betwisten. Dit gegeven wekt wel vragen op: welke gevolgen hebben de aanslagen gehad? En zijn deze gevolgen terecht geweest? Het zijn deze vragen die Willemijn Verkoren, universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Radboud Universiteit, besprak in haar lezing voor Radboud Reflects en de Faculteit der Managementwetenschappen.. Na haar lezing ging ze in gesprek met politiek filosoof Evert van der Zweede van de Radboud Universiteit en beantwoordde ze enkele vragen van het publiek.

Angstbeeld

‘De dreiging van het internationaal terrorisme kent geen grenzen.’ Met dit citaat van een Amerikaanse anti-terrorismewoordvoerder begon Willemijn Verkoren haar lezing. Deze uitspraak vat volgens haar samen hoe groot onze angst voor terrorisme is geworden in de laatste twintig jaar. Deze angst, stelde Verkoren, maakt onderdeel uit van een dreigingsbeeld van terrorisme dat wij in de jaren na 9/11 gevormd hebben. Terreur wordt gezien als iets wat ‘van buitenaf’ komt. Daarnaast wordt het als fundamenteel anders gezien van het terrorisme in de decennia ervoor – bijvoorbeeld van de IRA of de RAF – doordat het religieus van aard zou zijn. Het beeld is ontstaan, vatte Verkoren samen, van terrorisme als een existentiële dreiging. ‘Onze hele manier van leven wordt bedreigd’ is een frase die je na elke aanslag leiders hoort herhalen.’

Vervolgens besprak Willemijn Verkoren hoe dit beeld zich verhoudt tot de werkelijkheid. Als we kijken naar het aantal dodelijke slachtoffers in onze samenleving door terrorisme, dan is het antwoord duidelijk: ‘Het aantal mensen dat jaarlijks in bad verdrinkt, is in westerse landen ongeveer even groot als het aantal terrorisme slachtoffers.’ Ook bleek ons idee dat terrorisme vooral van buitenaf komt niet overeen te komen met de werkelijkheid. ‘In Europa werd in 2019 slechts één zesde van de aanslagen – of pogingen daartoe – gepleegd door jihadisten.’ Verkoren liet daarna zien dat het beeld dat jihadistische terroristen vooral door religie gedreven zijn niet klopt. Zo bleek uit de administratie van IS dat zeventig procent van de nieuwe rekruten nauwelijks iets wist van de islam. Radicalisering, beargumenteerde Verkoren, is niet religieus, maar politiek gemotiveerd. Veel jihadisten zijn het vooral niet eens met politieke kwesties, zoals het lot van de Palestijnen, westerse steun aan dicaturen en onverschilligheid ten opzichte van de slachtoffers in de War on Terror.

Terreurspiraal

Ons beeld van terrorisme lijkt dus niet te kloppen, maar heeft grote invloed gehad op ons beleid in sinds 9/11, vervolgde politicoloog Willemijn Verkoren. Niet alleen sloten we ons aan in de War on Terror – die leidde tot grote aantallen burgerslachtoffers in het Midden-Oosten – ook veranderde er veel in ons binnenlandbeleid. De overheid is steeds meer gegevens van burgers gaan verzamelen en mensen met radicale opvattingen worden nauw in de gaten gehouden. ‘Daarbij lijkt het er steeds meer op alsof de overheid gaat bepalen welke meningen wel en niet mogen.’ Radicale opvattingen zijn echter een essentieel onderdeel van het democratisch debat, stelde Verkoren, en leiden niet automatisch tot geweld. ‘Het is eerder zo dat het proberen te onderdrukken van die opvattingen mensen kan laten overgaan tot geweld.’ Maatregelen om terrorisme de kop in te drukken lijken eerder averechts te werken. ‘We raken zo in een terreurspiraal: geweld van terroristen lokt overheidsgeweld uit, wat tot nieuw terroristisch geweld leidt, en zo gaat het maar door.’ Hiermee bereiken we juist wat terroristen willen: polarisatie.

Een beter terreurbeleid

Willemijn Verkoren eindigde haar lezing met de een voorstel voor  een beter terreurbeleid. Hiervoor haalde ze het verleden aan: in de jaren ‘70 werd in Duitsland en de VS extreemlinkse terreur hard aangepakt. Dit leidde tot verdere radicalisering. Nederland koos voor een andere aanpak: de overheid reageerde terughoudend in de overtuiging dat de huidige rechtstaat volstond. ‘Nederland wilde onze vrijheid en kwetsbaarheid niet opofferen. Alle risico’s uitbannen zou in strijd zijn met een vrije samenleving.’ Naast dergelijk binnenlands beleid, meende Verkoren, is het belangrijk om met terroristen aan tafel te gaan. Omdat de meeste terroristen een politieke agenda hebben, valt er wel degelijk iets te bespreken. Tot slot stelde Verkoren dat we terrorisme kunnen bestrijden door kansenongelijkheid in het Midden-Oosten aan te pakken. Een gebrek aan toekomstperspectief is de belangrijkste motivator om je aan te sluiten bij een terroristische organisaties. ‘Als maar een fractie van de biljoenen die aan de oorlog tegen terreur zijn besteed, gestoken worden in onderwijs en bedrijvigheid, wat zou je wel niet kunnen bereiken?’

Angst, geweld, ideologie en construct

Na haar lezing ging Willemijn Verkoren in gesprek met politiek filosoof Evert van der Zweerde en beantwoordden ze enkele publieksvragen. Aan het publiek werd gevraagd welke woorden ze associëren met terreur. Angst, geweld en ideologie waren de woorden die het meeste genoemd werden. Verkoren kon zich hierin vinden, aangezien angst het doel van terroristen is, geweld hun middel en ideologie een belangrijke motivator. Van der Zweerde wilde hier nog een woord aan toevoegen: ‘construct’. Immers, de definitie van het begrip terrorisme is nog steeds omstreden en eigenlijk niet meer dan een construct. Verkoren stemde hiermee in en gaf als voorbeeld problemen rond lijsten die opgesteld worden van terroristische organisaties: kunnen hier ook staten op staan die vormen van staatsterreur uitoefenen?

Aan het einde van het programma vroeg gespreksleider Tjidde Tempels, ethicus, politicoloog en programmamaker bij Radboud Reflects, welk beleidsadvies Evert van der Zweerde en Willemijn Verkoren aan het nieuwe kabinet zouden geven omtrent terreurbestrijding. Van der Zweerde raadde aan om naar het grotere plaatje te kijken en niet alleen op terrorisme te focussen, bijvoorbeeld door ook te kijken naar het versterken van lokale economieën. Verkoren gaf als advies om het driejarige dreigingsbeeld dat wordt uitgebracht door de NCTV (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid) af te schaffen. ‘Wat hebben wij daaraan? Het is altijd voorstelbaar dat er iemand opstaat met een wapen. Dat dreigingsbeeld wakkert alleen maar angst aan.’

Door: Ellen Theuws

Video

Podcast

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Kunnen we twintig jaar na 9/11 nog komen tot een betere aanpak van terrorisme? Terrorisme draagt sinds 9/11 de stempel ‘gevaar nummer één’, terwijl de kans om bij een terreuraanslag om het leven te komen gelijk is aan de kans door bliksem getroffen te worden. Hoe kan het dat terrorisme tot zo’n grote dreiging is bestempeld dat alles gerechtvaardigd leek in de bestrijding ervan?  Denk mee met politicoloog Willemijn Verkoren over de strijd tegen terrorisme.

Angstbeelden

Het reële gevaar van terrorisme en de gevoelde angst liggen mijlenver uit elkaar. Niet gek, want de beelden van de rokende Twin Towers, onthoofdingen in Syrië en de aanslagen in Parijs en Berlijn staan nog vers op ons netvlies gebrand. Deze angstbeelden hebben echter verstrekkende gevolgen gehad: we gaven vrijheden op – zoals onze privacy en het beginsel van onschuld – en geen maatregel was te gek om terrorisme de kop in te drukken.

Overreacties

Volgens politicoloog Willemijn Verkoren heeft ons anti-terrorismebeleid ons veel gekost, maar weinig opgelost en de nieuwe problemen gecreëerd. Het heeft geleid tot antiwesterse sentimenten, de opkomst van extreemrechts, de erosie van de rechtsstaat en een groeiend wantrouwen tussen burgers en de overheid. Angst en overreacties spelen terroristen in de kaart en lokken nieuw geweld uit. Om hier aan te ontsnappen moeten we volgens Verkoren vooral de-escaleren. In plaats van ons tot overreacties te laten verleiden, moeten we het hoofd koel houden en dicht bij onze waarden blijven.

Geweldspiraal

Kunnen we ontsnappen uit de geweldsspiraal van terrorisme en terrorismebestrijding? Willemijn Verkoren geeft een lezing en gaat daarna in gesprek met een wetenschapper van de Radboud Universiteit. Hoe komen we tot een beter beleid, gebaseerd op inzicht in beweegredenen van terroristen? En waarom is ons dat tot nu toe niet gelukt? Hoe voorkomen we beleid op basis van angst?

Over de spreker

Willemijn Verkoren is universitair hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar gewelddadige conflicten, terrorisme en vredesprocessen in onze snel veranderende wereld. Lees hier een opiniestuk van Willemijn Verkoren in NRC: Reactie op 9/11 bracht geen veiligheid maar angst.

Evert van der Zweerde is politiek filosoof aan de Radboud Universiteit. In zijn onderzoek staan de thema’s ideologie, civil society en democratie centraal. Daarnaast is hij de oprichter van het Democratisch Laboratorium.

Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.

Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.