21|10|13 Stijgende gasprijzen. Op naar een koude winter | Actualiteitencollege met socioloog en ingenieur Vincent de Gooyert en politiek filosoof Marc Davidson
Stijgende gasprijzen. Op naar een koude winter | Actualiteitencollege met socioloog en ingenieur Vincent de Gooyert en politiek filosoof Marc Davidson | Woensdag 13 oktober 2021 | 12.30 – 13.15 uur | Collegezalencomplex, Mercatorpad 1 Radboud Universiteit | Radboud Reflects en VOX
Aankondiging - De gasprijzen zijn de afgelopen weken tot historische hoogte gestegen. Verwacht wordt dat huishoudens honderden euro’s meer aan gas kwijt gaan zijn de komende herfst en winter. Wat is er aan de hand? Komen deze hoge prijzen door een tekort, door internationale politiek of door de energietransitie? Ingenieur en socioloog Vincent de Gooyert en politiek filosoof Marc Davidson kijken of dit een tijdelijke kink in de energietransitie is of dat het een koude winter wordt zonder verwarming. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Stijgende gasprijzen. Op weg naar een koude winter?
De gasprijzen zijn de afgelopen weken tot historische hoogte gestegen. Verwacht wordt dat huishoudens honderden euro’s meer aan gas kwijt gaan zijn de komende herfst en winter. Uit een kleine rondvraag onder de deelnemers bleek dat niemand nog concreet iets gemerkt heeft van de prijsstijgingen. Wel hebben mensen al wat dingen veranderd: de verwarming een graadje lager gezet en korter douchen. Wat is er aan de hand? En waar moeten we zoeken voor een oplossing? Op deze vragen ging ethicus Tjidde Tempels in gesprek met socioloog en ingenieur Vincent de Gooyert en politiek filosoof Marc Davidson, beide van de Radboud Universiteit.
Gas en stroom
Om de achtergrond van de problematiek te schetsen, vertelt Vincent de Gooyert allereerst waarbij gas allemaal een rol speelt. Want dat is niet enkel voor de verwarming. In Nederland gebruiken we veel gas: 40% van het energieverbruik komt uit aardgas. Naast huishoudelijk gebruik wordt gas met name gebruikt voor het opwekken van elektriciteit en gas wordt gebruikt in de industrie, zoals voor de productie van kunstmest en het smelten van aluminium. Dat gas wordt nu vooral geïmporteerd uit Noorwegen en Rusland.
Oorzaken
De huidige problemen zijn niet door één oorzaak te verklaren, aldus Vincent de Gooyert en Marc Davidson. Het is een samenhang van omstandigheden: het heeft de afgelopen winter minder gewaaid waardoor er minder elektriciteit is opgewekt via windmolens op de Noordzee; de vraag naar energie is wereldwijd toegenomen; bepaalde gaspijpen zijn niet in gebruik door onderhoud, en in Nederland hebben we besloten geen gas meer te winnen in Groningen. Ook onze afhankelijkheid van gas speelt een rol in de prijzen: we passen ons gedrag misschien een beetje aan, maar we blijven het hoe dan ook kopen. De problemen hadden voorkomen kunnen worden maar nu is het te laat, en alle korte termijnoplossingen hebben ook nadelen. Een bijkomend voordeel is misschien dat de huidige energiecrisis het energiebewustzijn van de bevolking vergroot en daarmee draagvlak creëert voor veranderingen richting duurzame energie. Want de politiek komt pas in actie als er draagvlak is bij de bevolking.
Wie heeft er last van?
De prijsstijgingen zijn op dit moment vooral een probleem voor de industrie en de kastuinbouw. De mogelijkheid bestaat dat zij vroeg of laat daadwerkelijk zonder energie komen te zitten. Huishoudens zijn wat dat betreft de laatste in de keten, hier geldt de hoogste leveringszekerheid – maar de prijzen stijgen wel. Dat het volkomen vanzelfsprekend is dat het gas altijd aangaat en het licht altijd werkt, heeft er wellicht ook toe geleid dat we niet al eerder hebben geïnvesteerd in alternatieven.
Duurzame energie als oplossing?
De overstap naar duurzame energie is onder meer ingewikkeld omdat er nog onvoldoende opslag beschikbaar is, zo vertelde Vincent de Gooyert. In tijden van schaarste wordt er dan ook snel teruggegrepen op gas als overgangsbrandstof tussen meer vervuilende brandstoffen als kolen en olie, en schonere alternatieven zoals zon- en windenergie. Wereldwijd gezien zijn er ook landen die nu de transitie maken van kolen en olie naar gas, zoals China en India, en die vinden dat Nederland veel te snel gaat en veel te veel wil.
Een ander probleem is de vraag wie er verantwoordelijk is voor de implementatie van duurzame energie. Marc Davidson antwoorde dat dit zelfs kan leiden tot meer ongelijkheid tussen burgers. Zelf je huis isoleren bijvoorbeeld is niet gemakkelijk als je weinig middelen hebt, en mensen die huren zijn hoe dan ook afhankelijk van de beslissingen van de eigenaren op dit gebied.
De rol van de overheid
Het is wel duidelijk dat de overheid nu gaat ingrijpen, en daar zijn verschillende manieren voor: het verlagen van de inkomstenbelastingen, de energiebelasting naar beneden brengen, en het opschalen van isolatieprogramma’s. De korting op energiebelasting heeft overigens twee belangrijke nadelen: het neemt de prikkel om te verduurzamen weg, en het is indirect toch het geven van subsidie op fossiele energie – en dat is een stap terug in de energietransitie.
Of… toch weer Groningen?
Of… toch de gaskraan in Groningen weer open? Dat is een optie, stelde Marc Davidson, maar dan moet zowel de beslissing daartoe als alle opbrengsten ervan naar Groningen. Als was het maar omdat gas uit Groningen een stuk minder vervuilend is dan gas uit Rusland. Vincent de Gooyert is het in principe met hem eens, maar: “In Groningen zijn we de rationele oplossingen voorbij. Het vertrouwen tussen de verschillende partijen in volslagen verdwenen en emoties spelen een grote rol. In de praktijk gaat dit dus waarschijnlijk niet werken.”
Door: Liesbeth Jansen
Podcast
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
De gasprijzen zijn de afgelopen weken tot historische hoogte gestegen. Verwacht wordt dat huishoudens honderden euro’s meer aan gas kwijt gaan zijn de komende herfst en winter. Wat is er aan de hand? Komen deze hoge prijzen door een tekort, door internationale politiek of door de energietransitie? Ingenieur en socioloog Vincent de Gooyert en politiek filosoof Marc Davidson kijken of dit een tijdelijke kink in de energietransitie is of dat het een koude winter wordt zonder verwarming.
Energie op de markt
Heel Europa is in rep en roer want de prijen van gas zijn exorbitant gestegen en dat betekent dat de toegang tot energie voor huishoudens in het geding komt. Moeten de overheden hard ingrijpen om verdere stijging en een nijpend tekort te voorkomen? Maar kunnen ze dat wel aangezien energievoorziening is overgelaten aan de markt? Logisch toch dat er dan marktprijzen worden gevraagd? Hoe zorgen we ervoor dat energie om huizen te verwarmen en om mee te koken een algemeen toegankelijk goed blijft ook voor de minder koopkrachtige huishoudens?
Gas en de energietransitie
De gaskranen in Groningen worden dit jaar dichtgedraaid. Als het goed is definitief. Zal de stijging van de gasprijzen en het dreigende gastekort de regering toch van mening doen veranderen? Is Nederland nu niet te afhankelijk van andere landen voor haar energie? En was de energietransitie al wel ver genoeg gevorderd om de Groningse gaskraan dicht te draaien? En afgezien van de gasbel in eigen land, zijn we niet te langzaam met onze energietransitie? Hadden we al lang niet meer afhankelijk moeten zijn van gas?
Dreigend tekort
Ingenieur en socioloog Vincent de Gooyert vertelt over de rol van gas bij de energietransitie. Politiek filosoof Marc Davidson vertelt over de politieke kant van de energietekorten en energietransitie en de vraag naar verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid. Filosoof en ethicus Tjidde Tempels is de gespreksleider.
Over de sprekers
Vincent de Gooyert is onderzoeker aan de Faculteit der Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit. Hij heeft een achtergrond als socioloog en ingenieur en doet onderzoek naar de maatschappelijke veranderingen naar duurzaamheid. 
Marc Davidson is politiek filosoof aan de Radboud Universiteit. Hij richt zich met name op de morele vraag hoe wij behoren te handelen in het licht van de duurzaamheids- en milieuproblematiek. Belangrijke onderwerpen zijn hierbij een rechtvaardige verdeling van de kosten van milieubeleid over de bevolking en de verantwoordelijkheid van de individuele burger of consument.
Dit is een programma van Radboud Reflects en VOX.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.