21|10|21 God & de stad: bidden | Gesprek met schrijfster Aya Sabi, religiewetenschapper Paul van der Velde en psycholoog Hans Alma
God & de stad: bidden | Gesprek met schrijfster Aya Sabi, religiewetenschapper Paul van der Velde en psycholoog Hans Alma | Donderdag 21 oktober 2021| 20.00 - 21.15 uur | Theaterzaal C, Radboud Universiteit en online | Radboud Reflects en Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat deBuren
Video | Podcast | Lezing Aya Sabi - 'Het gebed is een oefening in dicht bij jezelf te blijven'
Aankondiging - Bidden. Voor veel gelovigen het belangrijkste en meest alledaagse onderdeel van gelovig-zijn. Voor veel niet-gelovigen is het misschien wel het meest vervreemdende: hoe kun je je richten tot iemand die je niet kunt zien en van Hem of Haar iets verwachten? Luister naar Aya Sabi, boeddhismekenner Paul van der Velde en psycholoog en humanist Hans Alma die vanuit hun eigen tradities vertellen over de betekenis van bidden. Is dat ook waardevol voor seculieren? Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - God & de stad: bidden
Voor de een is bidden een vanzelfsprekend en belangrijk onderdeel van het leven. Voor de ander is bidden juist vervreemdend, omdat je je richt tot iemand van wie je niet zeker weet dat Hij bestaat. Het gebed komt bovendien in talloze vormen. Wat is de rol en betekenis van bidden in de islam, het boeddhisme en het religieus humanisme? Hebben niet-gelovigen ook iets aan de praktijk van het bidden? In het programma van Radboud Reflects en het Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat deBuren, ging programmamaker Liesbeth Jansen in gesprek met schrijfster Aya Sabi, boeddhismekenner Paul van der Velde en humanist Hans Alma. Aan het einde van het hybride programma werd het publiek uitgenodigd deel te nemen aan het gesprek.
Het gebed in de islam
De avond ving aan met een korte lezing van Aya Sabi, over de betekenis van het gebed binnen de islam. Sabi: “‘De’ islam bestaat niet, zoals ook ‘de’ moslim niet bestaat. De islam kent een lange traditie van meerstemmigheid en verschil. Toch kent het rituele gebed veel conformiteit. De vijf gebeden zijn een combinatie van fysieke handelingen en vaste formules, afgewisseld met een meer persoonlijke conversatie over hoop, dromen en vertrouwen.”
Bidden in de islam is méér dan het rituele gebed, volgens Sabi: “Geloven is een oefening in de strijd met je ego, je verlangens. Het gebed herinnert je eraan wie je wilt zijn en wat goed voor je is. Het is een oefening om dicht bij jezelf te blijven. Het is niet gemakkelijk om bewust vijf keer per dag te bidden. Maar het is de intentie die telt. Bidden is weten dat je klein bent, maar toch tot het onmogelijke in staat.”
Volgens Sabi is het vertrouwen op God een delicate balans tussen loslaten en vasthouden. De goede moslim is een actieve burger, die verantwoordelijkheid neemt voor zichzelf en anderen. Maar tegelijk ben je begrensd in je mens-zijn: “Je doet wat je kan, en daarna laat je het over aan de handen van God,” aldus de schrijfster.
Bidden in verschillende tradities
Vervolgens gingen de sprekers met elkaar in gesprek. Wat is de betekenis van bidden in de verschillende tradities? In het humanisme wordt bidden doorgaans niet begrepen als een gesprek met een persoonlijk ervaren God. Alma: “Een persoonlijk godsbeeld is niet gebruikelijk onder humanisten. Maar zelf zie ik het hele leven als een antwoord. In de natuur word ik geraakt door haar schoonheid, in vriendschap ontstaat iets dat ons beiden overstijgt. Er ontstaat een resonantie, er komt iets in beweging. Dat zou ik met bidden kunnen vergelijken.”
Wordt er in Aziatische culturen veel gebeden? Dat hangt ervan af hoe we dat bidden begrijpen, volgens Van der Velde: “Als we bidden begrijpen als een besef dat er meer is dan het tijdelijke, aan ruimte gebonden leven hier, dan wordt er veel gebeden in Azië. De godheid doordesemt het bestaan.”
Net als in de islam, is het in het boeddhisme de intentie die telt, aldus Van der Velde: “In het boeddhisme gelooft men in karma. De intentie van een handeling is daarvoor bepalend. Als je iets goed bedoelt, maar het valt verkeert, dan is het niet jouw fout. Er zijn bovendien oefeningen om te kijken of de intentie van jouw handeling zuiver was. Zo kun je jezelf bewuster maken en onzuivere intenties voorkomen.”
Is de meditatie van boeddhisme een vorm van bidden, vroeg Jansen zich af. Van der Velde: “De meeste boeddhisten zouden meditatie niet als bidden ervaren. Meditatie is echt anders dan bidden in het christendom of de islam.”
Bidden als cultuurkritiek
Bidden is je overgeven aan God, is je bewust worden van je eigen nietigheid, hoorden we in de lezing van Sabi. Dat zijn geen zaken die goed aankomen in een cultuur waarin assertiviteit en ‘varen op eigen kracht’ belangrijk zijn. Is bidden een vorm van cultuurkritiek geworden? Sabi denkt van wel: “Bidden is altijd een aanklacht tegen de maatschappij geweest. De moslim zou een actieve rol moeten spelen om onrechtvaardigheid tegen te gaan. Ik vind bidden zo belangrijk omdat we klein zijn. Zo veel controle over ons leven hebben we niet.”
Dat loslaten speelt ook in het religieus humanisme een rol, volgens Alma: “Het religieus humanisme laat het idee los van een autonoom subject tegenover een wereld die we kunnen kennen en beheersen. We gaan onszelf verstaan als ingevoegd in deze wereld, samen met andere bestaansvormen.”
In de renaissance leverde het humanisme eveneens cultuurkritiek, maar dan gericht tegen de kerk in plaats van tegen ons individualistische wereldbeeld. Alma: “In de renaissance vond een wending plaats van onderwerping aan een godheid naar het nemen van eigen verantwoordelijkheid, met de rede als richtlijn. Dat idee is verder uitgewerkt in de verlichting.”
Angst en liefde
Het geloof in een God die alles ziet, kan angst inboezemen. Hij ziet immers ook de slechte dingen die je doet. Sabi ervoer een persoonlijke evolutie van angst naar mildheid: “Angst is de makkelijkste manier om iemand te bewegen tot iets. Maar wie enkel leeft in angst, mist de juiste intentie. Met de unieke positie van de mens komt ook verantwoordelijkheid om het goede te doen. Bij angst ontbreekt die verantwoordelijkheid.”
Welke rol spelen angst en liefde in Aziatische religies? Van der Velde: “In de vroege Bhakti, de toewijding aan god in het hindoeïsme, speelt angst een grote rol. Maar die angst slaat uiteindelijk om naar liefde. De angst voor het ontzagwekkende en liefdevolle overgave ontmoeten elkaar.”
Kunnen angst en liefde bestaan in het humanisme, of heb je daar een godheid voor nodig? Alma: “Enerzijds is God angstaanjagend, maar Hij kan je ook beschermen. In die zin is het humanisme een vorm van onbeschermd leven. Maar ook in het humanisme hebben angst en liefde een plaats. Het zijn zulke existentiële menselijke gevoelens, die moeten in elke levensbeschouwelijke traditie een rol spelen. Anders ontken je een deel van het mens-zijn.”
Door: Thijs Meeuwisse
Video
Podcast
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Bidden. Voor veel gelovigen het belangrijkste en meest alledaagse onderdeel van gelovig-zijn. Voor veel niet-gelovigen is het misschien wel het meest vervreemdende: hoe kun je je richten tot iemand die je niet kunt zien en van Hem of Haar iets verwachten? Luister naar Aya Sabi, boeddhismekenner Paul van der Velde en psycholoog en humanist Hans Alma die vanuit hun eigen tradities vertellen over de betekenis van bidden. Is dat ook waardevol voor seculieren?
Bidden en vogels
Wat is bidden eigenlijk? Theoloog Rowan Williams vergeleek het met vogels spotten: de ervaren vogelaar zit rustig en alert, niet gespannen of zenuwachtig, wetend dat op die plek opeens iets buitengewoons zichtbaar kan worden. Dat is bij gebed net zo, zegt hij: je zit stil, wachtend op Gods aanwezigheid. Deze houding van ontspannen maar aandachtig aanwezig zijn, kan ook voor niet-gelovigen waardevol zijn. “Ook al betekent het natuurlijk soms dat je een lange dag zit te wachten in de regen, terwijl er weinig gebeurt.”
Verschillende tradities
Verschillende tradities hebben verschillende praktijken als het om bidden gaat. Waarom bidden moslims vijf keer per dag? Is meditatie voor boeddhisten hetzelfde als bidden? En hebben humanisten ook een gebed? Na een column door islamoloog Aya Sabi gaat zij in gesprek met boeddhismekenner Paul van der Velde en humanist Hans Alma. Programmamaker Liesbeth Jansen is de gespreksleider.
Extra leuk: striptekenares Shamisa Debroey maakt tijdens de avond een visuele weergave van het gesprek!
Over de sprekers
Aya Sabi is schrijfster en columnist voor o.a. dagblad De Morgen. In 2020 werd ze geselecteerd voor het Europese talentontwikkelingstraject CELA. Van haar hand verscheen Verkruimeld land (2017) Half leven komt uit in 2022 (foto: Gaby Jongenelen voor CELA).
Paul van der Velde is hoogleraar Aziatische Religies aan de Radboud Universiteit. Hij schreef verschillende boeken over het boeddhisme, waaronder recent In de huid van de Boeddha (2021). Beluister ook de podcast over dit boek. Daarnaast is hij een ervaren reisleider door het Aziatisch cultuurgebied.
Hans Alma is hoogleraar Geestelijke zorg en religieus-humanistische zingeving aan de Vrije Universiteit. Centraal in haar onderzoek staat de rol van verbeeldingskracht en het zoeken naar zin. Tevens heeft ze een praktijk als coach en trainer.
Shamisa Debroey is striptekenares. Haar werk bevindt zich tussen illustratie en strip, tussen kleurrijk en eenvoud. Ze ontving de African Artist Award en Aanstormend Talent prijs van deAuteurs. Momenteel werkt ze als freelance illustratrice voor o.a. Apple, NRC Handelsblad en De Standaard (foto: Brecht Van Maele).
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.