21|10|25 De rechtvaardige stad | ACN en Radboud Reflects Lezing en gesprek door architect Arna Mačkić, sociaal geograaf Arnoud Lagendijk en spoorbouwmeester Eric Luiten

De rechtvaardige stad | ACN en Radboud Reflects Lezing en gesprek door architect Arna Mačkić, sociaal geograaf Arnoud Lagendijk en spoorbouwmeester Eric Luiten | Maandag 25 oktober 2021 | 20.00 - 21.30 uur | LUX en online | Radboud Reflects en Architectuurcentrum Nijmegen

Evaluatieformulier | Er komt geen video of podcast

Aankondiging - Wat is ervoor nodig om een stad open en inclusief te maken? Hoe dragen architectuur en de inrichting van een stad bij aan gelijkheid, betrokkenheid en diversiteit? En hoe zien we dit terug in de huidige plannen voor het Nijmeegse stationsgebied? Denk verder en praat mee over de rechtvaardige stad met architect Arna Mačkić, sociaal geograaf Arnoud Lagendijk en spoorbouwmeester Eric Luiten. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - De rechtvaardige stad | ACN en Radboud Reflects Lezing en gesprek door architect Arna Mačkić, sociaal geograaf Arnoud Lagendijk en spoorbouwmeester Eric Luiten

In een uitverkocht LUX gingen sociaal geograaf Arnoud Lagendijk van de Radboud Universiteit, architect Arna Mačkić en spoorbouwmeester Eric Luiten in gesprek over de stad: hoe dragen architectuur en de inrichting van een stad bij aan gelijkheid en betrokkenheid? Deze vragen werden uiteindelijk toegepast op de concrete situatie van het Nijmeegse stationsgebied. Het gesprek werd georganiseerd door Radboud Reflects in samenwerking met Architectuurcentrum Nijmegen en was ook via livestream te volgen. Gespreksleiders waren programmamaker bij Radboud Reflects Liesbeth Jansen en directeur van het ACN, Pepijn Sluiter. Tijdens het gesprek riep de vraag naar de rechtvaardige stad bij veel Nijmegenaren een grote mate van betrokkenheid op, waardoor het een veelbewogen avond werd.

Dialoog

Sociaal geograaf Arnoud Lagendijk sprak over de verschillende betekenislagen van publieke ruimte. Hij vergeleek hierbij de arbeiderswijken Byker Wall en Meadow Well in Newcastle Upon Tyne. Als gevolg van het verdwijnen van de industrie in de stad ontstond in met name deze twee wijken grote armoede en uitzichtloosheid. In Byker Wall werd een nieuwe publieke ruimte gecreëerd met goede volkshuisvesting en voorzieningen door een uitvoerige dialoog tussen bewoners, gemeente en architecten. In de andere wijk, Meadow Well, is deze dialoog niet gelukt. De wijk verloederde en werd, hoewel het inmiddels enigszins verbeterd is, omschreven als vol van “piles of pringles and crack.” Lagendijk haalde politiek geograaf Doreen Massey aan. Zij schreef over de geografie van (on)verantwoordelijkheid. Besluiten door onder meer kapitaalbezitters en de overheid kunnen voor de stad ingrijpend zijn. Een stad maakt namelijk onderdeel uit van een complex netwerk: “We kunnen alleen een rechtvaardige stad maken als we kijken naar het netwerk daaromheen.”

Triade van de sociale ruimte

De vraag is wat het is dat de stad bindt. Er zijn onrechtvaardigheid en ongelijkheid, maar er is ook binding: alle bevolkingslagen komen samen op het strand, in het centrum en bij de voetbalclub. De metro verbindt de stad letterlijk en wordt gebruikt door iedereen. Aan socioloog en filosoof Henri Lefebvre ontleende Arnoud Lagendijk vervolgens drie aspecten van de sociale ruimte: de geconcipieerde, gekende en beleefde ruimte. De geconcipieerde ruimte is hoe we de stad zien. Dit is in termen van volkshuisvesting en voorzieningen, maar ook hoe we samen een stad conceptualiseren. De gekende stad gaat over hoe we dat in de praktijk brengen: het wetenschappelijk meetbaar en beschrijfbaar maken van de stad vanuit de praktijk van het dagelijks leven van haar bewoners. Beleefde ruimte, tenslotte, is hoe de stad wordt gevoeld. Om hier achter de te komen moeten we in gesprek met bewoners. Uiteindelijk gaat het bij de beleefde ruimte, hoe de stad wordt ervaren, om een geografie van rechtvaardigheid. Deze rechtvaardigheid komt neer op dialoog: “We moeten een gedeeld afwegingskader creëren dat individuele belangen overstijgt.”

De afbrokkelende stad

Tweede spreker architect Arna Mačkić was helaas niet fysiek aanwezig, maar sprak via Skype. Mačkić is onderdeel van het vijf jaar geleden opgerichte Studio L A, dat kijkt naar wat er speelt in de maatschappij en wat architectuur daaraan kan bijdragen. Ze liet met diverse projecten zien hoe architectuur hier kan worden ingezet. Het eerste was ‘City to Dust’ tijdens de architectuur biënnale in Venetië. Het massatoerisme verwoest de schoonheid van deze stad, maar de vele protesten van bewoners boeken recentelijk meer succes. L A droeg hieraan bij met een installatie die de afbrokkeling van de stad zichtbaar maakt. Ze maakten een grote kaart van Venetië in tegelpatroon. De tegels breken als je erover loopt. De verschillende reacties van bezoekers waren veelzeggend.

Geheugenbalkon

Een ander project van Studio L A was het Zuiderplantsoen in Groningen. Waar voorheen de zuidelijke ringweg wijken van elkaar scheidde, komt nu een tunnel met erboven een park. Dit wordt een grote, open, toegankelijke ontmoetingsplek. Ook nu is er al toegang om het bouwproces te volgen. Belangrijk is hierbij de historische gelaagdheid: het oude wordt niet volledig vervangen door het nieuwe, maar wordt in het nieuwe verwerkt. Stukken van de oude snelweg worden hergebruikt voor nieuwe doelen. Zo is een deel van een viaduct omgebouwd tot een uitkijktoren, genaamd het ‘Geheugenbalkon.’ Verleden, heden en toekomst blijven zo met elkaar verbonden.

De brug

In Arna Mačkićs thuisstad, Mostar in Bosnië-Herzegovina, is er een grote segregatie tussen de islamitische en katholieke bevolkingsgroepen. De beroemde Oude Brug is echter bepalend voor de identiteit van de gehele stad. Van deze brug duiken is een aloude traditie. Het initiatief werd daarom genomen tot de bouw van een grote, monumentale trap in de stad, waar onder meer aan kinderen van alle achtergronden duiklessen gegeven zullen worden. Trede voor trede zullen de burgers hier gezamenlijk kunnen leren duiken. Mačkić: “Ik geloof dat je iets beeldends op tafel moet leggen om de discussie en de verbeelding te prikkelen.”

Vele bijdragen

Tijdens het gesprek met spoorbouwmeester Eric Luiten en later het publiek werden de besproken ideeën toegepast op de acute realiteit in Nijmegen. Luiten is als voormalig landschapsarchitect en rijksbouwmeester medeverantwoordelijk voor verbouwing van het station. Het station zal mooier worden, de beruchte verkeerssituatie veiliger en de verbinding tussen de oost- en westkant van de stad wordt verbeterd. Als spoorbouwmeester is het zijn taak om de NS en ProRail te adviseren en scherp te houden over hun plannen en om vanuit zijn expertise zelf de gemeente te adviseren. Hij kon dan ook weinig zeggen over de mate van burgerparticipatie in het project: dat is aan de gemeente. Het blijft echter een hermetisch mengsel van talloze partijen. Het is belangrijk om een goede balans te vinden tussen de behoeften van de burgers en de inzichten van de experts: “het is heel moeilijk om veel goede bijdragen samen te krijgen.” Hier en daar liepen de gemoederen hoog op, maar aan animo voor participatie is in ieder geval geen gebrek. De tijd zal leren of het nieuwe stationsgebied de stad uiteindelijk volledig zal weten te verbinden.

Door: Pieter Theunissen

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.

Aankondiging

Wat is ervoor nodig om een stad open en inclusief te maken? Hoe dragen architectuur en de inrichting van een stad bij aan gelijkheid, betrokkenheid en diversiteit? En hoe zien we dit terug in de huidige plannen voor het Nijmeegse stationsgebied? Denk verder en praat mee over de rechtvaardige stad met architect Arna Mačkić, sociaal geograaf Arnoud Lagendijk en spoorbouwmeester Eric Luiten.

Architectuur als strijdtoneel

Volgens Arna Mačkić heeft architectuur grote invloed op ons gedrag. Gebouwen, bruggen, straten en pleinen kunnen mensen van elkaar scheiden, en zorgen voor meer afstand in een samenleving. Maar ze kunnen ook bron zijn van betekenis en verbinding, en daarmee bijdragen aan Mačkić’s ideaal om van de samenleving een hechte gemeenschap te maken. Wat is er nodig om de publieke ruimte tot plek van ontmoeting en samenkomst te maken? En op welke manieren werken architectuur en stedenbouw verdeeldheid juist in de hand?

De sociale ruimte

Om de publieke ruimte rechtvaardig in te richten moet er volgens Arnoud Lagendijk op zijn minst rekening worden gehouden met de verschillende betekenislagen van de publieke ruimte. Een stad moet niet alleen worden ingericht met het oog op functionaliteit, maar ook op de sociale en symbolische waarde die publieke ruimtes kunnen hebben. Tegelijkertijd onderstreept Lagendijk dat er geen blauwdruk bestaat voor een leefbare of rechtvaardige stad. Hoe een ruimte uiteindelijk wordt gebruikt of beleefd is sterk afhankelijk van sociale interactie, en daarom niet bij voorbaat vast te leggen.

Het Nijmeegse stationsgebied

Na korte lezingen van Arna Mačkić en Arnoud Lagendijk praten we verder met hoogleraar landschapsarchitectuur en spoorbouwmeester Eric Luiten. Na jaren van achterstallig onderhoud en tussenoplossingen, wordt het stationsgebied van Nijmegen namelijk grondig verbouwd. De meest publieke entree van Nijmegen krijgt een nieuwe perrontunnel en stationsplein. Hiermee kan het station een belangrijke bijdrage leveren aan het creëren van meer verbondenheid en interactie tussen verschillende bevolkingsgroepen.

Lukt het Nijmegen de komende jaren om een bewust ontworpen inclusieve publieke ruimte aan de stad toe te voegen? Stel je eigen vragen aan de sprekers via menti.com.

Over de sprekers

Arna Mačkić is als architect verbonden aan Studio L A en de Gerrit Rietveld Academie en is auteur van het boek Mortal Cities & Forgotten Monuments. Ze onderzoekt hedendaagse thema’s als identiteit, tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen en mechanismen van in- en uitsluiting. Ook creëert zij nieuwe vormen van publiek domein, die ontmoetingen stimuleren en een collectieve identiteit versterken. In 2017 won zij De Maaskantprijs voor Jonge Architecten.

Arnoud Lagendijk is hoogleraar Sociale geografie aan Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar regionale ontwikkeling en de processen van regiovorming in Europa. Hij bestudeert ook de verspreiding van alternatieve sociaaleconomische praktijken en beleidsconcepten over de hele wereld. Beide thema’s worden geanalyseerd vanuit een zogeheten ‘relationele benadering’, waarbij de verwevenheid van globale en lokale processen centraal staat.

Eric Luiten, hoogleraar Landschapsarchitectuur aan de TU Delft, was tussen 2012 en 2016 als Rijksadviseur voor Landschap en Water verbonden aan het College van Rijksadviseurs en was supervisor bij de ontwikkeling van Park Lingezegen tussen Arnhem en Nijmegen. Als spoorbouwmeester heeft Eric Luiten de taak ProRail en NS te adviseren over de ruimtelijke kwaliteit in en om het spoor.

Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.

Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.