21|11|29 Martha en Maria: de kunst van aandacht | Lezing en gesprek met theoloog Annemarieke van der Woude en socioloog Katia Begall
Martha en Maria: de kunst van aandacht | Lezing en gesprek met theoloog Annemarieke van der Woude en socioloog Katia Begall | Maandag 29 november 2021 | 20.00 – 21.30 uur | LUX, Mariënburg 38-39, Nijmegen
"Vond de combinatie theoloog en socioloog en het vervolggesprek heel boeiend." (Uit een deelnemersevaluatie.)
Aankondiging - Waar besteden we onze tijd en aandacht aan? Wat willen we van het leven? En wat eisen we van onszelf? Ook in het bijbelverhaal van Martha en Maria waren dit al de centrale vragen. Ze zijn met burn-out als volksziekte nummer één actueler dan ooit. Wat kunnen we leren van Martha en Maria? Kom luisteren naar theoloog Annemarieke van der Woude en socioloog Katia Begall die reflecteren op de betekenis van dit eeuwenoude verhaal. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Martha, Maria, mindfulness en media
Het bijbelverhaal van Martha en Maria luidt als volgt: Jezus is te gast bij twee zussen. Terwijl de een, Martha, druk aan de gang gaat met eten bereiden, luistert de ander, Maria, aandachtig naar zijn woorden. Jezus berispt Martha vervolgens, wanneer deze aan hem vraagt of Maria haar niet eens mee kan helpen: ‘Martha, Martha. Je maakt je veel te druk.’
Dit Bijbelse verhaal lijkt erop te wijzen dat ons huidige gevoel van ‘druk druk druk’ geen moderne uitvinding is. Maar wat kunnen we er nog meer van leren? En hoe komt het dat we onze tijd tegenwoordig overvol plannen? Deze vragen stonden centraal in het programma Martha en Maria: de kunst van aandacht georganiseerd door Radboud Reflects. Aan de hand van het Bijbelse verhaal gaven theoloog Annemarieke van der Woude en socioloog Katia Begall twee uiteenlopende lezingen over de kwestie van tijdsbesteding. De sprekers gingen vervolgens in gesprek met programmamaker Liesbeth Jansen, waarna het publiek – dat de lezingen vanuit huis volgde – de kans kreeg vragen te stellen.
Leren loslaten van Lucas
‘Ik beleef veel genoeg aan een afwasteil met een sopje,’ begon Annemarieke van der Woude haar lezing. Ze vertelde dat ze graag in de ochtend afwast, al peinzend over wat er allemaal op de planning staat voor de dag. Om deze reden heeft ze het met Martha in het Bijbelse verhaal te doen: ‘Ik voel me wel een Martha.’ Maar, vroeg ze zich af, wat wil dit verhaal ons eigenlijk vertellen? Een eerste interpretatie is dat het actie en contemplatie tegenover elkaar stelt, maar dit is volgens Van der Woude onwaarschijnlijk wanneer gekeken wordt naar de tekst die het verhaal van Martha en Maria voorgaat in het evangelie volgens Lucas: het verhaal van de barmhartige Samaritaan. ‘Het is het spiegelbeeld van het verhaal van Martha en Maria. Hierin onderneemt de Samaritaan actie, waarvoor hij wordt gewaardeerd. Luisteren en doen horen bij elkaar volgens Lucas: ’Wat deed Martha dan dat voor weerwoord zorgde? ‘Jezus benadrukt keer op keer in Lucas dat je je geen zorgen moet maken. Zorgen maken is je bestaanszekerheid veilig willen stellen op basis van materiële zaken.’ Hierdoor raken vervolgens je oren ‘verstopt’: het doen overstemt het luisteren. Het verhaal zou volgens Van der Woude dus gezien moeten worden als een pleidooi tegen materialisme en overmatig activisme, in plaats daarvan moeten we luisteren naar het woord van God. Van der Woude: ‘In niet-Bijbelse taal betekent dat: loslaten is een deugd, en dat viel Martha zwaar.’ Ze concludeert dat ze haar ochtendroutine voortaan anders zal aanpakken. ‘Van Lucas heb ik geleerd om tijdens dat half uur in de vroege ochtend, tijdens het afwassen, geen to-do lijstje in mijn hoofd te maken, maar juist om mijn hoofd leeg te maken. Het aanrecht is schoon, mijn dag kan beginnen.’
Tijdsbesteding en arbeidsverdeling
Om duiding te geven aan ons gevoel van drukte, begon Katia Begall haar lezing niet met het verhaal van Martha en Maria, maar met een vraag uit sociologische hoek: wat doen we eigenlijk met onze vrije tijd? Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau bleek een duidelijk antwoord: ‘We consumeren media. Daar besteden we de helft van onze vrije tijd aan.’ Deze hoeveelheid aan mediagebruik is stabiel sinds 1975, hoewel het eerder natuurlijk om andere media ging. Toch verklaart juist de nieuwe media volgens Begall deels waar ons gevoel van drukte vandaan komt. ‘Als we terugblikken denken we nooit: wat fijn dat we al die tijd hebben besteed aan Netflix. Wat we met onze tijd doen en wat we waardevol vinden komt niet overeen.’ Een andere verklaring voor het gevoel van drukte is volgens Begall typisch voor de Nederlands cultuur: ‘Wij vinden een goed of succesvol leven, een druk leven.’
Vervolgens ging Begall in op het verhaal van Martha en Maria. Wat haar vooral interesseerde, was de aard van de taken waarvoor Martha berispt wordt, namelijk zorgtaken. Deze taken worden nog altijd als typisch vrouwelijk beschouwd en te laag gewaardeerd. ‘Ze zijn essentieel voor ons bestaan, maar economisch waardeloos tegelijkertijd.’ Ook de banen die een beroep doen op stereotype vrouwelijke kwaliteiten - zoals in de zorg of in het onderwijs - worden financieel lager gewaardeerd. ‘Ook hier komt mediagebruik om de hoek. We zien dat die zorgzame kwaliteiten daar geassocieerd worden met wat vrouwelijk is, en vrouwen nemen dat op in hun identiteitsvorming.’ Als het aan Begall ligt, moeten we, kijkend naar het bijbelverhaal, twee zaken veranderen in hoe we omgaan met onze tijd: ‘Eerst moeten we wat minder aan presentatie doen, op sociale media-dieet. Daarnaast moeten we herzien wat we associëren met mannelijke of vrouwelijke taken, en hoe we deze vervolgens waarderen.’
Van sociale media naar sociale dienstplicht
Naar aanleiding van een vraag van gespreksleider Liesbeth Jansen, gingen de twee sprekers in gesprek over Katia Begalls opmerking dat er in het verhaal van Martha en Maria een verschil in waardering van mannen- en vrouwentaken is: ‘Het is een illustratie van hoe we typische vrouwelijke taken niet echt waarderen.’ Hoewel Annemarieke van der Woude dezelfde ergernis bij het verhaal voelt – ‘vooral dat vingertje van “Martha, Martha”’ – benoemde ze ook dat het een verhaal over twee vrouwen is: ‘Dat maakt het moeilijk om er genderongelijkheid aan op te hangen.’ Daarnaast benadrukte ze nogmaals dat het verhaal met name gaat over zorgen om materiële zaken. Vervolgens spraken ze over hoe het kan dat we het gevoel hebben dat we het steeds drukker krijgen, ondanks dat de drukte niet sterk toeneemt. Volgens Begall hangt dit samen met de groei van sociale media: ‘Er zijn gewoon veel meer keuzemogelijkheden, in combinatie met eindeloos veel informatie en prikkels.’ Van der Woude stemt hiermee in. ‘Wat je ook kiest, je denkt altijd: ik had ook iets anders kunnen doen.’ Tot slot wordt, naar aanleiding van een vraag uit het digitale publiek, besproken of we meer aan vrijwilligerswerk moeten gaan doen. Beide sprekers denken van wel. Begall meende: ‘We hebben door middel van media iets te vakkundig onszelf buiten spel gezet met prikkels. Ik denk dat de meeste mensen eigenlijk liever bezig zijn met onderlinge relaties, maar die behoefte wordt overstemd.’ Volgens Van der Woude zou daarom wel een voorstander zijn van een sociale dienstplicht: ‘Als je een zorgtaak hebt, dan moet je één ding doen. Dat geeft voldoening, het trekt je weg van materiële zorgen. Meer focus dus op hóe we de dingen doen, in plaats van op welke dingen we doen.’
Door Ellen Theuws
Video
Podcast
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Aankondiging
Waar besteden we onze tijd en aandacht aan? Wat willen we van het leven? En wat eisen we van onszelf? Ook in het bijbelverhaal van Martha en Maria waren dit al de centrale vragen. Ze zijn met burn-out als volksziekte nummer één actueler dan ooit. Wat kunnen we leren van Martha en Maria? Kom luisteren naar theoloog Annemarieke van der Woude en socioloog Katia Begall die reflecteren op de betekenis van dit eeuwenoude verhaal.
Twee soorten aandacht
Als Jezus op bezoek komt, vinden de twee zussen Martha en Maria heel verschillende dingen belangrijk: terwijl Martha het huis poetst, in de keuken staat en ervoor zorgt dat het de gasten aan niks ontbreekt, zit Maria bij Jezus en zijn leerlingen aan tafel en luistert naar de verhalen die daar verteld worden. Volgens theoloog Annemarieke van der Woude gaat het bijbelverhaal over twee soorten aandacht die allebei belangrijk zijn: zorg voor jezelf en zorg voor je omgeving. “Het één kan niet zonder het ander.”
Wat moeten we doen?
Socioloog Katia Begall vindt dat het verhaal over Martha en Maria sterk resoneert met onze eigen vragen over tijdsbesteding. “Het gaat in feite om twee dingen. Ten eerste: wat moeten we dóen met onze tijd? Die vraag gaat over welke prioriteiten we stellen en hoe een goed leven eruit ziet. De tweede vraag is: wat móeten we doen? Dit gaat over werk, en hoe dit gewaardeerd wordt. In beide vragen speelt gender een rol, want zowel in de verdeling als de waardering van taken zien we grote verschillen tussen man en vrouw.”
Hoe komt het dat we al onze vrije tijd ook volstoppen met dingen die ‘moeten’? Durven we nog tijd te maken voor de dingen die we werkelijk de moeite waard vinden? Na twee korte lezingen gaan Katia Begall en Annemarieke van der Woude met elkaar in gesprek onder leiding van programmamaker bij Radboud Reflects Liesbeth Jansen.
Over de sprekers
Annemarieke van der Woude is theoloog aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar heiligheid in het alledaagse leven en in de bijbel. Daarnaast publiceert ze veelvuldig over euthanasie en het vrijwillig levenseinde.
Katia Begall is socioloog aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar het samenspel van betaald werk en familie en de invloed daarvan op de levensloop van mensen. Naast taakverdeling omvat dit ook genderrolopvattingen en werk-familiebeleid.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.