22|01|24 Een onuitwisbare indruk | Holocaust Memorial Day Getuigenis met Ronald Waterman
Een onuitwisbare indruk | Holocaust Memorial Day Getuigenis met Ronald Waterman | Maandag 24 januari 2022 | 20.00-21.30 uur | Online | Radboud Reflects en Comité 4 en 5 mei Nijmegen
Video | Podcast | RN7: Radboud Reflects houdt online lezing over Holocaust
Aankondiging - Ronald Waterman was bijna tien jaar oud toen hij in het doorgangsgetto Theresienstadt arriveerde. Aan de deportatie en de akelige aankomst heeft Ronald Waterman nog zeer levendige herinneringen. In zijn getuigenis vertelt hij over zijn dagelijks leven en avonturen in Theresienstadt. Daarbij maakte de confrontatie met de ‘ontmenselijkte’ mensen van de transporten uit Auschwitz, die aan het eind van de oorlog Theresienstadt binnenkwamen, een onuitwisbare indruk op hem. Kom luisteren naar het indrukwekkende verhaal van Holocaust overlevende Ronald Waterman. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Een onuitwisbare indruk
De Tweede Wereldoorlog is weliswaar al ruim 75 jaar voorbij, maar de herinnering is nog springlevend. Tijdens de 13e Holocaust Memorial Day Getuigenis, georganiseerd door Radboud Reflects en Comité 4 en 5 mei Nijmegen, ging Holocaust-onderzoeker Ria van den Brandt in gesprek met Ronald Waterman. Waterman overleefde als joods kind de Tweede Wereldoorlog en deelde zijn ervaringen. Rector magnificus Han van Krieken opende het programma. Voorafgaand aan het gesprek gaf historicus Joost Rosendaal een korte lezing over de beleving en betekenisgeving van oorlogservaringen. De lezingen werden afgewisseld met muzikale intermezzo’s, verzorgd door zanger Nathan Tax en pianist Mark Toxopeus. Zij brachten liederen van Schubert ten gehore.
Herinnering en geschiedenis
We leven in een tijd dat de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog plaatsmaakt voor geschiedenis. Dit is een uitspraak die Joost Rosendaal, historicus aan de Radboud Universiteit, steeds vaker hoort bij conferenties over de oorlog. Rosendaal: “Het grootste deel van de generaties die de oorlog actief hebben meegemaakt is niet meer in leven. Daarmee verdwijnt de geleefde herinnering.” Toch verzet Rosendaal zich tegen bovengenoemde uitspraak: “De mensen zijn er inderdaad straks niet meer, maar hun ervaringen en getuigenissen hebben nog steeds betekenis.”
Dat die betekenis nog springlevend is, blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat Anne Frank recent weer de voorpagina’s haalde, vertelde Rosendaal. “Daarnaast zijn boeken en films over de oorlog vaak kaskrakers. Het gevaar daarin is echter dat het verhaal zijn eigen leven gaat leiden. Het is daarom zo belangrijk dat de verhalen vastgelegd en opnieuw verteld worden. Het verhaal is geen voltooide geschiedenis.”
De ervaringen van Waterman
Ronald Waterman was vijf jaar toen de oorlog uitbrak. Hij vertelde: “Op 5 maart 1943 werd ons gezin opgehaald door twee Nederlandse politieagenten en werden we overgedragen aan de Grüne Polizei.” Spoedig daarna werd het gezin naar Barneveld getransporteerd, waar zij verbleven in kasteel de Schaffelaar samen met onder andere kunstenaars, wetenschappers en industriëlen.
Waterman herinnert zich dat zijn ouders bezorgd waren over de toekomst. Toch had hij het als kind niet slecht in Barneveld. Waterman: “Als kind had ik er een goede tijd. Voor het eerst was ik omringd door kinderen die ook een ster droegen. Ik was geen buitenbeentje meer.” Bovendien ontmoette hij er de entomoloog Emanuel Speijer. “Hij heeft mijn interesse gewekt voor een wetenschappelijke loopbaan. Samen met andere kinderen waren wij door Speijer als assistent benoemd en hielpen we met zijn werk.” De insectencollectie van Speijer, verzameld in de oorlog, bestaat nog steeds en bevindt zich tegenwoordig in Naturalis.”
Later werd het gezin overgeplaatst naar Westerbork. “Hoe goed Barneveld voor mij was als kind, zo slecht was het in Westerbork. Ik zag hoe de veewagons leeg aankwamen en vol naar het oosten vertrokken.” Waterman herinnert zich dat iedere week gaandeweg de spanning in het kamp opliep tot de maandag, wanneer de namenlijsten voor het volgende transport werden opgenoemd. Ook vertelde hij over een keer dat hij ziek was en dokter Siegfried Wolff voor hem zorgde. “Hij besteedde ontzettend veel liefdevolle, zorgzame aandacht aan de kinderen. Hij heeft in feite mijn leven gered. Hij smokkelde namelijk medicijnen binnen waardoor mijn koorts zakte.” Ook dokter Wolff werd echter op transport gezet en in Auschwitz vergast. Geëmotioneerd: “Waarom moest zo’n goede man toch vermoord worden.”
Op 4 september 1944 was het gezin Waterman aan de beurt en werden zij op transport gezet richting Theresienstadt. Daar kwamen zij twee dagen later aan. Waterman vond Theresienstadt minder bedreigend overkomen dan Westerbork, omdat het kamp kleur had en hij het gevoel had dat je je ergens nog kon verstoppen. Toch gingen in beide kampen de transporten onverminderd door. “In Theresienstadt kwam op een dag een transport uit Auschwitz aan. De mensen die uit de veewagons kwamen waren meer dood dan levend. Twee kropen naar mij toe voor een kom soep die ik vasthield. Om sneller bij mij te zijn, sloeg de een de ander dood.”
In Theresienstadt werd Waterman veel met de dood geconfronteerd. De as van de overledenen is letterlijk door zijn handen gegaan. Hij vertelde: “Richting het einde van de oorlog moesten de kinderen in Theresienstadt de dozen met as van de overledenen in de rivier kieperen. De lege dozen werden verbrand. Zo wilden de Duitsers hun sporen uitwissen nu het Rode Leger dichtbij was.”
Leven na de oorlog
Waterman merkte op dat aan de overlevenden vaak wordt gevraagd hoe zij verder kunnen leven na zo’n ervaring. Waterman: “Zelf putte ik enorm veel kracht uit onze bevrijding van het kwaad. Maar de schaduw van de oorlog was lang. Ik kreeg een zware depressie en mijn broer stierf later aan de gevolgen van tuberculose, opgelopen in het kamp.”
Jarenlang heeft Waterman zijn verhaal niet gedeeld. “Ik wilde eerst dit verhaal niet vertellen, want ik wilde niet dat mensen anders naar mij gingen kijken,” aldus Waterman. “Toen ik afscheid nam van de Provinciale Staten, waarin ik meer dan dertig jaar actief ben geweest, dacht ik: nu kan het geen kwaad meer om over mijn achtergrond te spreken.” Waterman koos ervoor toch zijn verhaal te vertellen, in de hoop dat mensen erover leren. “Elke schaduw is uiteindelijk kind van het licht. Slechts degenen die tegenspoed hebben ervaren, hebben waarlijk geleefd.”
Tot slot stak Waterman de studenten een hart onder de riem, die het zwaar hebben door de coronapandemie. “Studenten hebben nu een zware tijd. Ik weet dat het contact van mens tot mens essentieel is. Je moet elkaar kunnen zien, kunnen aanraken, in elkaars ogen kunnen kijken. In ieder leven komen tegenslagen voor, maar bedenk: geen spoorlijn komt tot stand zonder dwarsliggers.”
Door: Thijs Meeuwisse
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Video
Podcast
Aankondiging
Ronald Waterman was bijna tien jaar oud toen hij in het doorgangsgetto Theresienstadt arriveerde. Aan de deportatie en de akelige aankomst heeft Ronald Waterman nog zeer levendige herinneringen. In zijn getuigenis vertelt hij over zijn dagelijks leven en avonturen in Theresienstadt. Daarbij maakte de confrontatie met de ‘ontmenselijkte’ mensen van de transporten uit Auschwitz, die aan het eind van de oorlog Theresienstadt binnenkwamen, een onuitwisbare indruk op hem. Kom luisteren naar het indrukwekkende verhaal van Holocaust overlevende Ronald Waterman.
Westerbork en Theresienstadt
Ronald Waterman werd geboren in een zionistisch gezin in Delft. Zijn vader, hoogleraar, en zijn moeder, docent Engels, waren niet religieus maar wel Joods bewust. Aan het begin van de oorlog zorgde het uitstekende Duits van vader Waterman en zijn contacten met collega-wetenschappers in Duitsland er een paar keer voor dat het gezin niet op transport hoefde. Vader kon zich de barbarij van de nazi’s toen nog niet voorstellen, maar moeder vreesde het ergste. Samen met zijn ouders, twee broers en zusje en werd Ronald Waterman in september 1944 via Westerbork naar Theresienstadt gedeporteerd.
Tijdens de avond gaat Holocaust-onderzoeker Ria van den Brandt in gesprek met Ronald Waterman. Voorafgaand aan het interview geeft historicus Joost Rosendaal een korte lezing over hoe er betekenis gegeven kan worden aan oorlogservaringen. Han van Krieken, rector magnificus van de Radboud Universiteit, opent de avond die muzikaal omlijst wordt door zanger Nathan Tax en pianist Thijn Vermeulen. Zij spelen liederen van Schubert.
Over de sprekers
Ronald Waterman overleefde als joods kind de Tweede Wereldoorlog.
Ria van den Brandt is onderzoeker aan de Radboud Universiteit. Haar onderzoek concentreert zich op Joodse getuigenissen van de Tweede Wereldoorlog en de levenswijsheid in deze getuigenissen, in het bijzonder in relatie tot concentratiekamp Theresienstadt.
Joost Rosendaal is historicus aan de Radboud Universiteit. Hij doet o.a. onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog vanuit een internationale benadering met nadruk op de regionale verschillen in beleving en op de betekenisgeving van de oorlogservaring na 1945.
Han van Krieken is de rector magnificus van de Radboud Universiteit.
Nathan Tax is alumnus filosofie van de Radboud Universiteit. Hij zingt als bas-barriton bij onder meer Capella Amsterdam. Hij zingt als bas-bariton bij onder meer Capella Amsterdam. Hij wordt op de piano vergezeld door Mark Toxopeus, die naast kamermusicus ook liedbegeleider is. Ze spelen samen drie liederen van Schubert.
Dit is een programma van Radboud Reflects en Comité 4 en 5 mei Nijmegen.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.