22|01|27 Ritme in tijden van corona | Lezing door filosoof Marli Huijer
Ritme in tijden van corona | Lezing door filosoof Marli Huijer | Donderdag 27 januari 2022 | 20.00-21.30 uur | Online| Radboud Reflects
Video | Podcast | English review - The Rhythms of Life and Death
Aankondiging - De coronacrisis confronteert ons met de dood en ons idee van maakbaarheid. We willen graag het gevoel hebben dat we controle hebben over ons leven en de dood. Maar volgens filosoof en voormalig huisarts Marli Huijer ligt de focus nu te sterk op het beheersen van een ziekte en zijn we ons te weinig bewust van de invloed die corona heeft op ons denken over de samenleving. Sluit aan bij de livestream en luister naar Marli Huijer over hoe corona ons anders laat denken over waarden als solidariteit, kwaliteit van leven en maakbaarheid. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Op zoek naar het juiste ritme
In een van de laatste online lezingen van Radboud Reflects voordat deze eindelijk weer fysiek plaats kunnen vinden, vertelde hoogleraar filosofie aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam en voormalig Denker des Vaderlands Marli Huijer ons over het begrip ritme. Hierover publiceerde ze in 2011 al het boek Ritme: op zoek naar een terugkerende tijd, dat inmiddels goed bleek te hebben gerijpt en momenteel relevanter lijkt dan ooit. De coronapandemie heeft een grote inbreuk gemaakt op onze alledaagse ritmes. Piekfijn verzorgd en met heldere stem legde Huijer uit hoe onze dagelijkse ritmes en tijdsindelingen tot stand zijn gekomen, hoe deze door corona zijn veranderd en hoe het na de epidemie verder zal gaan.
Het ontstaan van ritmes
De manier waarop we tijd ervaren komt voort uit hoe we ermee omgaan. “De tijd” als een zaak bestaat zelfs niet. Het is eerder de uitkomst van een sociaal-evolutionair proces. Deze tijdsopvatting en de daarin aangebrachte ordeningen gaan al heel ver terug. Beginnend bij het biologische ritme van dag en nacht blijkt dat mensen van nature dagdieren zijn. De biologische klok is ingesteld op een ritme dagen van 24 uur. Vervolgens zijn er de weekritmes: zeker 3000 jaar geleden gebruikten de Sumeriërs de namen van planeten al om zeven dagen een naam te geven. Dit was een puur menselijk construct om de tijd in te delen. Hierdoor kregen alle dagen een eigen betekenis. Aan de verschillende dagen verbinden we verschillende vastigheden. Vervolgens kwamen er maanritmes: priesters zagen dat de stand van de maan veranderde en gingen onderzoeken hoe lang het duurde voordat de maan opnieuw vol was. Deze maanritmes hielpen met bepalen wanneer er geoogst of gezaaid moest worden. Zo ontstonden er ook jaarritmes. De tijdsindeling en komst van de kalender was een proces van lange evolutie.
Sociale ritmes
Vanuit dit vaste ritme van het zaaien en oogsten ontstonden allerlei andere sociale ritmes. Zo ontstonden er ook feesten en heilige dagen in dit ritme. De oproep van een burgemeester om bijvoorbeeld Kerstmis dan maar in de zomer te vieren is dan ook vloeken in de ‘tijdskerk.’ Er werd al sinds pre-christelijke tijden licht gebracht in die donkere tijd van het jaar. Ook het kapitalisme heeft specifieke ritmes: acht uur werken, acht uur rusten en acht uur slapen om zo efficiënt mogelijk te werken. Nu is ons leven gevuld met allerlei ritmes van school, werk, vervoer en vrije tijd. Ons leven zit in elkaar als een grote, complexe constellatie van ritmes die op de een of manier gesynchroniseerd zijn, maar wij ervaren ze niet eens. We vinden het normaal: “Die ritmes zijn in de loop der tijd zo goed op elkaar afgestemd dat het bijna lijkt alsof ze er van nature zijn.”
Het belang van het onalledaagse
Marli Huijer gaf verschillende redenen voor deze complexe ordening van ritmes. Ten eerste zorgt het ervoor dat zaken goed geordend en georganiseerd zijn. Ten tweede zijn ze sociaal verbindend. Er zijn bepaalde momenten waarop je elkaar ontmoet, zoals bijvoorbeeld na afloop van een lezing, of op de sportclub. Achteraf kom je bij elkaar om na te praten. Deze fysieke ontmoetingen brengen betrokkenheid met en sympathie voor de ander met zich mee. Ten derde werken ritmes disciplinerend en motiverend. Als er medeleerlingen, docenten of collega’s op je zitten te wachten breng je veel sneller discipline op om je werk te doen. Valt dat weg, dan verdwijnt ook je motivatie. Daarnaast geven ritmes ons ook steeds terugkerende, betekenisvolle markeringspunten: “ritmes geven de ruimte om verschil te maken tussen het alledaagse en het onalledaagse.”
Lockdownritmes
Met de komst van de lockdowns, het thuiswerken en het weinig mensen zien viel de hele ritmische structuur waarin wij leefden weg. Als je nu thuis opstaat en achter je laptop kruipt heb je veel minder beweging en ben je minder actief. Het wordt makkelijker om afspraken te verzetten en binnen de kortste keren ontstaat er chaos in die eerder zo gestructureerde ritmes. Je gaat sjoemelen met dingen die je normaal op gezette dagen doet. Ook sociale ritmes vallen weg, want je kunt veel mensen niet meer ontmoeten. Daarmee is juist dat onderscheid tussen alledaags en onalledaags weggevallen. De hele complexiteit van onze levensritmes viel weg.
Gevolgen verlies van ritmes
Aanvankelijk leek het wegvallen van deze ritmes en verplichtingen een zee van tijd te creëren. De vrijheid om te doen wat je wilt en nergens rekening mee te hoeven houden is een illusie. Mensen bleven gewoon vasthouden aan bepaalde ritmes en gingen rond dezelfde tijden eten en slapen. Als de ordening wegvalt moet alles namelijk uit jezelf komen, dus ook de organisatie van je sociale leven, de motivatie voor je werk en de betekenis die dat voor je heeft. Men vond er daarom ook minder motivatie voor. Bovendien konden we het alledaagse niet meer onderbreken met iets onalledaags. Daardoor leek het alsof de afgelopen twee jaar maar enkele maanden duurde: wanneer lange tijd weinig gebeurt, krimpt de tijd als het ware in. Door dit alles zie je dat het lichamelijk en geestelijk welzijn daalt.
Hoe nu verder?
Veel zaken zullen volgens Marli Huijer niet meer teruggedraaid kunnen worden. Veel online bijeenkomsten zullen blijven bestaan. Dat levensechte contact, wat nodig is om geïnspireerd te blijven, zal deels wegvallen. We zullen ook meer blijven thuiswerken. Ook van de opgelopen leerachterstanden zullen we nog lang de gevolgen blijven zien. De problemen zijn legio. Om dit het hoofd te bieden leek het Huijer belangrijk om te investeren in het herstel van expliciete sociale ritmes zoals sport en cultuur, evenals de horeca, evenementen en debatcentra. Hiermee kunnen sociale ritmes zich weer herpakken. Ook moeten studenten minimaal tweemaal per week fysiek op de campus kunnen zijn. Het hebben van een ontmoetingsplaats inspireert en motiveert. Hetzelfde geldt voor werknemers: er is een minimum aan fysiek contact nodig wil een klus goed uitgevoerd worden.
Het leven als compositie
Voor de individu raadde Marli Huijer aan het leven te benaderen als een compositie. Je moet bedenken wat waardevol en betekenisvol voor je is. Daarvan maak je terugkerende markeringen in die compositie. Je kunt ernaar uitkijken en erop terugkijken. Als je die belangrijke dingen als maat genomen hebt, ga je je andere activiteiten daaromheen draperen. Zo kom je daadwerkelijk tot de dingen die je echt belangrijk vindt. Zo en in samenspraak met anderen maak je een compositie die het leven waardevol en betekenisvol maakt. Ondanks dat we het ritme van haar stem niet rechtstreeks konden horen, en we de zo verlangde nabespreking met een biertje moesten missen, bood Marli Huijers lezing vele hulpmiddelen om een gezond levensritme te hervatten.
Door Pieter Theunissen
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
Video
Aankondiging
[Op deze datum, 27 januari 2022, zou Festival De Verleiding plaatsvinden. Dat gaat helaas niet door. Marli Huijer zou een van de sprekers zijn.]
De coronacrisis confronteert ons met de dood en ons idee van maakbaarheid. We willen graag het gevoel hebben dat we controle hebben over ons leven en de dood. Maar volgens filosoof en voormalig huisarts Marli Huijer ligt de focus nu te sterk op het beheersen van een ziekte en zijn we ons te weinig bewust van de invloed die corona heeft op ons denken over de samenleving. Sluit aan bij de livestream en luister naar Marli Huijer over hoe corona ons anders laat denken over waarden als solidariteit, kwaliteit van leven en maakbaarheid.
Grote veranderingen
De coronacrisis heeft ons leven omgegooid. Om het virus eronder te krijgen hebben we ons leven aangepast. Dit heeft invloed op de mentale en emotionele gesteldheid van mensen en op onze sociale contacten. Volgens Huijer is het risico van een epidemie dat je in het moment iets doet dat langdurige consequenties heeft en zelfs fundamentele gevolgen kan hebben voor je maatschappij. Daarom is het belangrijk om nu al na te denken over hoe de corona-epidemie ons denken over de maatschappij verandert.
Kwaliteit
Hierbij is het volgens Huijer belangrijk om na te denken over wat wij verstaan onder kwaliteit van leven. De coronacrisis maakt ons bewust van onze sterfelijkheid en onze positie ten opzichte van de zwakkeren in een samenleving. Hoe past ons idee van maakbaarheid en controle over het leven bij ons idee van vrijheid, solidariteit en het belang van sociale contacten? Wat is het leven waard, als elkaar niet kunnen knuffelen en aanraken?
Filosoof Marli Huijer denkt, in gesprek met filosoof Wouter Veldman, na over hoe de corona epidemie onze ideeën over leven onder de loep legt.
Over de spreker
Marli Huijer is emeritus hoogleraar Publieksfilosofie aan de Erasmus School of Philosophy, Erasmus Universiteit Rotterdam, voorzitter Stichting Maand van de Filosofie en voormalig Denker des Vaderlands (2015-2017). Huijers onderzoek richt zich op de filosofie van mens en cultuur.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Doneer dan via iDeal.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.
nze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.