22|02|21 De verloren zoon – familieperikelen in de bijbel en nu | Lezing en gesprek met theoloog Albertina Oegema en socioloog Lonneke van den Berg

De verloren zoon – familieperikelen in de bijbel en nu | Lezing en gesprek met theoloog Albertina Oegema en socioloog Lonneke van den Berg | Maandag 21 februari 2022 | 20.00 – 21.30 uur | LUX en online | Radboud Reflects

Video | Podcast | Opinie De Gelderlander Lonneke van den Berg - Jongeren in de knel

Aankondiging - De relatie tussen ouders en hun kinderen gaat niet altijd over rozen. Zeker wanneer de kinderen ouder worden en steeds meer hun eigen weg willen gaan, wordt de liefde nogal eens op de proef gesteld. Wat kunnen we leren van het bijbelverhaal De verloren zoon, waarin een kind het huis verlaat om de bloemetjes buiten te zetten, maar met hangende pootjes terugkeert? Kom luisteren naar theoloog Albertina Oegema en socioloog Lonneke van den Berg, die nieuw licht werpen op dit oude verhaal. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - ‘De Verloren Zoon’ – antiek en modern bezien

De Verloren Zoon’ is een parabel die vertelt over een familierelatie tussen twee zoons en hun vader. In deze Reflectslezing interpreteerden theoloog Albertina Oegema en socioloog Lonneke van den Berg deze parabel elk vanuit hun eigen perspectief. Oegema doet als postdoc aan de PThU onderzoek naar Joodse mensen in de laatantieke oudheid. Het onderzoeksgebied van Van den Berg is hedendaagser, zij doet onderzoek naar het uit huis gaan van jongeren.

In ‘De Verloren Zoon’ heeft een vader twee zoons, de oudste zoon doet altijd precies wat hem gevraagd wordt en werkt hard voor zijn familie. De jongste zoon pakt het anders aan: hij eist zijn deel van de erfenis op en begint een losbandig leven. Op een zeker moment is het geld van de jongste zoon echter op, zijn omstandigheden verslechteren daardoor zo erg dat hij vol schuldgevoel naar zijn vader terugkeert om bij hem te komen daglonen. Daar wil de vader echter niets van horen, hij geeft een groot feest ter ere van zijn zoons terugkeer. De oudste zoon ziet dit alles met lede ogen aan, waarom zoveel vreugde om zijn verkwanselende broer, terwijl hij zelf altijd netjes geluisterd heeft?

Vrijheid en barmhartigheid – Gods culture shock

In haar lezing concentreerde Albertina Oegema op twee zaken uit de parabel: de vrijheid die de vader aan zijn kinderen geeft en de barmhartigheid van de vader voor zijn kinderen. Oegema legde uit hoe de vaders bereidheid om zijn jongste zoon zijn deel van de erfenis te geven ervoor zou hebben gezorgd dat de vader zich in een financieel riskante positie bewoog. Zo werd de vader namelijk in sterke mate afhankelijk van zijn zoons. Toch deelde de vader zijn vermogen uit, om zijn zoon zoveel mogelijk vrijheid te geven. Zo geeft de vader – symbool voor God – zijn kinderen – ons mensen – alle vrijheid om eigen keuzes te maken.

Maar, de parabel leert ons nog iets anders over Gods relatie met de mens. De barmhartigheid van de vader op het moment dat de jongste zoon thuiskomt staat symbool voor Gods eigen barmhartigheid tegenover de zondaars. Albertina Oegema wees er vervolgens op dat barmhartigheid tegenover zondaars, coulance tegenover verkwistende zoons, bij veel mensen destijds niet in goede smaak zou zijn gevallen. Slecht gedrag, zo was de norm destijds waarschijnlijk, moest bestraft worden; goed gedrag beloond. Deze houding zien we ook terug bij de oudste zoon, die gepikeerd is om het uitblijven van beloning voor hemzelf, én het uitblijven van straf voor zijn broer. Toch is de vader coulant tegen zijn jongste zoon. Eerst geeft hij hem alle vrijheid die hij kan bieden, daarna accepteert hij zijn zoons terugkeer onvoorwaardelijk. Dergelijk gedrag was in de laatantieke cultuur waarschijnlijk maar moeilijk denkbaar, en het verhaal moet daarmee nogal een schok zijn geweest voor toehoorders.

Adolesceren kan je leren – de hedendaagse verloren zoon

Waar Albertina Oegema ‘De Verloren Zoon’ wist te plaatsen in de context van de oudheid, gebruikte Lonneke Van den Berg het verhaal juist als analogie met het moderne adolescentieproces. Lonneke van den Berg vertelde hoe ze in de twee zoons twee typische sporen van volwassen worden las: de oudste zoon als de manier van opgroeien zoals die vroeger gebruikelijk was, binnen de kaders van de maatschappij, met respect voor de familie en met zekerheid. De jongste zoon gold volgens Van Den Berg als toonbeeld van een modernere wijze van volwassen worden. Met veel individuele vrijheid, de ruimte om van het gebaande pad af te wijken en met meer onzekerheid dan vroeger.

De perikelen die de jongste zoon doormaakt waren wat Van Den Berg betreft ook goed terug te vinden in het huidige proces van volwassen worden. Zo wees ze op de gelijkenissen tussen de jongste zoon en zogenaamde ‘boemerangkinderen,’ kinderen die hun ouderlijk huis verlaten en op latere leeftijd terugkeren. Tegenwoordig doen jongeren dat veelal omdat er tijdens hun op zichzelf wonen iets misgaat, om diezelfde reden komt de jongste zoon ook terug naar huis. Een tweede overeenkomst tussen het verhaal en het huidige volwassen worden is de barmhartige houding van de vader. In het verhaal is de vader extreem vergevingsgezind, maar ook tegenwoordig verwacht men in het algemeen dergelijke coulance van ouders tegenover hun kinderen. Ook als het kind op latere leeftijd nog terug in huis wil, zo vertelde Van Den Berg, meent het grootste deel van de Nederlanders dat ouders dat moeten faciliteren.

Oud en nieuw in gesprek

Na beide lezingen bespraken Oegema en Van Den Berg samen het verhaal. Deze bespreking begon met de vaststelling dat zowel in de oudheid, als tegenwoordig het bepaald niet voor iedereen is weggelegd om de rol van de jongste zoon aan te nemen. De jongste zoon kwam duidelijk uit een rijk gezin, de vader had allerlei dagloners in dienst. Ook tegenwoordig is een uitgebreid keuzeproces vooral mogelijk als de ouders vermogend genoeg zijn om al die keuzevrijheid te financieren.

Niet alle manieren van die keuzevrijheid indelen vallen echter in de smaak; niet in de oudheid, en niet nu. Als jongeren tegenwoordig op hun 25^e nog geen vastigheid in de vorm van een baan, relatie of studie hebben, worden ze vaak gezien als ‘flierefluiters’. Lonneke van den Berg benadrukte hier dat al die keuzevrijheid ook zorgt voor een groter gevoel van falen op het moment dat zaken niet goed gaan. Ook in de oudheid was het beeld van de verkwistende zoon een dankbaar stijlmiddel, voegde Albertina Oegema toe. Zowel vroeger als nu velt de samenleving een straf oordeel over ‘nietsnutten’.

Een verandering van de ouder-kindrelatie?

Uit deze Reflectslezing bleek duidelijk dat het verhaal ook tegenwoordig nog veel inzichten oplevert. Door eerst een context van de toenmalige situatie te schetsen wist Albertina Oegema de betekenis van de keuzevrijheid en de barmhartigheid van de vader uit te diepen. Lonneke van den Berg liet daarop zien hoe tegenwoordig de keuzevrijheid alleen maar groter is geworden, maar barmhartigheid ook meer wordt verwacht van ouders dan vroeger. Duidelijk is dat de relatie tussen ouder en kind enerzijds enorm is veranderd in 2000 jaar, maar anderzijds ook in grote mate hetzelfde is gebleven.

Door Coen Pompstra

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.

Aankondiging

De relatie tussen ouders en hun kinderen gaat niet altijd over rozen. Zeker wanneer de kinderen ouder worden en steeds meer hun eigen weg willen gaan, wordt de liefde nogal eens op de proef gesteld. Wat kunnen we leren van het bijbelverhaal De verloren zoon, waarin een kind het huis verlaat om de bloemetjes buiten te zetten, maar met hangende pootjes terugkeert? Kom luisteren naar theoloog Albertina Oegema en socioloog Lonneke van den Berg, die nieuw licht werpen op dit oude verhaal.

De verloren zoon

Een vader heeft twee zonen. De oudste doet braaf wat hem gevraagd wordt en helpt mee op de boerderij, maar de jongste heeft daar geen zin in: hij eist alvast de helft van de erfenis op en gaat op reis om de bloemetjes buiten te zetten. Na een tijdje is het geld op en moet de zoon zich in leven houden met smerige baantjes. Als hij zich realiseert dat zelfs de knechten van zijn vader het beter hebben dan hijzelf, besluit hij terug naar huis te gaan. Maar hij durft zijn vader eigenlijk niet meer onder ogen te komen en biedt zich aan als knecht. Daar wil de vader niets van horen: hij is zo blij dat zijn zoon weer terug is, dat hij zelfs een groot feest organiseert. De oudste zoon is daarover echter not amused: waarom zoveel aandacht voor die wegloper, terwijl hij altijd hard heeft gewerkt?

Gecompliceerde relaties

Dat familierelaties gecompliceerd kunnen zijn, is van alle tijden, zo blijkt uit De verloren zoon verhaal. Theoloog Albertina Oegema geef tekst en uitleg bij de achtergronden ervan: wanneer werd het geschreven, voor wie en met welk doel? Bovendien vertelt ze over de relaties tussen ouders en kinderen in de oudheid, en hoe die verschillen met nu. Waar de gemiddelde curlingouder van nu geneigd is zijn kind bijna op een voetstuk te plaatsen, werden jonge mensen in de oudheid nauwelijks serieus genomen. Welke gevolgen had dat, en hoe vertaalt zich dat naar het verhaal over de verloren zoon?

Op jezelf of nog thuis?

Socioloog Lonneke van den Berg doet onderzoek naar het moment waarop jongeren anno nu uit huis gaan, en hoe dat proces verloopt. Zo gaan jonge mensen die met hun ouders in de clinch liggen, veel eerder op zichzelf wonen dan mensen die een goede band hebben met hun vader en moeder. Wat kunnen we leren van het verhaal over de verloren zoon over onze huidige familieconflicten? Moeten misstappen van je kind altijd worden vergeven? Kun je als ouder niet anders dan zitten wachten tot je zoon of dochter uit zichzelf beseft dat hij fout zat? En is de jaloezie van de oudste zoon terecht of niet- is er wel genoeg aandacht voor de kinderen die níet op het verkeerde pad raken?

Na twee korte lezingen gaan Albertina Oegema en Lonneke van den Berg met elkaar in gesprek over opvoeding, familierelaties en autoriteit. Programmamaker Liesbeth Jansen is gespreksleider, en natuurlijk is er ook ruimte voor je eigen vragen!

Video

Podcast

Over de sprekers

Albertina Oegema is theoloog en docent Nieuwe Testament aan de Radboud Universiteit en postdoc aan de PThU.  Ze doet onderzoek naar Joodse kinderen en ouderen in de laatantieke oudheid. In het bijzonder is ze geïnteresseerd in de wijze waarop leeftijd, samen met gender, klasse en andere factoren, een rol speelt in machtsprocessen, bij sociale in- en uitsluiting en in het marginaliseren van mensen.

Lonneke van den Berg is socioloog aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar de factoren  die het tijdstip bepalen waarop jongeren op zichzelf gaan wonen. Daarnaast is ze geïnteresseerd in de overgang naar volwassenheid en familierelaties.

Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.