22|03|16 De heiligverklaring van Titus Brandsma | Gesprek met theoloog Inigo Bocken, filosoof Christoph Lüthy en religiewetenschapper Peter Nissen
De heiligverklaring van Titus Brandsma | Gesprek met theoloog Inigo Bocken, filosoof Christoph Lüthy en religiewetenschapper Peter Nissen |Woensdag 16 maart 2022 | 20.00 - 21.15 uur | Collegezalencomplex en online | Radboud Reflects en Radboud Universiteit
Video | Podcast | VOX: Zo beleefde de Nijeegse delegatie de heiligverklaring van Titus Brandsma in Rome
Aankondiging - Titus Brandsma, de voormalige hoogleraar Filosofie van de Radboud Universiteit, wordt heilig verklaard. Wie was Titus Brandsma? Waarom wordt hij heilig verklaard? En wat is een heiligverklaring precies? Kom luisteren naar theoloog Inigo Bocken, filosoof Christoph Lüthy en religiewetenschapper Peter Nissen over het leven van Titus Brandsma en het proces van zijn heiligverklaring. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Academicus, mysticus, verzetsheld en heilige
Op 15 mei 2022 wordt mysticus en oud rector van de Radboud Universiteit Titus Brandsma heilig verklaard. In een programma van Radboud Radboud Reflects in samenwerking met de Radboud Universiteit gingen filosoof Christoph Lüthy, theoloog Inigo Bocken, en theoloog Peter Nissen onder leiding van filosoof Cees Leijenhorst met elkaar in gesprek over leven en werk van Titus Brandsma.
De weg naar heiligheid
Filosoof Christoph Lüthy vertelde over het proces van de heiligverklaring van Titus Brandsma. Zo zijn er verschillende vereisten om heilig te worden. De eerste is dat iemand zalig verklaard moet zijn. ‘Daarnaast moet er sprake zijn van brede volksverering. Bij Brandsma zie je dat sterk. Tijdens zijn eigen leven beschreven mensen hem al met het woord heilig.’ Deze volksverering heeft zich tot op heden voortgezet. Een andere vereiste is dat een heilige een wonder moet hebben verricht; een Amerikaanse pater schreef zijn genezing van kanker toe aan Titus Brandsma. Vervolgens moet dit wonder bewezen worden. ‘Dat is een moeilijke bewijsvoering. De artsen moeten namelijk zeggen dat ze het voorval niet natuurwetenschappelijk kunnen verklaren.’
Naast het wonder en de volksverering speelden Brandsma’s martelaarschap tijdens de Tweede Wereldoorlog een rol in zijn heiligverklaring, vertelde Lüthy. ‘Hij was adviseur van de katholieke pers, en ging langs alle krantenredacties om hen te overtuigen om NSB advertenties te weren. Hiervoor werd hij uiteindelijk door de bezetter opgepakt, en naar meerdere interneringskampen gestuurd. Uiteindelijk overleed hij in Dachau.’ Vanwege het wonder, zijn martelaarschap en de brede volksverering wordt Titus Brandsma op 15 mei heilig verklaard. Daarbij wil Lüthy wel iets verhelderen: ‘Heel vaak wordt vermoed dat het Vaticaan iemand tot heilige maakt, maar strikt genomen is diegene dat altijd al. Het Vaticaan bevestigd dat alleen.’
Een maatschappelijk actief academicus
Vervolgens vertelde theoloog Peter Nissen meer over Brandsma’s rol aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, en dan met name over zijn maatschappelijke betrokkenheid als academicus. Titus Brandsma was vanaf de oprichting van de Radboud Universiteit in 1923 hoogleraar en van 1930-1931 zelfs rector. ‘Hij was hoogleraar van verschillende zaken, maar het meest dierbaar was hem de geschiedenis van de Nederlandse mystiek’, vertelde Nissen. Toen hij hier benoemd werd, had hij nog geen grote academische status en was hij eigenlijk tweede keus. ‘Het was een bescheiden figuur die waarschijnlijk moeite had om zich staande te houden tussen allemaal haantjes.’ Studenten zeiden daarnaast dat zijn colleges saai en slecht voorbereid waren. Volgens Nissen had dit allemaal te maken met Brandsma’s werk buiten de universiteit. ‘Als een beroep op hem werd gedaan kon hij moeilijk nee zeggen. Godfried Bomans noemde hem wel de enige mysticus met een spoorwegabonnement.’ Zijn maatschappelijke betrokkenheid blijkt ook uit dat Brandsma in een diesreden in 1932 al stelling nam tegen het totalitarisme. ‘In de geschiedenis van de universiteit was Brandsma niet de meest spraakmakende geleerde’, aldus Nissen. ‘Het ging hem niet om faam in de wetenschappelijke wereld, maar om zijn kennis in dienst te stellen voor de brede katholieke gemeenschap.’
Karmelieten op de kaart gezet
Tot slot kwam theoloog Inigo Bocken aan het woord om meer te vertellen over het religieuze denken van Brandsma. ‘De sleutel om zijn leven en werk te begrijpen is dat hij een Friese Karmeliet was’, stelde Bocken. ‘De Karmelieten treden in het spoor van de woestijnmonniken. Door omstandigheden werden ze verdreven van de berg Karmel en kwamen ze in steden terecht. In het maatschappelijk leven zochten ze de contemplatie op.’ Hierin staat de ervaring van de woestijn en eenzaamheid te midden van de mensen centraal. ‘Die ervaring van in Gods aanschijn staan en geen andere belangen meer hebben, dat is wat mystiek en contemplatie is: door God gezien worden zoals je bent.’ Brandsma zette zich gedurende zijn leven in om de boodschap van de karmelieten naar buiten te brengen: hoe vind je het goddelijke in het dagelijkse, praktische leven. Om te illustreren hoe Brandsma zich inzette om zijn mystieke ideeën over te brengen, vertelde Bocken over een voordracht van de mysticus in het interneringskamp in Amersfoort. ‘Ze hielden in het kamp geheime lezingen, en Brandsma werd hier ook voor gevraagd. Toen heeft hij daar op Goede Vrijdag een indrukwekkende lezing gehouden over lijdensmystiek, in een kamp waar mensen niet wisten of ze de volgende maand nog zouden leven. Daar heeft hij zijn opvatting over mystiek heel duidelijk gemaakt, dat het goddelijke achter het menselijke verborgen zit en in het lijden vaak iets wordt geboren.’
De betekenis van de heiligverklaring
Ook nu kunnen er lessen getrokken worden uit het leven en denken van Titus Brandsma. Christoph Lüthy ziet Brandsma’s leven als een richtinggevend voorbeeld. ‘Als universiteit is een deel van onze morele opdracht om in momenten van nood, waar waarheid onder druk komt te staan, de moed te hebben daar tegenin te gaan.’ Peter Nissen bewonderde Brandsma vooral voor zijn dienstbaarheid. ‘Alle universiteiten willen de beste zijn, maar ik zou zeggen: probeer een universiteit te zijn die dienstbaar is aan de samenleving.’ Inigo Bocken zag Brandsma vooral als voorbeeld bij hedendaagse vragen over hoe de katholieke kerk nog in de samenleving past.
Door Ellen Theuws
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Video
Podcast
Aankondiging
Titus Brandsma, de voormalige hoogleraar Filosofie van de Radboud Universiteit, wordt heilig verklaard. Wie was Titus Brandsma? Waarom wordt hij heilig verklaard? En wat is een heiligverklaring precies? Kom luisteren naar theoloog Inigo Bocken, filosoof Christoph Lüthy en religiewetenschapper Peter Nissen over het leven van Titus Brandsma en het proces van zijn heiligverklaring.
Vaak onderschat
Titus Brandsma, hoogleraar Filosofie en rector magnificus, was een toonaangevend persoon in de herontdekking van de Nederlandse mystiek en zelf mysticus. Toch werd hij door veel collega’s niet bijzonder gewaardeerd, want Brandsma gaf niet zoveel om het publiceren van artikelen in vooraanstaande tijdschriften. Liever deed hij bestuurswerk bij verenigingen of gaf lezingen voor parochiezalen. Titus Brandsma was iemand die in zijn denken over mystiek de mensen in hun concrete alledaagse praktijk voorop stelde. Hierin werd hij gevoed door de spiritualiteit van de karmelieten, de religieuze orde waarbinnen hij priester was.
Verzet tegen de nazi’s
Brandsma werd ook bekend als verzetsheld. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, verzette Titus Brandsma zich actief tegen het nationaal socialisme. Hij verkondigde dat geloven onverenigbaar is met het nazisme, probeerde katholieke kranten te overtuigen geen nazipropaganda te plaatsen en verzette zich tegen het verwijderen van joodse leerlingen van katholieke scholen. Hij werd opgepakt en naar concentratiekamp Dachau gedeporteerd, waar hij in 1942 omkwam. Ook daar stond hij bekend om zijn zorg om voor anderen, bijvoorbeeld door verboden bezoekjes aan mensen die geëxecuteerd zouden worden.
Een heilige
Nu wordt deze ‘grootste Nijmegenaar aller tijden’ een heilige. Maar wat is eigenlijk een heilige, en wanneer wordt iemand heilig verklaard? Past zo’n heiligverklaring eigenlijk nog wel in onze seculiere samenleving? Inigo Bocken, Peter Nissen en Christoph Lüthy gaan met elkaar in gesprek over het leven en de persoon van Titus Brandsma, zijn rol binnen de universiteit en het proces van heiligverklaring. Filosoof Cees Leijenhorst is de gespreksleider.
Bekijk ook na afloop een korte film waarin Titus Brandsma zelf te zien en te horen is.
Over de sprekers
Inigo Bocken is universitair docent Jodendom en Christendom aan de Radboud Universiteit en hoogleraar Mystieke theologie aan de KU Leuven. Hij is ook verbonden aan het Titus Brandsma Instituut en werkt aan een intellectuele biografie van Titus Brandsma.
Christoph Lüthy is hoogleraar Geschiedenis van de filosofie aan de Radboud Universiteit. Hij schreef een introductie bij het boek Titus Brandsma. Van held tot heilige.
Peter Nissen is kerkhistoricus en was tot zijn emeritaat hoogleraar Spiritualiteitsstudies aan de Radboud Universiteit. Hij schreef een hoofdstuk in het boek Titus Brandsma. Van held tot heilige.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Steun ons dan met een financiële bijdrage en doneer.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.