Digitalisering en de waarde van werk | Radboud Reflects @ Go Short met cultuurwetenschapper Niels Niessen en bedrijfskundige Berber Pas
Digitalisering en de waarde van werk | Radboud Reflects @ Go Short met cultuurwetenschapper Niels Niessen en bedrijfskundige Berber Pas | Dinsdag 5 april 2022 | 19.00 – 20.30 uur | LUX, Nijmegen | Radboud Reflects en Go Short
Verslag Ugenda - Radboud Reflects – Digitalisering van communicatie
Aankondiging - Chatrobots bij de klantenservice, flitsbezorgers die ons eten bezorgen en zelfscankassa’s in de winkels. Met de toenemende digitalisering en automatisering van de dienstverlening wordt menselijke interactie steeds zeldzamer. Hoe verandert dit de manier waarop we omgaan met diensten die worden geleverd? Wat gaat er verloren als persoonlijk contact vervangen wordt door technologie? Kom en denk aan de hand van twee korte films mee met cultuurwetenschapper Niels Niessen en bedrijfskundige Berber Pas over de vervreemding die al deze digitalisering met zich meebrengt.Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - De gemechaniseerde mens
Eind vorig jaar opende de eerste Nederlandse filialen van de volledig geautomatiseerde afhaalwinkel Ochama. Mensen kunnen hier hun boodschappen bestellen en afhalen zonder enige vorm van menselijk contact. Ontwikkelingen als deze roepen steeds meer vragen op als: welke rol er nog weggelegd is voor de mens in het arbeidsproces? En hoe gaat technologische vooruitgang de werkvloer veranderen? Radboud Reflects organiseerde in samenwerking met filmfestival Go Short een filmavond over dit onderwerp. In het programma werden er drie korte films getoond over werk en digitalisering. Na afloop van elke film ging programmamaker Pam Tönissen in gesprek met cultuurwetenschapper Niels Niessen en bedrijfskundige Berber Pas. Aan het eind kreeg het publiek nog kort de kans om vragen te stellen.
Van Marx tot wearables
De eerste film die getoond werd was Perforato van regisseurs Hannes Oehen en Andrea Giovanni Sidoti. In deze geanimeerde short film zag het publiek hoe de hoofdpersoon – een kantoormedewerker – steeds verder opgeslokt wordt door het werk wat hij doet. Hij verandert steeds meer in een machine, totdat hij uiteindelijk niet meer is dan het briefje waarmee de werknemers elke ochtend hun aankomst aangeven. Dit proces werd in de film duidelijk als iets negatiefs afgebeeld, maar Pas merkte op dat dit vanuit een management perspectief vaak de gewenste manier is hoe dingen moeten lopen. ‘Het doet me denken aan hoe subtiel we gestuurd worden door digitalisering in onze werkprocessen.’ Zo verwijst ze naar wearables, een controlesysteem dat Amazon gebruikt bij pakketbezorgers om na te gaan hoe snel ze hun pakketten bezorgen. ‘We veranderen langzaam in data.’ Niessen stemde hiermee in en stelde dat het hem deed denken aan geschriften waarin Marx beschreef hoe de mens steeds meer deel van de machine zal worden. ‘Deze film is een verbeelding daarvan. De mens wordt vervangbaar.’
De keerzijde van efficiëntie
De volgende film, L’effort commercial van regisseur Sarah Arnold, verbeeldde op een hele andere manier gelijksoortige onderwerpen. De short, gebaseerd op een waargebeurd verhaal, toonde kassières in een supermarkt. Een van de kassières vraagt meerdere keren of ze aan de kassa mag zitten, in plaats van dat ze bij de zelfscan moet staan. De manager weigert haar dit. Naar mate de film vordert, ziet de kijker de vrouw steeds meer pijn lijden, maar de manager geeft niet toe. Uiteindelijk krijgt ze een miskraam op de werkvoer. ‘Alles lijkt te moeten wijken voor een zo groot mogelijke efficiëntie’, merkte Tönissen op na afloop van de film. Pas stemde hiermee in. ‘We vinden het normaal dat we efficiëntie nastreven, maar denken nog niet genoeg na over of daar wel iets mee te behalen valt. Er zit namelijk een grens aan.’ Niessen beaamde dit, verwijzend naar de zelfscankassa’s in de film. ‘We willen steeds meer een frictieloze ervaring. Het werkproces is dan niet meer zichtbaar: de werelden van productie en consumptie worden steeds meer gescheiden.’
Waardeproductie en dataverzameling
De laatste film, Rachels don’t Run van Joanny Causse en Jacob Rosen, vertelde het verhaal van klantenservice medewerker Leah. Leah monitort telefoontjes van klanten, die via de telefoonlijn met verschillende kunstmatig intelligente chatbots kunnen spreken. Wanneer ze hoort dat een van de klanten, Isaac genaamd, een gesprek met de chatbot Rachel voert over het overlijden van zijn moeder, neemt ze het van de robot over. Ze vertelt hem – met de stem van Rachel – een persoonlijk verhaal over het overlijden van haar eigen moeder. Isaac geeft vervolgens bij de klantenservice aan dat hij de nieuwe insteek van Rachel maar niks vind. ‘Ik vind het interessant dat Leah hier degene is die aan het werk is, maar dat Isaac ook waarde produceert’, stelde Niessen. Hij genereert immers data waardoor de kunstmatige intelligentie kan leren. ‘Dat is typisch aan digitalisering, het verandert het kapitalistische systeem in de zin dat de gebruiker die bijvoorbeeld een mail stuurt ook waarde creëert voor het bedrijf.’ Berber voegde hieraan toe dat bedrijven zo ook steeds meer data over ons krijgen. ‘Hierdoor wordt wat wij gepresenteerd krijgen steeds meer aangepast op onze data-historie.’ Als voorbeeld gaf ze dat pop-ups die we zien op Google Maps aangepast zijn op locaties die we voorheen bezochten. Tönissen bracht in of wij dit niet ook gewoon graag willen, aangezien het ons gemak oplevert. Berber twijfelde hierover, maar stelde dat ze zich afvroeg in hoeverre we het überhaupt weten dat dit gebeurt. ‘Het gaat heel geleidelijk.’
Het belang van bewustwording
Naar aanleiding van een vraag uit de zaal werd er nog gesproken over of we terug zouden moeten naar een manier van werken zonder zoveel digitalisering. Pas stelde dat haar grootste zorg is dat we niet van te voren kunnen zien wat de effecten van een ontwikkeling zullen zijn. Als voorbeeld gaf ze dat docenten aan de universiteit via Brightspace statistieken kunnen inzien over welke studenten lesdocumenten geopend hebben. ‘De tendens is om te zeggen: het kan, dus waarom zouden we het niet gebruiken? Maar ik denk dat we ons bij zoiets meer moeten afvragen: wat levert het ons op? Wat kunnen we ermee?’ Niessen verwees in zijn antwoord nog even terug naar de films. ‘Dat we hier zo kritisch zijn, komt ook wel doordat de films allemaal gingen over de negatieve kanten van digitalisering.’ Zelf denkt hij dat het belangrijk is om zo min mogelijk nostalgie te hebben voor hoe het vroeger was, zo heeft digitalisering volgens hem ook weldegelijk positieve kanten. ‘Seksuele minderheden kunnen elkaar via datingapps makkelijker vinden dan vroeger, bijvoorbeeld.’
Ter afsluiting stelde Tönissen haar gesprekspartners de vraag: wat zou er moeten gebeuren om te zorgen dat het niet de verkeerde kant op gaat met digitalisering? ‘Ik denk dat we de volgende generatie bewust moeten maken van risico’s’, stelde Pas. Niessen meende dat we betere infrastructuren moeten creëren voor regulering, en net als Pas stelde hij dat we ons bewuster moeten worden van de ontwikkelingen. ‘Deze bewustwording begint met collectieve gesprekken.’
Door Ellen Theuws
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Aankondiging
Chatrobots bij de klantenservice, flitsbezorgers die ons eten bezorgen en zelfscankassa’s in de winkels. Met de toenemende digitalisering en automatisering van de dienstverlening wordt menselijke interactie steeds zeldzamer. Hoe verandert dit de manier waarop we omgaan met diensten die worden geleverd? Wat gaat er verloren als persoonlijk contact vervangen wordt door technologie? Kom en denk aan de hand van twee korte films mee met cultuurwetenschapper Niels Niessen en bedrijfskundige Berber Pas over de vervreemding die al deze digitalisering met zich meebrengt.
De klant en de medewerker
De interacties tussen klanten en medewerkers worden steeds spaarzamer en onpersoonlijker. Kleding en maaltijden bestellen we online in plaats van in een winkel, waar je nog wel eens iemand tegenkomt. We rekenen onze boodschappen af bij de zelfscankassa, en maken geen praatje meer met de kassamedewerker. En lopen we tegen een probleem aan, dan worden we bij de klantenservice doorgestuurd naar de chatrobot. Een mens van vlees en bloed krijg je pas aan de lijn als de robot het echt niet meer weet. Bovendien krioelen de binnensteden van de flitsbezorgers, waardoor we onze boodschappen geheel vrij van sociale frictie binnen 10 minuten in huis kunnen hebben.
Vervanging van de mens
In dit programma zien we in twee korte films hoe gedigitaliseerde diensten de mens langzaam maar zeker naar de achtergrond duwen. Na afloop gaat cultuurwetenschapper Niels Niessen in gesprek over de gevolgen van deze nieuwe, onpersoonlijke manieren van werken en consumeren op onze manier van samenleven. Wat gaat er verloren als je contact opneemt met de chatrobot in plaats van met een echt mens bij de klantenservice? Wat doet digitalisering met de waarde die we toekennen aan ons werk? En blijft er nog ruimte over voor de menselijke kant van werk?
Filosoof Pam Tönissen is de gespreksleider.
De voertaal is Nederlands.
Over de sprekers
Niels Niessen is onderzoeker bij Algemene Cultuurwetenschappen aan de Radboud Universiteit. Hij onderzoekt hoe ons dagelijks leven verandert in deze digitale tijd.
Berber Pasis bedrijfskundige en universitair hoofddocent strategie aan de Radboud Universiteit. Haar onderzoek richt zich op macht, routines, institutionele theorie en het praktijk perspectief.
Deelname
Deelname kost € 7,50 | Medewerkers van de RU en het Radboudumc en Alumni Benefits Card-houders, studenten en scholieren en Radboud Reflects-abonnees € 5,- | Inschrijving opent binnenkort via Go Short
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.