22|04|11 Stress en genade | Lezing en gesprek met theoloog Mattias Rouw, religiewetenschapper Paul van der Velde en humanismekenner Adelheid Rigo

Stress en genade | Lezing en gesprek met theoloog Mattias Rouw, religiewetenschapper Paul van der Velde en humanismekenner Adelheid Rigo en striptekenares Zahra Eljadid | Maandag 11 april 2022 | 20.00 - 21.30 uur| Collegezalencomplex, Radboud Universiteit en online| Radboud Reflects en deBuren

Video| Podcast | Lazarus - Stress bij de Woestijnvaders

Aankondiging - Hoe vind je je plek in een wereld die steeds meer druk legt op het individu en individuele prestaties? Wanneer je zowel je succes en je falen enkel en alleen aan jezelf te danken hebt, zijn de mogelijkheden eindeloos – en de val heel diep. De gevolgen zijn bekend: nooit leden zoveel mensen aan depressie, angst en controledwang. Kan het ook anders? Kom luisteren naar theoloog Mattias Rouw, humanismekenner Adelheid Rigo, en religiewetenschapper Paul van der Velde die vanuit verschillende levensbeschouwelijke tradities reflecteren op alternatieven voor stress en de vraag of  seculiere mensen daar ook iets aan hebben. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Genade met of zonder goden

Waar je het ook voor mag hebben, stress is iets dat ons als mensen erg kenmerkt. Deze samenleving legt steeds meer druk op de individuele verantwoordelijkheid. Je bent er zelf verantwoordelijk voor of je slaagt of faalt. Het lijkt dan ook niet verbazend dat steeds meer mensen worstelen met depressie. Zijn er andere manieren om naar het bestaan te kijken en om te gaan met deze keuzedwang? Kan het begrip genade daarin iets betekenen? Onze drie gastsprekers gingen vanuit verschillende levensbeschouwelijke tradities, te weten het christendom, het humanisme, het boeddhisme en het hindoeïsme, in gesprek over deze vragen. In de tussentijd maakte kunstenaar Zahra Eljadid ter plaatse een illustratie over het onderwerp.

De woestijnvaders

Voorafgaand aan het gesprek gaf theoloog Mattias Rouw een korte lezing over de woestijnvaders uit het vroege christendom en hoe men daar naar stress en genade keek. De woestijnvaderbeweging was een beweging van monniken die vanuit de steden de Egyptische woestijn in trokken om hun weg met God te vinden. De grondlegger was Antonius de Grote (291-356). Deze hoorde de Bijbelspreuk “verkoop alles wat je hebt en je zal volmaakt zijn” en besloot de daad bij het woord te voegen. Hij trok voor meditatie en gebed de woestijn in. Toen men hem later opzocht trad hij volkomen verlicht naar buiten. Er kwam een stroom mensen op gang die zijn voorbeeld gingen volgen. Men begon God en genade te zoeken en de stress van het alledaagse leven te ontvluchten.

Van stress naar inspanning

Volgens het vroege christendom zijn we als mens geschapen naar het beeld van God, maar beschadigd door ongeluk, onze eigen stommiteiten en de harde realiteit. Onze houding hierbij moet echter gericht zijn op het goede: we moeten als mens het mooie aandacht geven en het lelijke mooier proberen te maken. Zo wordt de mens ook voorgesteld als akker. Je bent een akker en het is jouw verantwoordelijkheid om die met God vruchtbaar te maken. Er kunnen stenen, distels en platgetreden paden op die akker zijn. Deze staan voor twijfels, de drukte van het leven en je eigen onopmerkzaamheid. De gerichtheid op God geeft je juist de kracht om aan de akker te werken. Dit is een synergetische beweging, het komt van twee kanten. Het beeld dat God in je heeft gelegd kan daardoor zichtbaar worden. Zit niet in de stress, maar voel wel de verantwoordelijkheid. De genade is dat we de mogelijkheid hebben gekregen om het goede in onszelf omhoog te halen.

Mens, god en genade

Religiewetenschapper Paul van der Velde zag in het christendom veel raakpunten met het boeddhisme en het hindoeïsme, maar ook veel verschillen. In het oude boeddhisme speelt genade bijvoorbeeld geen rol. Je moet het allemaal zelf doen. In latere ontwikkelingen weer wel, waarbij hemelse wezens de mens helpen op het pad van de Boeddha. Ieder wezen draagt die zuivere natuur van de Boeddha in zich en moet er ook naar streven daarnaar te handelen door wijsheid en mededogen uit te dragen. In het hindoeïsme kan God genade uitoefenen. Middels karma staat onze ziel in verbinding met de godheid. Wij kunnen trekken aan die verbinding middels liefde, devotie en overgave, waarop de god ons genade kan toekennen. In het humanisme is er geen god die onze inspanningen ziet en ons genade geeft. Het vertrekpunt is de mens en zijn medemens en de wereld die hem omringt. Een humanist is iemand die op een ethische manier het democratische recht heeft om zijn eigen leven vorm en zin te geven. In geval van een existentiële crisis gaat men in een narratieve dialoog met een ander. Deze ander is ook op zoek naar zin en betekenis. Het samen afgaan van dit pad kan ook heel helend zijn.

Stress of verlichting

Juist de vrijheid om je eigen leven te ontwerpen kan veel mensen stress opleveren. Er is echter geen enkele verplichting om na te denken over de zin van het bestaan. Mensen doen dat pas wanneer het al minder goed gaat. Anderzijds sluiten mensen zich graag aan bij waarden die hen aanspreken en stellen zo vaak persoonlijk hun verhaal samen. In het boeddhisme transformeren de oude grote verhalen eerder. De traditionele handelingen en bezoeken aan belangrijke locaties worden nu veeleer vertaald naar de praktijk van het eigen leven. Bepaalde gebeurtenissen in je leven gaan de functie van traditionele elementen vervullen. In het christendom is juist een behoefte aan structuur zichtbaar: als je alles kan kiezen heb je geen richting en dus geen vrijheid meer.

Vreugdebarend verdriet

Boeddhisme als stressreductie is een westerse ontwikkeling op basis van de Aziatische traditie. Als je boeddhisme gaat beoefenen vindt er wel stressreductie plaats, maar dat is niet het doel, eerder een bijproduct. De Boeddha zou zeggen dat het beter is om de stress aan te grijpen om ervan doordrongen te raken dat het leven niet goed wordt. Het gaat er meer om het een plaats te geven. Daarbij moet je natuurlijk wel blijven oppassen dat sommige dingen wel daadwerkelijk stressvol kunnen zijn. Ook in het christendom valt een dergelijke houding te onderscheiden: Mattias Rouw sprak van een “vreugdebarend verdriet.” Verdriet is nu eenmaal onoverkomelijk aanwezig, het doel is om daar vrede mee te leren hebben. Het humanisme ziet eveneens het positieve in het lijden: lijden kan opnieuw richting geven aan een vastgelopen leven. Ook zonder transcendent godsbeeld kunnen de mensen in je omgeving je inspireren. Allen maken duidelijk dat genade niet zozeer de oplossing is, maar een werkmiddel dat ons kan helpen om het leven beter te maken.

Door Pieter Theunissen

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.

Video

Podcast

Aankondiging

Hoe vind je je plek in een wereld die steeds meer druk legt op het individu en individuele prestaties? Wanneer je zowel je succes en je falen enkel en alleen aan jezelf te danken hebt, zijn de mogelijkheden eindeloos – en de val heel diep. De gevolgen zijn bekend: nooit leden zoveel mensen aan depressie, angst en controledwang. Kan het ook anders? Kom luisteren naar theoloog Mattias Rouw, humanismekenner Adelheid Rigo, en religiewetenschapper Paul van der Velde die vanuit verschillende levensbeschouwelijke tradities reflecteren op alternatieven voor stress en de vraag of  seculiere mensen daar ook iets aan hebben

Genade als antwoord

Biedt het religieuze begrip genade een antwoord op onze worsteling met stress? Genade is het besef dat alles wat je hebt, je enkel gegeven is. Het betekent dat je weet dat je afhankelijk bent, van elkaar en van God, en dat je je succes en je falen nooit helemaal aan jezelf kunt toeschrijven. Volgens theoloog Mattias Rouw is genade iets wat je in de praktijk moet brengen. Aan de hand van de spiritualiteit van de woestijnvaders reflecteert hij op hoe genade een ander licht kan werpen op ons stressvolle leven en de keuzes die we daar in maken.

Meer goden, of geen?

Bieden levensbeschouwelijke tradities een alternatief voor de stress en angst waaronder veel mensen gebukt gaan? Verandert je blik op jezelf, anderen en de wereld wanneer je niet jezelf maar God als uitgangspunt neemt? En hoe zit dat bij levensbeschouwelijke tradities die meerdere goden kennen, of geen?

Na een column door theoloog Mattias Rouw gaat hij in gesprek met boeddhismekenner Paul van der Velde en humanist Adelheid Rigo. Programmamaker Liesbeth Jansen is de gespreksleider.

Extra leuk: striptekenares Zahra Eljadid tekent live een beeldverslag van de avond!

Over de sprekers

Mattias Rouwis micro-electorotechnicus en theoloog. Hij combineert zijn liefde voor de existentialistische filosoof Sören Kierkegaard met een fascinatie voor de theologie van de woestijnvaders en de vroege kerk. Hij schreef hier verschillende boeken over, waaronder Zonder Schuld (2017) en 7x7 – Levenslessen van de woestijnvaders (2020).

Paul van der Velde is hoogleraar Aziatische Religies aan de Radboud Universiteit. Hij schreef verschillende boeken over het boeddhisme, waaronder recent In de huid van de Boeddha (2021). Beluister ook de podcast over dit boek. Daarnaast is hij een ervaren reisleider door het Aziatisch cultuurgebied.

Adelheid Rigois docent bij het postgraduaat Praktisch humanisme en verbonden aan de Secular Studies Association van de Vrije Universiteit Brussel. Haar onderzoek richt zich op ethische vragen m.b.t. het begin en het einde van het leven. 

Zahra Eljadidis illustrator, kunstschilder en stop-motion animator. Ze illustreerde het boek Kruimeldief (2021) en werkt aan een eigen comicreeks en graphic novel. Daarnaast is ze redactielid bij de Stripgids Vlaanderen en medeoprichter van het platform Co-Creators.

Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Doneer dan via iDeal.

Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.