22|06|13 Moderne slavernij | Lezing en gesprek door sociaal geograaf Karolien van Teijlingen en ethicus Tjidde Tempel
Moderne slavernij | Lezing en gesprek door sociaal geograaf Karolien van Teijlingen en ethicus Tjidde Tempels | Maandag 13 juni 2022 | 20.00 - 21.30 uur | LUX, Nijmegen | Radboud Reflects en Radboud Green Office
Video | Podcast | De Brug: aankondiging
Aankondiging - Of het nu gaat om sardinevissers in de Filipijnen die wekenlang op boten zitten zonder naar huis te mogen of om de bouwvakkers van het voetbalstadion in Qatar: achter veel producten schuilen vormen van moderne slavernij. Hoe zien moderne vormen van slavernij er uit? Kunnen we er iets aan doen en bij wie ligt die verantwoordelijkheid dan? Kom luisteren naar sociaal geograaf Karolien van Teijlingen en ethicus Tjidde Tempels over de achterliggende structuren van moderne slavernij. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - De structuren van slavernij
Met Keti Koti in aantocht wordt er in Nederland weer volop gediscussieerd over hoe we het slavernijverleden moeten erkennen en herdenken. Naast deze historische vorm van slavernij, bestaan er nog vele vormen van hedendaagse slavernij waarover net zo veel discussie bestaat. Is de term moderne slavernij wel gepast? Wat kunnen we eraan doen om het te verhelpen? En wat is de relatie met historische slavernij? Samen met Radboud Green Office organiseerde Radboud Reflects een programma over dit onderwerp. Sociaal geograaf Karolien van Teijlingen en ethicus Tjidde Tempels gaven ieder hierover een korte lezing, waarna ze in gesprek gingen met programmamaker en filosoof Simon Gusman. Ook het publiek in de LUX kreeg de kans om vragen te stellen.
Moderne en historische slavernij
Karolien van Teijlingen trapte de avond af met een lezing over wat moderne slavernij precies inhoudt. Zij begon haar verkenning bij onze eigen keukenkastjes, waaruit zij twee producten uitlichtte die het resultaat zijn van moderne slavernij. Zo zijn de vezels in onze theezakjes afkomstig van de Furukawa plantages in Ecuador. ‘Op die plantages leven werknemers in mensonterende omstandigheden’, vertelde ze. De werknemers leven in barakken zonder enige voorzieningen en kinderen die er geboren worden, worden niet ingeschreven in het basisregister. Maar ook dichterbij huis vinden deze misstanden plaats, benadrukt de geograaf met haar tweede voorbeeld. ‘Zo zijn veel goedkope tomaten in blik afkomstig van tomatenplukkers in Italië. Dit zijn vaak ongedocumenteerde migranten die voor een hongerloon twaalf uur per dag moeten werken.’ De plukkers leven in plastic tenten en worden bewaakt door gewapende opzichters.
Vervolgens besprak Van Teijlingen een aantal organisaties die tegen moderne slavernij strijden. ‘Als oorzaak van moderne slavernij wijzen zij naar een aantal risicofactoren: het zijn vaak migranten die slachtoffer worden, in kwetsbare landen met een zwakke rechtsstaat.’ Om slavernij te bestrijden vervolgen ze mensensmokkelaars en onderwijzen ze slachtoffers. Maar, stelde Van Teijlingen, zo simpel is de kwestie niet. Met name de relatie tussen moderne en historische slavernij is onderwerp van debat. Van Teijlingen lichtte twee dekoloniale kritieken op het concept moderne slavernij uit. ‘De eerste stroming is tegen het gebruik van de term moderne slavernij. Zij is van mening dat het leidt tot het verwateren van de betekenis van de historische slavernij.’ De tweede vorm wijst juist op een duidelijke lijn tussen historische en moderne slavernij. ‘Ze leveren kritiek op bestaande campagnes en willen meer erkenning voor de rol van de koloniale geschiedenis.’ Deze stroming toont aan dat racisme en kapitalisme ten grondslag van moderne slavernij liggen. ‘Willen we slavernij echt uitroeien, dan moeten we verder kijken dan falende staten en ook onderliggende structuren blootleggen. Ga aan de fundamenten rammelen.’
De ethische dimensie
Tjidde Tempels gaf vervolgens een filosofische analyse van wat ‘uitbuiting’ precies inhoudt, waarbij hij focuste op sweatshops en de textielindustrie. De ethicus begon zijn lezing met een libertair perspectief op uitbuiting. ‘Een libertair zou kunnen zeggen dat het nooit verkeerd is te profiteren van iemand, dat iemand geen onrecht kan worden aangedaan als ze niet gedwongen worden tot een keuze, en dat het niet verkeerd is om iemand een beter alternatief te bieden.’ Onze morele intuïtie zegt echter dat er iets mis is met sweatshops, stelde Tempels. Met een gedachte-experiment genaamd de desert exploiter poogde hij daarom aan te tonen waar het precies wringt. Stel je voor dat je gestrand bent in een woestijn, zonder een manier om eruit te komen, begon hij. ‘Dan komt er een auto aan, en de bestuurder zegt dat je met hem mee kan. De voorwaarde is echter dat je je huis en je halve jaarsalaris van de komende tien jaar afstaat.’ Vrijwel iedereen zou de keuze maken om mee te gaan: het alternatief is immers sterven in de woestijn. Het voorbeeld toont aan dat een transactie oneerlijk kan zijn, ondanks dat je er niet toe gedwongen wordt én een andere keuze hebt. ‘Dit is hoe multinationals opereren’, stelde Tempels.
De volgende vraag die Tempels zichzelf stelde was: wie is hier dan verantwoordelijk voor? ‘We moeten de verantwoordelijkheid zoeken bij structurele onrechtvaardigheden’, meende hij. ‘Het is een politieke verantwoordelijkheid die gedeeld wordt door overheden, bedrijven, consumenten en vakbonden.’ Daarbij zette hij de kanttekening dat gedeelde verantwoordelijkheid nog niet betekent dat iedereen dezelfde verantwoordelijkheid heeft. Zo vormen iemands capaciteit, het voordeel dat diegene heeft bij de misstanden, en diens kwetsbaarheid gronden om te toetsen hoe groot de gedragen verantwoordelijkheid is. ‘Uiteindelijk zijn het dan de grote bedrijven waar het echt om gaat. Zij hebben de meeste marktmacht en kunnen er heel veel aan doen als ze zouden willen.’ Wat wij zelf kunnen doen, sprak Tempels de zaal tot slot toe, is politieke actie voeren.‘
Terminologie en expoloitatie
In gesprek met filosoof Simon Gusman hadden de sprekers het over het gebruik van de term moderne slavernij. Tjidde Tempels: ‘Ik heb het heel bewust achterwege gelaten en voor uitbuiting gekozen, omdat ik wist dat het gevoelig lag.’ Als je uitbuiting op een schaal zou plaatsen, lichtte hij toe, ligt historische slavernij op het alleruiterste. ‘Het is een slippery slope daarnaartoe. Wat ik wilde laten zien is zelfs dat als uitbuiting niet zo radiaal is, het nog steeds problematisch is.’ Karolien van Teijlingen sloot zich daarbij aan, en vond dat de term op gepaste wijze wel gebruikt zou kunnen worden. ‘Maar we moeten er wel mee uitkijken. Het kan, maar met bescheidenheid en nuance.’
Ook werd er nog gesproken over de mate waarin dit onderwerp samenhangt met milieuvriendelijke productie van goederen. Van Teijlingen: ‘Ik denk de dat twee onafscheidelijk zijn. De plantages zijn hier in zekere zin het symbool van. Met de plantage kwam zowel de slavernij als het grote milieuprobleem op.’ Beide kwesties zijn volgens haar kenmerkend voor de exploitatieve wijze waarop men zich verhoudt tot de natuur.
Door Ellen Theuws
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Video
Podcast
Aankondiging
Of het nou gaat om sardinevissers in de Filipijnen die wekenlang op boten zitten zonder naar huis te mogen of de bouwvakkers van het voetbalstadion in Qatar: achter veel producten schuilen vormen van moderne slavernij. Hoe zien moderne vormen van slavernij er uit? Kunnen we er iets aan doen en bij wie ligt die verantwoordelijkheid dan? Kom luisteren naar sociaal geograaf Karolien van Teijlingen en ethicus Tjidde Tempels over de achterliggende structuren van moderne slavernij.
Slavernij toen en nu
Slavernij, het bezitten van onvrije mensen, is verboden. Maar dat betekent niet dat mensen niet onvrij kunnen zijn als het gaat om werk. Geen vrije dagen, te weinig loon of afgenomen paspoorten, maken mensen onvrij. Hoewel moderne vormen van slavernij wellicht minder zichtbaar zijn dan in het verleden, zijn de mechanismen die erachter schuilgaan vaak juist een voortzetting van koloniale lijnen. Door deze achterliggende structuren bloot te leggen kunnen we beter begrijpen hoe moderne slavernij in zijn werk gaat en wat we er tegen kunnen doen.
Verantwoordelijkheid
Wie is verantwoordelijkheid om iets aan moderne slavernij te doen? Zijn wij, de consumenten dat? Of overheden en bedrijven? Hoe moeten we omgaan met de het feit dat het moeilijk is te bepalen of producten met moderne slavernij tot stand zijn gekomen?
Na hun lezingen gaan sociaal geograaf Karolien van Teijlingen en ethicus Tjidde Tempels in gesprek over de verschillende aspecten van moderne slavernij en is er ruimte voor vragen uit het publiek. Filosoof Simon Gusman is de gespreksleider.
De voertaal is Nederlands.
Over de sprekers
Karolien van Teijlingenis sociaal geograaf bij Culturele antropologie en Ontwikkelingsstudies aan de Radboud Universiteit. Ze onderzoekt conflicten in de grondstoffenindustrie, vooral in Latijns-Amerika.
Tjidde Tempels is politicoloog en ethicus. Hij werkt als docent politieke theorie aan de Radboud Universiteit. In zijn onderzoek focust hij zich op vragen over de (politieke) verantwoordelijkheid van bedrijven nationale en globale problemen, zoals klimaatverandering en moderne slavernij.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.