22|09|19 Hoor, of is dat geen muziek? | Lezing met muziek door muziekfilosoof Tomas Serrien

Hoor, of is dat geen muziek? | Lezing met muziek door muziekfilosoof Tomas Serrien | Maandag 19 september 2022 | 20.00 - 21.30 uur | LUX, Nijmegen

"Erg leuke spreker die vol enthousiasme vertelt over het thema. Het zet je aan tot verruiming van je muzikale comfortzone." (uit een deelnemersevaluatie)

Er komt geen video of podcast online, vanwege copyrights van de ten gehore gebrachte muziekfragmenten

Aankondiging - Ooit geluisterd naar Hindoestaanse ­dhrupad-muziek, of naar gezangen van de Zwartvoetindianen? Of een muziekstuk dat 639 jaar duurt? En vind jij de noiseperikels van Maso Yamazaki nog muziek? Muziekfilosoof ­Tomas Serrien vertelt waarom we bij voorkeur luisteren naar geluiden die ons bekend in de oren klinken. Kom naar zijn lezing en leer om ook ‘stille’, ‘vreemde’, ‘lawaaierige’, ‘langdradige’, ‘lelijke’, of ‘ongemakkelijke’ muziek te verkennen. Tomas Serrien vertelt niet alleen over muziek, maar laat ook veel muziekfragmenten horen, zodat je ervaart waar hij het over heeft. Want muziek daar moet je niet teveel over praten, dat moet je vooral ondergaan.

Zie de volledige aankondigingstekst onderin.

Verslag - Maar dat is toch helemaal geen muziek!

Wat klinkt jou als muziek in de oren? Een Sonata van Beethoven, de harde bas van een technofestival of toch Mongoolse keelzang? Deze vraag stelde muziekfilosoof Tomas Serrien het publiek in zijn lezing. Hij presenteerde een hoofdstuk uit zijn nieuwe boek “Hoor, of is dat geen muziek?” waarin hij de grenzen van onze muzikale smaak opzoekt. Met gespreksleider Adriaan Duiveman daagde Tomas Serrien het publiek uit om anders te gaan kijken naar muziek.

Na vijf geluidsfragmenten met zeer uiteenlopende geluiden werd het publiek gevraagd wat men eigenlijk hoorde. De meeste deelnemers vonden het geen muziek, maar toch werd het wel als zodanig uitgebracht. Serrien lichtte toe dat de neiging om dit als “geen muziek” te bestempelen slechts een kwestie van smaak is. Het is vooral het contact met het onbekende.

Om dit te illustreren, gebruikt Serrien de film “Arrival” (2016) waarin een taalkundige probeert contact te maken met de taal van aliens. Zolang ze blijft denken in termen van de aardse talen die zij kent, blijft het probleem onopgelost. Wanneer ze het gaat zien als iets anders dan taal wordt het echter pas duidelijk. Zo is volgens Serrien muziek soms ook een buitenaards gegeven. We kunnen er niet direct mee communiceren, maar we kunnen het wel ervaren.

De context en de luisteraar bepaalt de ervaring

Mensen ervaren dezelfde muziek verschillend, en ook hetzelfde muziekstuk kan voor jou op verschillende momenten iets anders met je doen. Dit komt volgens Serrien door de context die bepaalt wat je hoort. Waar ben je? Waarom luister je? Met wie luister je? Naast de context waarin de muziek zich afspeelt, is ook de persoon die het beluistert hier cruciaal. Zo beschrijft Serrien: “door de trein die vroeger dagelijks langs mijn huis reed, kan het zijn dat ik nu graag naar noise luister.”

Dit resulteert in een everyday soundtrack ofwel een muzikaal thuisgevoel. De muziek die ons dit thuisgevoel geeft, ontspant ons en vrolijkt ons op. Muziek die een klein beetje daar van afwijkt, is dan interessant of nieuw. Het muzikaal thuisgevoel bepaalt dat we iets definiëren als wel of geen muziek. De muziek die we leuk vinden, valt binnen ons verwachtingspatroon. Daarin kunnen we de herkenningsdrang van ons brein kwijt. “Bekend is bemind” stelt Serrien.

Het verleggen van onze auditieve grenzen

Maar daar hoeft het niet bij op te houden. Door je gehoor te trainen kun je daar van afwijken. Serrien daagt het publiek uit om weer naar vier fragmenten te luisteren. Hij stelt hierbij de vraag: “Wat is jouw grens om lawaai een muzikale betekenis te geven?”. Emoties die door deze geluiden ontstaan, probeert hij ter plekke bij het publiek op te roepen. Lawaai kan afkeer, angst, verwarring, maar ook ontzag oproepen. We kunnen bang worden, maar daarvoor hebben we ook een bepaald soort respect. Dit noemt Serrien “transgressief luisteren”. Het kan onze horizon verbreden en we kunnen hier ook juist van leren genieten. We hebben dit zelfs nodig, zoals de filosoof Bataille schrijft.

Deze auditieve ervaring van transgressie kan ook onze kwetsbare eigenschappen en tegenstrijdigheden oproepen. Het kan ons gevoel van controle even opschorten en dat vertaalt zich naar allerlei delen van het leven. Leonid Perlovsky bijvoorbeeld, produceert muziek die bedoeld is om een gevoel van angst op te roepen, en daagt je uit om in die emotie vrede te vinden. Eerst voelen we angst, maar daarna een soort rust dat het ons niet beschadigt.

Moeten we muziek ook anders gaan ervaren?

In het gesprek met Adriaan Duiveman kwamen er ook nog andere thema’s aan bod. Zijn er bijvoorbeeld problematische aspecten aan ons huidige luistergedrag? Het is ook belangrijk dat we open staan voor andere auditieve ervaringen, zodat we niet alleen maar met onze eigen bril luisteren naar muziek die eigenlijk heel anders is.

Zo kunnen we bijvoorbeeld hongerig luisteren, dan horen we eigenlijk alleen de elementen van een muziekstuk die ons aanspreken, in plaats van open te staan voor nieuwe ideeën. Dit kan een probleem zijn omdat het ook kan leiden tot toe-eigening van muziek die eigenlijk niet van ons is. Zo zijn er meer aspecten van de muzikale cultuur, zoals het feit dat je moet stilzitten bij een klassiek concert, waar Serrien vraagtekens bij zet. Muziek moet alle zintuigen prikkelen, niet alleen de oren.

In het gesprek legde Tomas Serrien verder uit dat we onze muzikale smaak moeten erkennen die vroeg in onze jeugd al wordt vastgelegd. Vanaf daar kunnen we door transgressief luisteren ons gehoor trainen en tot nieuwe inzichten komen die zich vertalen naar ons dagelijks leven. Zo klinkt er meer muziek, en wellicht ook de geluiden van de stad om ons heen, ons aangenaam in de oren.

Door Camiel Hendriks

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.

Aankondiging

Ooit geluisterd naar Hindoestaanse ­dhrupad-muziek, of naar gezangen van de Zwartvoetindianen? Of een muziekstuk dat 639 jaar duurt? En vind jij de noiseperikels van Maso Yamazaki nog muziek? Muziekfilosoof ­Tomas Serrien vertelt waarom we bij voorkeur luisteren naar geluiden die ons bekend in de oren klinken. Kom naar zijn lezing en leer om ook ‘stille’, ‘vreemde’, ‘lawaaierige’, ‘langdradige’, ‘lelijke’, of ‘ongemakkelijke’ muziek te verkennen. Tomas Serrien vertelt niet alleen over muziek, maar laat ook veel muziekfragmenten horen, zodat je ervaart waar hij het over heeft. Want muziek daar moet je niet teveel over praten, dat moet je vooral ondergaan.

Muziek of lawaai?

Volgens Tomas Serrien is het verschil tussen muziek en lawaai een culturele conventie. We vinden iets muziek, als we het hebben aangeleerd als muziek. Net zoals we van jongs af aan opgedane kennis en vaardigheden opslaan in onze hersenen, slijten we ook onze gehoorgewoontes uit in onze hersenen en gaan we dus bepaalde tonenreeksen muziek noemen. Tomas Serrien probeert deze gewoontes te doorbreken en laat zien dat er heel veel geluiden bestaan die als muziek in de oren kunnen klinken, zoals Michael Pisaro’s Ricefall, waarbij de uitvoerders specifieke hoeveelheden rijst op uiteenlopende fysieke materialen laten vallen, of de muziek van de op Papoea-Nieuw-Guinea levende Kaluli, waarin vogelgeluiden heel belangrijk zijn.

Gewoontes

Toen in 1908 het Tweede Strijkkwartet van Arnold Schönberg in Wenen in première ging, duurde het niet lang voor er boegeroep opklonk uit het publiek. Nogal wat mensen vonden de atonale klanken verschrikkelijk en vonden het geen muziek. Niet alleen de klanken van muziek zijn cultureel bepaald, maar ook hoe we met muziek omgaan. Een concert waarbij mensen in een zaal op stoeltjes gaan zitten luisteren is vrij uniek. In de meeste culturen staat muziek midden in de gemeenschap en in de natuur en vervult ze een sociale functie. De Indonesische gamelanmuziek wordt uitgevoerd door een dertigtal muzikanten, waarbij het samen musiceren veel belangrijker is dan het luisteren naar wat er precies voortgebracht wordt.

Ervaring

Kom luisteren naar muziekfilosoof Tomas Serrien en hoor waarom we het liefst naar geluiden luisteren die ons bekend in de oren klinken. Na zijn lezing met muziekfragmenten gaat hij in gesprek met de gespreksleider en kun je hem vragen stellen.

Over de spreker

Tomas Serrien is muziekfilosoof en muzikant. In 2017 debuteerde hij met Klank. Een filosofie van de muzikale ervaring waarin hij onderzocht hoe we iets zinnigs kunnen zeggen over muzikale ervaringen. Sindsdien werkt Tomas Serrien aan diverse interdisciplinaire projecten rond muziekbeleving. In 2022 verscheen zijn nieuwste boekHoor, of is dat geen muziek?

Tomas Serrien was in 2019 ook te gast bij Radboud Reflects. Bekijk de terugblik van: Muziekfilosofie

Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.