12|04|23 Boek of Netflix. Wat maakt empathischer? | Lezing en gesprek door neerlandicus Jeroen Dera en communicatiewetenschapper Serena Daalmans
Boek of Netflix. Wat maakt empathischer? | Lezing en gesprek door neerlandicus Jeroen Dera en communicatiewetenschapper Serena Daalmans | Woensdag 12 april 2023 | 20.00 – 21.30 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit | Radboud Reflects en Opleiding Nederlandse Taal en Cultuur
ANS-interview met Jeroen Dera Tijdgeest: Lit-eratuur?. | Radboud Recharge: Netflixen is het nieuwe lezen | Interview Serena Daalmans in De Gelderlander: Word je agressiever van veel kijken naar series met geweld? ‘We zijn geen sponzen’ | Video | Podcast | Gedicht
"Erg fijn programma. Goede, enthousiaste en kundige sprekers en alles was goed georganiseerd qua timing, inleiding en vragen. Ik vond de start met het gedicht van de campusdichter ook erg leuk en een mooie aanvulling." (uit de deelnemersevaluaties)
Aankondiging - Vervangt Netflix het boek als empathietrainer? Je inleven in romanpersonages, zo stellen letterkundigen, vormt je moraliteit en voedt je empathie. De ontlezing maakt ons daarom gevoelloos. Maar tv-series stellen gebruikers ook ethische vragen, sussen de communicatiewetenschappers. Dus waarom aandachtig en langdurig een heel boek lezen als je ook een serie kunt bingen? Het gaat toch om het verhaal? Kom luisteren naar neerlandicus Jeroen Dera en communicatiewetenschapper Serena Daalmans en leer of je een gevoelloze hork wordt als je geen boeken meer leest en hoe verhalen ons betere mensen maken. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Waarom lezen belangrijk is, maar Netflixen ook
Campusdichter Derk Wijkamp, student filosofie en bestuurskunde opende de avond met een voordracht van een speciaal voor de avond geschreven gedicht Gewichtloos gelukkig. Wijkamp ziet zichzelf als een binge-lezer. Maar niet alleen boeken, ook teksten in muziek zijn voor hem belangrijk en geven een kader aan zijn alledaagse ervaringen.
Gespreksleider, historicus en programmamaker Adriaan Duiveman trapte de avond af met de vraag of ontlezing problematisch is en of we inderdaad meer empathisch worden van het lezen van romans. En als dat zo is kun je dan niet ook meer empathisch worden van het kijken van een Netflix serie? Neerlandicus Jeroen Dera en communicatiewetenschapper Serena Daalmans van de Radboud Universiteit probeerden deze vragen te beantwoorden.
Afnemende leesvaardigheid
Er zijn volgens Jeroen Dera rolmodellen nodig die van lezen houden en die bij jongeren aansluiten, zoals de voetballer Malacia. Nederlandse jongeren lezen namelijk te weinig. Vijftienjarigen scoren steeds slechter op leesvaardigheid. Het gaat dan vooral om de abstracte leesvaardigheden; de kern uit een tekst halen en kritisch denken over wat ze gelezen hebben. Nederlandse jongeren zijn hierin slechter dan jongeren uit andere landen en ze scoren elk jaar slechter. Hier komt nog bij dat Nederlandse jongeren lezen niet leuk vinden, want het merendeel houdt niet van lezen. Er wordt daarom door politici en opiniemakers opgeroepen tot een breed offensief om leesvaardigheden te verbeteren.
Onderwijs
Volgens Dera is lezen niet alleen belangrijk voor leesvaardigheid zelf, maar ook voor andere vaardigheden. Frequent lezen in de vrije tijd leidt tot een grotere woordenschat; meer dan veel praten. Als je woordenschat groter is ga je bovendien weer meer lezen, waardoor je woordenschat weer groter wordt en zo verder. Ons onderwijssysteem is talig, dus dan scoor je ook beter binnen het gehele onderwijs. Leerlingen hebben tegenwoordig op alle niveaus en voor alle vakken meer moeite met het doorgronden van studieteksten. Ze ontberen woordenschat, maar hebben daarnaast ook meer moeite met kritisch denken en met empathie.
Hersenen houden van lezen
Volgens hersenwetenschappers worden onze hersenen plastischer van lezen. Voor volwassenen wordt bijvoorbeeld het risico op dementie verkleind als je veel leest. Er is ook een correlatie tussen lezen en empathisch vermogen. De filosoof Martha Nussbaum heeft dit idee uitgewerkt in haar boek Poetic Justice, waarin ze stelt dat lezen ervoor zorgt dat we reflecteren op onze eigen ethische positie en die van de ander. Literatuurwetenschapper Lisa Zunshine stelt dat lezen ervoor zorgt dat we onze theory of mind trainen, het vermogen om in te schatten wat anderen voelen en denken. Psychologen David Comer Kid en Emanuele Castano hebben de relatie tussen het lezen van fictie en de theory of mind verder onderzocht. Zij zagen dat het lezen van met name literaire teksten je empathischer maakt. Jeroen Dera stelde dan ook dat het problematisch is dat jongeren steeds minder lezen en hierdoor hun empathie minder ontwikkelen.
Positieve media psychologie
Communicatiewetenschapper Serena Daalmans begon haar lezing met de vraag aan het publiek of tv-series de mensen wel eens aan het denken hadden gezet en zelfs had geleid tot een goed gesprek of goede discussie. Bijna iedereen in het publiek gaf aan dat dit zo was. Daalmans constateerde dat er in de media veel meer aandacht is voor negatieve consequenties van het kijken van films en series dan voor positieve. Dat terwijl in onderzoek juist veel vaker positieve effecten van het kijken van series blijken. In haar onderzoek focust Daalmans op moreel ambivalente hoofdpersonages in tv- en streamingseries. Vaak zijn populaire hoofdpersonages niet alleen slecht of alleen goed. Ze zetten de kijkers aan om na te denken over normen en waarden en ethiek.
Morele zandbak
Zo kan de geniale, maar antisociale en aan pillen verslaafde doctor House medische studenten aan het denken zetten over medische ethiek. Je wordt volgens Daalmans geprikkeld om als kijker na te denken over de verschillende belangen van de verschillende mensen en de dilemma’s. Op deze manier kun je door het kijken naar series spelen in een “morele zandbak”. Je kunt op een veilige manier nadenken over complexe morele dilemma’s. Moreel complexe situaties in tv-series zetten volgens Daalmans aan tot nadenken over deze ethische dilemma’s.
Morele complexiteit
Wat betreft morele complexiteit doet tv niet onder voor boeken volgens Daalmans. Het helpt ons morele vermogen te scherpen en geeft ons een middel om ons empathisch vermogen mee te verruimen. Boeken vragen wel meer van je eigen verbeelding; iets wat televisie niet kan bieden, omdat het verhaal met beeld en geluid ingevuld is. Maar zowel moreel uitdagende boeken als moreel uitdagende tv zijn goed voor je.
Serena Daalmans en Jeroen Dera pleitten beiden voor het versterken van je empathisch vermogen, maar dit kan zowel door moreel uitdagende boeken te lezen, als moreel uitdagende tv series te kijken. Lezen en Netflixen zijn dus zowel leuk als nuttig.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Video
Podcast
Aankondiging
Vervangt Netflix het boek als empathietrainer? Je inleven in romanpersonages, zo stellen letterkundigen, vormt je moraliteit en voedt je empathie. De ontlezing maakt ons daarom gevoelloos. Maar tv-series stellen gebruikers ook ethische vragen, sussen de communicatiewetenschappers. Dus waarom aandachtig en langdurig een heel boek lezen als je ook een serie kunt bingen? Het gaat toch om het verhaal? Kom luisteren naar neerlandicus Jeroen Dera en communicatiewetenschapper Serena Daalmans en leer of je een gevoelloze hork wordt als je geen boeken meer leest en hoe verhalen ons betere mensen maken.
Geen navelstaarders
Romanlezers zijn geen navelstaarders. Ze leven zich in in personages die heel andere levens leiden dan zijzelf: avontuurlijker, gevaarlijker, of misschien juist wel treuriger en burgerlijker. Om je als lezer te verplaatsen in een karakter, moet je empathisch zijn. De literatuurwetenschap geeft allerlei redenen waarom we literatuur zouden moeten lezen, en dit is een van de belangrijkste. Boeken kweken inlevingsvermogen.
Nederlanders lezen steeds minder romans en nog minder poëzie. Dat is een algemene trend, maar onder jongeren slaat deze ‘ontlezing’ helemaal toe. Columnisten, taalliefhebbers en neerlandici slaan alarm. Naast de gebruikelijke klachten over afnemende taalvaardigheid wijzen deze onheilsprofeten ook op een ander gevaar: we missen de training van onze empathie.
Morele overpeinzingen
Communicatiewetenschappers claimen dat andere media die empathische functie van boeken inmiddels ook vervullen. Films, games en vooral tv-series stellen gebruikers immers ook voor ethische dilemma’s en vraagstukken. De verhaallijnen op Netflix, Prime en Disney+ zijn morele laboratoria voor de kijkers. En die laboratoria leiden tot moral ruminations: morele overpeinzingen.
Neerlandicus Jeroen Dera en communicatiewetenschapper Serena Daalmans bespreken de rol van verhalen in onze cultuur, in onze levens en in onze morele keuzes. Maakt het uit hoe we verhalen tot ons nemen? Hebben we al dat papier tussen twee kaften nog wel nodig?
Over de sprekers
Jeroen Dera is neerlandicus en vakdidacticus aan de Radboud Universiteit. Hij onderzoekt hoe middelbare schooldocenten hun leerlingen beter en aansprekender literatuuronderwijs kunnen geven.
Serena Daalmans is communicatiewetenschapper aan de Radboud Universiteit. Ze bestudeert hoe tv-series ons ethische vragen stellen.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Doneer dan via iDeal.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.