14|02|23 Jona en de walvis. Van wie is je leven? | Lezing en gesprek met theoloog Annemarieke van der Woude en psycholoog Harold Bekkering
Jona en de walvis. Van wie is je leven? | Lezing en gesprek met theoloog Annemarieke van der Woude en psycholoog Harold Bekkering | Dinsdag 14 februari 2023 | 20.00 - 21.30 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit
Aankondiging - Hoe word ik gelukkig? Hoe vind ik mijn ware ik? Hoe haal ik het beste uit mezelf? Onze cultuur is doordrenkt van het idee dat we zelf verantwoordelijk zijn voor ons falen en slagen, en dat geluk maakbaar is. Maar is dat wel zo? En als het zo is, hoe kunnen we onszelf dan het beste op die weg zetten? Kom luisteren naar theoloog Annemarieke van der Woude en psycholoog Harold Bekkering die het oude bijbelverhaal Jona en de Walvis gebruiken om over deze vragen na te denken. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Jona en de Walvis. Van wie is je leven?
Het leven loopt niet altijd zoals je verwacht. Toch hebben veel mensen het gevoel dat zij zelf aan het roer staan. Dit brengt echter wel een grote verantwoordelijkheid met zich mee. Hoe maak ik mezelf gelukkig? Hoe vind ik mijn ware ik? Hoe haal ik het beste uit mijzelf? Ben ik de baas over mijn eigen leven? Misschien is geluk echter niet zo maakbaar en ben je niet de baas over je eigen leven. Van wie is ons leven? In dit programma van Radboud Reflects gingen theoloog Annemarieke van der Woude en psycholoog Harold Bekkering in op deze vraag aan de hand van het oude bijbelverhaal over Jona en de walvis.
Twee verhalen
Van der Woude opende haar lezing met het voorbeeld van de recente begrafenis van een vader van een goede vriend. In het dorpshuis waar deze man werd herdacht, stond men stil bij zijn wens om onderwijzer te worden. Door het overlijden van diens vader werd hij echter plotseling verantwoordelijk voor het familiebedrijf. Van der Woude vroeg zich af: deze meneer heeft dus niet het pad kunnen gaan dat hij zelf gekozen had. Van wie was het leven van deze man? En van wie was Jona’s leven, die ook min of meer gedwongen werd om iets te doen dat hij niet wilde?
Een verrassend alternatief
Van der Woude benadrukte dat de bijbel niet als een historisch document, maar als literatuur gelezen moet worden. Van der Woude vertelde dat het boek is ontstaan in een tijd waarin de Joodse gemeenschap zichzelf opnieuw moest uitvinden. Er werd daarbij veel nadruk gelegd op zaken als zuiverheid en een authentiek geloof, waarbij niet-joden steeds in negatieve zin vergeleken werden met het Joodse volk. Het boek Jona biedt een verrassend alternatief perspectief, waarin het de niet-joden (vissers, inwoners van Nineve) zijn die zich tot God richten terwijl de joodse profeet Jona hem steeds opnieuw de rug toekeert of probeert hem zich toe te eigenen.
De vreemdeling
De boodschap van het verhaal is dat het leven niet altijd naar je eigen hand gezet kan worden. Van der Woude vergeleek het verhaal van de man die geen onderwijzer kon worden met Jona: terwijl de eerste accepteerde wat er op zijn pad kwam, bleef de tweede zich daar tegen verzetten. Jona’s geschiedenis laat zien hoe benauwend het leven kan worden als je denkt dat het leven geheel van jezelf is. Van der Woude sloot haar lezing dan ook af met de volgende stelling: uw leven is van anderen.
De psychologie van religie
Ook Bekkering vertelde dat hij geen moment had getwijfeld om over Jona en de Walvis te spreken, omdat hij vanuit zijn gereformeerde achtergrond altijd gefascineerd is gebleven door bijbelverhalen. Maar ook vanuit de psychologie zijn er interessante vragen over geloof te stellen: waarom bestaat religie? Wat doet religie met de mens? Het feit dat het leven eindig is en voor veel mensen een worsteling, is altijd een belangrijke drijfveer geweest voor onze psychologische zoektocht naar zingeving. Die is ten dele persoonlijk, en ten dele cultureel gemotiveerd.
De piramide van Maslow
Waar heeft de mens behoefte aan? De piramide van Maslow categoriseert onze basisbehoeften in een hiërarchische volgorde: we streven pas naar ‘hogere’ behoeften zoals erkenning en zelf-actualisatie, wanneer er aan de ‘lagere’ basisbehoeften is voldaan. Maslow stelt de materiële behoeften als basis en uitgangspunt - zingeving komt in de originele piramide niet voor, maar is daar later aan toegevoegd.
Van individuele naar gemeenschappelijk zingeving
Kunnen we het materiele overstijgen? Om deze vraag te beantwoorden, bracht Bekkering de zelfbeschikkingstheorie in. Deze theorie wordt binnen de psychologie vaak op het individu toegepast, maar vanavond paste Bekkering hem toe op groepsprocessen. De zelfbeschikkingstheorie bestaat uit drie elementen: competentie, autonomie en verbondenheid. Pas wanneer er aan deze drie elementen wordt voldaan, zijn mensen bereid tot actie. Bekkering stelde dat in het verhaal over Jona ‘God iedereen als het ware in beweging zet’. Mensen kunnen hun individuele ontwikkeling ook deels in de handen leggen van God of – algemener gesproken – gemeenschappelijk welzijn. Bekkering benadrukte dat het verhaal ons leert dat individuele competentie niet het hele verhaal is. Er moet meer aandacht komen voor gemeenschappelijk welzijn. Ook Bekkering eindigde zijn lezing door het belang van anderen te benadrukken: men moet de verbondenheid met anderen koesteren.
Door Beau Vroone
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Video
Podcast
Aankondiging
Hoe word ik gelukkig? Hoe vind ik mijn ware ik? Hoe haal ik het beste uit mezelf? Onze cultuur is doordrenkt van het idee dat we zelf verantwoordelijk zijn voor ons falen en slagen, en dat geluk maakbaar is. Maar is dat wel zo? En als het zo is, hoe kunnen we onszelf dan het beste op die weg zetten? Kom luisteren naar theoloog Annemarieke van der Woude en psycholoog Harold Bekkering die het oude bijbelverhaal Jona en de Walvis gebruiken om over deze vragen na te denken.
Jona en de walvis
Jona kreeg van God de opdracht om de mensen in Ninivé te gaan waarschuwen voor hun slechte gedrag. Maar Jona had geen zin, en dus nam hij een boot de andere kant op – die vervolgens in een storm dreigde te vergaan. Als Jona, met een beetje hulp van een walvis, een paar dagen later weer aan land is, gaat hij alsnog naar Ninivé. Een mooi verhaal, goed voor talloze kinderboeken en mooie plaatjes. Maar kunnen we er ook nog iets van leren?
Zelfbeschikking
Waarom doen we de dingen die we doen? Wat motiveert ons? Volgens de psychologische theorie van zelfbeschikking hebben we autonomie, competentie en verbondenheid nodig om onze intrinsieke motivatie te verhogen. Maar is alles wel een kwestie van je eigen wil? Het verhaal van Jona suggereert dat de meeste dingen die we doen uiteindelijk misschien wel andere redenen hebben.
Kunnen we ons eigen leven wel vormgeven? Hoe spelen anderen daarin een rol? En wie gaat de maatschappelijke taken opknappen waar niemand veel zin in heeft? Harold Bekkering en Annemarieke van der Woude verkennen deze en aanverwante vragen onder leiding van programmamaker Liesbeth Jansen. Kom en discussieer mee!
Over de sprekers
Annemarieke van der Woude is theoloog aan de Radboud Universiteit en gespecialiseerd in het Oude Testament. Ze doet onderzoek naar heiligheid in het alledaagse leven en in de bijbel. Daarnaast publiceert ze veelvuldig over euthanasie en het vrijwillig levenseinde.
Harold Bekkering is psycholoog aan de Radboud Universiteit. Zijn onderzoek richt zich op menselijk leren vanuit de neurowetenschappen, robotica, kunstmatige intelligentie en de psychologie. Sociale interacties, motivatie en de werking van ons geheugen staan hierin centraal.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.