16|02|23 De Eerste Kamer té politiek?| Radboud Actualiteitencollege met politiek historicus Ronald Kroeze en politiek filosoof Marcel Wissenburg
De Eerste Kamer té politiek? | Radboud Actualiteitencollege met politiek historicus Ronald Kroeze en politiek filosoof Marcel Wissenburg | 16 februari 2023 | 17.00 uur| Nutshuis, Den Haag| Radboud Universiteit en Radboud Reflects
Podcast
Aankondiging - Op woensdag 15 maart 2023 stemmen Nederlanders voor de Provinciale Staten. Drie maanden later kiezen die statenleden weer de senatoren van de Eerste Kamer. Politieke partijen geven een kwart meer campagnebudget uit aan de Provinciale Statenverkiezingen dan in 2019. De reden, zo stellen de analisten: partijen willen en moeten hun positie in de Eerste Kamer versterken. Anders krijgen ze er geen wetten doorheen. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Apolitieke Eerste Kamer is een mythe
Politieke partijen investeren tonnen meer in de campagnebudgets voor de Provinciale Statenverkiezingen dan in 2019. Waarom doen ze dat? Gaat het ze werkelijk om de zetels in de Staten? Of draait het om de volgende trede in de getrapte verkiezingen: de Eerste Kamer? Tijdens dit Radboud Actualiteitencollege in het Haagse Nutshuis spraken politiek historicus Ronald Kroeze en politiek filosoof Marcel Wissenburg over de rol van de Senaat in ons parlementaire stelsel. Is de Eerste Kamer té politiek geworden?
Thorbecke wilde er vanaf
Een politiek historicus kan zichzelf nooit tot een decennium beperken, zo bekende Kroeze aan het begin van zijn lezing. Ja, hij kwam echt bij de roerige jaren zeventig zoals hij had beloofd. In die jaren stond de Eerste Kamer ter discussie. Maar om die discussie te begrijpen moet je naar de geboorte van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815.
De Eerste Kamer werd door Willem I ingesteld. Dat deed hij om de Belgische adel tevreden te stellen, zo legde Kroeze uit. Binnen de Senaat hadden de edellieden toch inspraak – of het gevoel dat ze dat hadden. De koning stelde de senatoren immers zelf aan. Toen België zich afscheidde bleven de Nederlandse patriciërs over in de Senaat.
Liberalen waren aanvankelijk tegen de Eerste Kamer. Ze zagen de voordelen niet in van mixed governance: de combinatie van democratie en aristocratie binnen het parlementaire bestel. Bij de onderhandelingen over de Grondwet van 1848 wilde Johan Rudolph Thorbecke het instituut nog afschaffen. Later draaiden de liberalen bij, vertelde Kroeze. Toen de eerste politieke partijen opkwamen – de ARP en de SDAP – waren de liberalen namelijk blij met de Senaat. Deze damde de wilde vernieuwingsdrang van de nieuwkomers in.
Senaat ter discussie in de jaren zeventig
In de jaren zeventig was het ook een nieuwkomer die de Senaat bekritiseerde: D66. Hans van Mierlo meende dat de Eerste Kamer niet meer van de tijd was. En niet alleen zijn sociaalliberale achterban deelde die mening. In Keerpunt ’72, een gezamenlijk regeerakkoord van PvdA, PPR en D66, was de afschaffing van de Eerste Kamer ook een speerpunt.
Toch zou het niet gebeuren. Zelfs Kabinet Den Uyl (1973-1977), het meest progressief-linkse kabinet uit de Nederlandse geschiedenis, schafte de Senaat niet af. Maar bij de Grondwetsherziening van 1983 verschoof er wel wat. De Tweede Kamer kreeg het politieke primaat.
Output-legitimiteit
Waarom overleefde de Eerste Kamer toch telkens de discussies over haar bestaansrecht? Politiek filosoof Wissenburg zette de verwachtingen van de ideaaltypische “buurvrouw en -man” over de twee categorieën parlementariërs uiteen. Eerste Kamerleden zijn zakelijk, onafhankelijk en – dat bovenal – beschaafd. Tweede Kamerleden, daarentegen, zijn partijmarionetten, jaknikkers en hypesurfers. De verwachtingen die we hebben bij de Eerste Kamer zeggen ook alles over onze verwachtingen bij de Tweede Kamer.
De legitimiteit van de Eerste Kamer stoelt dan ook niet op verkiezingen, vervolgde Wissenburg. Terwijl de Tweede Kamer wordt verkozen, worden de Eerste Kamerleden geselecteerd. Vervolgens worden ze door partij en proces getraind om de nette, degelijke wettencontroleurs te zijn die ze moeten zijn. De legitimiteit van de Eerste Kamer berust daarom niet op stemmen van het volk, maar op de output van hun werk: deugdelijke wetgeving.
Het goede leven
‘Je kan uren naar een debat in de Eerste Kamer luisteren,’ zei Wissenburg, ‘zonder dat je doorhebt wie bij welke partij hoort’. Senators kijken of de wetten die uit de Tweede Kamer komen juridisch deugen, en dat is hoofdzakelijk een technische discussie.
Toch betwistte Wissenburg dat de Eerste Kamer apolitiek of neutraal moet zijn. Dat kan het niet eens zijn. Ook als je wetten controleert, doe je dat door een ideologische bril. Wissenburg: ‘Er zit altijd een visie op het goede leven achter.’
Verslag door Adriaan Duiveman
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Podcast
Aankondiging
Op woensdag 15 maart 2023 stemmen Nederlanders voor de Provinciale Staten. Drie maanden later kiezen die statenleden weer de senatoren van de Eerste Kamer. Politieke partijen geven een kwart meer campagnebudget uit aan de Provinciale Statenverkiezingen dan in 2019. De reden, zo stellen de analisten: partijen willen en moeten hun positie in de Eerste Kamer versterken. Anders krijgen ze er geen wetten doorheen.
Haaks op onafhankelijkheid
Die strijd om de Eerste Kamer staat haaks op het traditionele beeld van de Senaat: een zakelijk instituut met onafhankelijke leden. Maar nu de zetelverdeling daar een factor is in coalitie-onderhandelingen, lijkt de partijpolitiek ook de Eerste Kamer te zijn binnengedrongen. Wat is de functie van het instituut? En wordt de Eerste Kamer nu écht politiek?
Kom luisteren naar politiek filosoof Marcel Wissenburg en politiek historicus Ronald Kroeze die vooruit blikken op de verkiezingen voor provincies en senaat.
Grote nieuwkomers in de Senaat
BoerBurgerBeweging gaat winnen in de provincies, zo voorspellen de peilingen. En daarmee zal Caroline van der Plas ook een flink aantal zetels in de Eerste Kamer bemachtigen. Haar partij zal, als de voorspellers gelijk hebben, een grote nieuwkomer worden.
Het zou niet de eerste grote nieuwkomer zijn. In 2019 boekte het Forum voor Democratie grote winst tijdens de Provinciale Statenverkiezingen. Dat resulteerde in 12 senatorszetels – evenveel als de VVD. Door de versplintering van de partij heeft het FvD echter nog maar één zetel over.
Wat leert de geschiedenis over grote nieuwkomers in de Eerste Kamer? Politiek historicus Ronald Kroeze en politiek filosoof Marcel Wissenburg geven tekst en uitleg. Programmamaker Pam Tönissen leidt het gesprek.
Over de sprekers
Ronald Kroeze is directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit. Eerder deed hij onderzoek naar corruptieschandalen en politiek leiderschap.
Marcel Wissenburg is hoogleraar Politieke Theorie aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar wijsgerige en politieke vraagstukken over milieu, natuur en samenleving (inclusief de mens/dier kloof).
Pam Tönissen is programmamaker bij Radboud Reflects. Zij leidt het gesprek.
De Radboud Actualiteitencolleges zijn een initiatief van de Radboud Universiteit en worden verzorgd door Radboud Reflects. Wetenschappers van de Radboud Universiteit stellen verdiepende vragen bij grote maatschappelijke vraagstukken. Ze brengen de nieuwste wetenschappelijke inzichten onder de aandacht van politici en beleidsmakers.