18|09|23 Fanfictie: als fans de regie nemen| Lezing en gesprek met letterkundige Julia Neugarten en filosoof Simon Gusman
Fanfictie: als fans de regie nemen| Lezing en gesprek met letterkundige Julia Neugarten en filosoof Simon Gusman |
Maandag 18 september 2023 | 20.00 – 21.30 uur | LUX Nijmegen
Aankondiging - Game of Thrones als romantische comedy, Star Trek met Kirk en Spock als ‘queer’ koppel, of jezelf een rol geven als tovenaarsleerling in Harry Potter. De online wereld van fanfictie is enorm groot en opvallend divers. In deze door fans geschreven bewerkingen van populaire verhalen kan iedereen zijn eigen ideale verhaal maken. Kom luisteren naar letterkundige Julia Neugarten en filosoof Simon Gusman die vertellen wat de aantrekkingskracht is van fanfictie en hoe het stereotypering kan doorbreken. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Fanfictie
Of het nou gaat om Harry Potter in Star Wars, Sherlock Holmes in de Griekse mythologie of fictie over bestaande mensen, in de wereld van fanfictie kan het niet gek genoeg. Veel fanfictie ontstaat doordat lezers en kijkers zich niet goed kunnen identificeren met de personages of verhaallijnen in het originele product. Vooral vrouwen, LHBTIQ+’ers, mensen van kleur en andere minderheden komen minder vaak voor in fictie. In grote online gemeenschappen vinden lezers en schrijvers van fanfictie elkaar. Letterkundige aan de Radboud Universiteit Julia Neugarten en filosoof aan de Universiteit Utrecht Simon Gusman gaven twee korte lezingen over de aantrekkingskracht van fanfictie, hoe het stereotypering kan doorbreken en over de maatschappelijke kijk op authenticiteit, fictie en realiteit. Na afloop gingen ze onder leiding van programmamaker Pam Tönissen in gesprek over het onderwerp.
Ander perspectief
“Fanfictie zijn verhalen van en voor fans. Ze komen voort uit een gemeenschap van mensen die elkaar hebben gevonden in hun fan-zijn”, begon Neugarten de avond. Dit wordt ook wel ‘fandom’ genoemd. Vaak gaat het over bestaande media, soms over personen of over de fangemeenschap zelf. Een ander belangrijk kenmerk van fanfictie is dat het online gebeurt, waardoor er snel een internationaal publiek is. Daar komt bij dat fanfictie, ook vanwege copyright, gratis toegankelijk is. In plaats van dat er een eigenaar van het verhaal is, worden de verhalen op democratische wijze gedeeld.
“Daarnaast zijn de verhalen transformatief”, vervolgde de letterkundige. Fans zijn vaak naar een ander perspectief op zoek en willen iets veranderen. Dit komt doordat lezers en schrijvers van fanfictie vaak iets in het materiaal aantreffen waar ze niet helemaal tevreden mee zijn, bijvoorbeeld een teleurstellend einde of een niet leuke liefde. Fans hebben liefde voor het materiaal, maar kijken er ook zeer kritisch naar. “Karakters, plots of verhaallijnen worden iets aangepast, waardoor een andere belevingswereld dan de populaire cultuur naar voren komt. Denk bijvoorbeeld aan Kirk in Star Trek, maar dan zwanger. Er ligt meer nadruk op emotie en romantiek in fanfictie.”
Feit en fictie
Gusman ging in zijn lezing meer in op de concepten en gedachten achter fanfictie en begon met een stelling: het onderscheid tussen feit en fictie is niet zo goed te maken als het om onze cultuur gaat. “Onze cultuur is namelijk doordrongen van verhalen”, zei hij. “Neem bijvoorbeeld het ontstaan van Nederland als een strijd tegen het water. Maar ook verhalen over fictieve personages die een metafoor zijn voor wat er in de echte wereld gebeurt of personages die bijvoorbeeld deugden representeren.” Wij zien en lezen constant helden in verhalen en spiegelen ons daaraan, maar de vraag is volgens Gusman welke waarde wij hechten aan de ‘echtheid’ van verhalen.
Waar dat in de klassieke mythologieën volgens de filosoof nog ging over bestaande verhalen waar iedereen een draai aan kon geven, had Plato kritiek op dat idee. Plato zag de ‘Ideeënwereld’ als de echte wereld, en onze wereld als een representatie daarvan. Een kunstwerk of verhaal is een representatie van die representatie, en juist dat vond Plato zo erg. Later, in de Bijbel, zijn die representaties juist wel echt. Gusman: “Dat zijn sacrale representaties van de stem van God.” Hierdoor werd het, in tegenstelling tot bij Plato, wel mogelijk om het ware van het onware te scheiden.
In de moderniteit werd het zelfs mogelijk de wereld te representeren in metingen en grafieken. Die mogelijkheid tot een eenduidige beschrijving van de werkelijkheid leidde tot de gedachte dat ook personen eenduidig konden worden beschreven. Een verhaal over iemand werd de waarheid over diegene.
Verlies van auteurschap
Bij postmoderne filosofen is het wetenschappelijke verhaal uit de moderniteit niet meer dominant, vervolgde Gusman. We geloven niet meer in een eenduidige beschrijving van de werkelijkheid. De wereld bestaat nu uit verschillende denkbeelden. De Franse socioloog en filosoof Jean Baudrillard stelde in de jaren tachtig dat wij de werkelijkheid zien via representaties die ons via massamedia toekomen. Gusman: “Neem bijvoorbeeld foto’s uit een oorlogsgebied, of van de bruiloft van je buurjongen, of reclames: al die representaties van de werkelijkheid zijn voor ons de echte wereld geworden.”
Auteurschap is daarin minder belangrijk geworden. Gusman vertelde over het gebruik van samples in muziek en remakes van grote films. Maar ook in memecultuur: het zijn allemaal dingen die je alleen kan begrijpen door verwijzingen naar verwijzingen naar verwijzingen. Je weet niet meer wie het gemaakt heeft, het auteurschap is weg. Er is volgens Gusman kortom geen overkoepelend verhaal meer dat echt is door die keten aan verwijzingen en representaties.
We willen authenticiteit
“Zonder die waarheid verliezen we zeggenschap over onszelf”, besloot Gusman zijn lezing, waarmee hij terugkeerde naar fanfictie. “Maar we willen wel authenticiteit.” Fanfictie is een vrije vorm van omgang met verhalen, een soort tussenvorm: geen absolute waarheid, maar ook geen oneindige representatie. Het is echter geen traditioneel idee van auteurschap: in fanfictie kunnen meerdere werkelijkheden naast elkaar bestaan.
Gaat het dan om een toe-eigening van een verhaal, vroeg Tönissen Gusman in het gesprek na de lezing. Ja en nee volgens Gusman. Als toe-eigening betekent dat jij zeggenschap hebt en een ander gaat daar tegenin, dan speel je volgens de regels van het spel dat maar één iemand de baas kan zijn. In fanfictie gaat het om toe-eigening op een ander niveau, namelijk een kritiek dat verhalen van iemand zijn.
Uit de lezing van Neugarten bleek dat vrouwen en andere genders dan cis-mannen oververtegenwoordigd zijn in het lezen en schrijven van fanfictie. Tönissen vroeg zich af waarom veel groepen die fanfictie schrijven en lezen niet dominant zijn in de samenleving. “Dat is een logische reactie op het feit dat ‘mainstreamverhalen’ wel door dominante groepen worden geschreven”, stelde Neugarten, die ook kritisch was: “De groep die fanfictie leest en schrijft is alsnog wel heel wit.”
Verslag door Gian Oerlemans
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Video
Aankondiging
Game of Thrones als romantische comedy, Star Trek met Kirk en Spock als ‘queer’ koppel, of jezelf een rol geven als tovenaarsleerling in Harry Potter. De online wereld van fanfictie is enorm groot en opvallend divers. In deze door fans geschreven bewerkingen van populaire verhalen kan iedereen zijn eigen ideale verhaal maken. Kom luisteren naar letterkundige Julia Neugarten en filosoof Simon Gusman die vertellen wat de aantrekkingskracht is van fanfictie en hoe het stereotypering kan doorbreken.
Jezelf toevoegen
Harry Potter, Game of Thrones, Star Trek en Lord of the Rings zijn razend populair, maar niet iedereen kan zich even goed identificeren met de personages. Zo komen vrouwen, LHBTIQ+’ers, mensen van kleur en andere minderheden vaak minder voor in fictie, en krijgen ze vaak stereotyperende rollen toebedeeld. Maar als je zelf de schrijver bent, is alles mogelijk: je kunt een wereld creëren waarin andere normen gelden, andere personages de boventoon voeren en stereotypen worden doorbroken. Zo kan fanfictie een roep worden om een meer inclusieve wereld, en zelfs een vorm van protest.
Subculturen
Fanfictie is niet nieuw, maar fans kunnen elkaar tegenwoordig wel gemakkelijker online vinden om hun creaties te delen. Zo ontstaan hele subculturen rondom bepaalde fictionele werelden. Soms houden producenten zelfs actief rekening met de thema’s die online onder fans spelen.
Maar mag je zomaar sleutelen aan het werk van een auteur of regisseur? En wat als je het niet bij fictieve personages houdt, maar fanfictie schrijft over personen die echt bestaan? Fanfictie is een manier om nog meer van je favoriete wereld te kunnen genieten. Wat zegt fanfictie over wat het betekent om fan van iets te zijn?
Letterkundige Julia Neugarten neemt ons mee in de wondere wereld van fanfictie, waar niets is wat het lijkt en alles mogelijk is. Filosoof Simon Gusman vertelt hoe fanfictie een belangrijke rol kan spelen in het vormen van een eigen identiteit.
Over de sprekers
Julia Neugarten is letterkundige aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar de impact van fictie. Hierbij kijkt ze onder andere naar hoe motieven uit de Oudheid worden gebruikt in online fanfictie. Ook werkt ze bij het Huygens Instituut als projectleider van een project voor de ontwikkeling van digitale infrastructuur voor de geesteswetenschappen.
Simon Gusman is filosoof aan de Universiteit Utrecht. In zijn onderzoek past hij inzichten uit het existentialisme toe op sociaal-culturele thema’s en vragen die gaan over persoonlijke ontwikkeling. Samen met Arjen Kleinherenbrink schreef hij Avonturen bestaan niet en onlangs verscheen Diep van buiten: De mens volgens Sartre.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Doneer dan via iDeal.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.